ਕੇਂਦਰੀ ਵਾਤਾਵਰਣ, ਵਣ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਤਰਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਭੁਪੇਂਦਰ ਯਾਦਵ ਨੇ ਅੱਜ ਮਾਨਵ-ਵਣਜੀਵ ਸੰਘਰਸ਼ (ਐੱਚਡਬਲਿਊਸੀ) ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੇ ਲਈ 14 ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਐੱਚਡਬਲਿਊਸੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਸ਼ਮਨ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿਤਧਾਰਕਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਆਮ ਸਮਝ ਨੂੰ ਅਸਾਨ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿੱਚ ਸਲਾਹਕਾਰ ਹਨ। ਅਤੇ ਸਥਲ-ਖਾਸ ਐੱਚਡਬਲਿਊਸੀ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਉਪਾਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸੁਵਿਧਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਗੇ। ਇਹ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਐੱਚਡਬਿਲਊਸੀ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਲਿਆਉਣ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ-ਜਰਮਨ ਸਹਿਯੋਗ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਤਾਵਰਣ, ਵਣ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਤਰਨ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਹਿਯੋਗ ਲਈ ਜਰਮਨ ਸੁਸਾਇਟੀ (ਜੀਆਈਜੈੱਡ) ਜੀਐੱਮਬੀਐੱਚ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ, ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਰਾਜ ਵਣ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਲਾਗੂਕਰਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ 14 ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

10 ਪ੍ਰਜਾਤੀ –ਵਿਸ਼ਿਸਟ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ 

ਮਾਨਵ ਹਾਥੀ, ਗੌਰ-ਤੇਦੂਆ, ਸੱਪ-ਮਗਰਮੱਛ, ਰੀਸਸ ਮੈਕਾਕ (ਅਫਰੀਕੀ ਲੰਗੂਰ)-ਜੰਗਲੀ ਸੂਰ, ਭਾਲੂ-ਬਲੂ ਬਲ ਅਤੇ ਕਾਲਾ ਹਿਰਨ(ਬਲੈਕਬਕ) ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ 

ਵਿਭਿੰਨ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦਿਆ ‘ਤੇ 4 ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼

• ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵਣ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਖੇਤਰ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇ ਲਈ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਮਾਨਵ-ਵਣਜੀਵ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਮੀ  ਲਿਆਉਣ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵੀ ਸੰਵਾਦ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 

• ਮਾਨਵ-ਵਣਜੀਵ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਕਮੀ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰਕ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ

• ਮਾਨਵ-ਵਣਜੀਵ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਬੰਧੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭੀੜ ਪ੍ਰਬੰਧਨ

• ਮਾਨਵ-ਵਣਜੀਵ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਥਿਤੀਆਂ ਤੋਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਿਹਤ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਸਿਹਤ ਜੋਖਿਮਾਂ ‘ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ: ਇੱਕ ਸਿਹਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਪਣਾਇਆ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਇੱਛਤ ਲਾਗੂਕਰਨ ਇੱਕ ਸਦਭਾਵਨਾਪੂਰਣ ਸਹਿ-ਹੋਂਦ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ, ਤਾਕਿ ਇਹ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਮਾਨਵ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਣਕੇ ਦੋਨਾਂ ਐੱਚਡਬਲਿਊਸੀ ਦੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇ। ਇਹ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਖੇਤਰ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤੀ ਨਾਲ ਸੰਚਾਲਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਭਿੰਨ ਏਜੰਸੀਆਂ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਣ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਰਤਮਾਨ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਧੀਆ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਸਮੁੱਚੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਉਪਯੋਗ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ਇਹ ਨ ਕੇਵਲ ਤੁਰੰਤ ਐੱਚਡਬਲਿਊਸੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ‘ਤੇ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰੇਰਕਾਂ ਅਤੇ ਦਬਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਐੱਚਡਬਲਿਊਸੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ‘ਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੋਨਾਂ ‘ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਪਸ਼ੂ ਮੈਡੀਕਲ, ਆਪਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ, ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤੀ ਰਾਜ ਸੰਸਥਾਨਾਂ, ਗੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਸਹਿਤ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਬੰਧਿਤ ਹਿਤਧਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਸੈਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਸਹਿਭਾਗੀ, ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਸਮੇਕਿਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਪਾਲਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਅਗਸਤ 2018 ਵਿੱਚ ਫਰਵਰੀ 2022 ਦੇ ਦੌਰਾਨ 1600 ਤੋਂ ਅਧਿਕ ਪ੍ਰਤੀਭਾਗੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਐੱਚਡਲਬਿਊਸੀ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਲਿਆਉਣ ‘ਤੇ ਭਾਰਤ-ਜਰਮਨੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕੁਲ 105 ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ-ਵਰਕਸ਼ਾਪ, ਖੇਤਰੀ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ, ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਮਿਸ਼ਨ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਟੈਸਟ ਦੀ ਇੱਕ ਗਹਿਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਲਈ ਡ੍ਰਾਫਟ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਸਵੀਕਾਰਤਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਹ ਸਮੂਹ ਕੋਈ ਸਥਿਰ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ, ਇਹ ਇੱਕ ਜੀਵਿਤ ਦਸਤਾਵੇਜ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਹੋਰ ਵਣਜੀਵ ਮਾਹਰਾਂ ਦੇ ਫੀਡਬੈਕ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖਾਸ ਤੱਤਾਂ ਅਤੇ ਵਰਗਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਤਰਨ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। 2023 ਦੇ ਬਾਅਦ ਹਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ।

************

ਐੱਮਜੀਪੀਐੱਸ/ਐੱਸਐੱਸਵੀ