शिक्षण मंत्रालयाने भारतातील शालेय शिक्षणावर, एजुकेशन प्लस साठीचा एकात्मिक जिल्हा माहिती यंत्रणा अहवाल (युडीआयएसई+) 2021-22 बाबतचा तपशीलवार अहवाल प्रसिद्ध केला आहे.

शालेय शिक्षण आणि साक्षरता विभागाने सन 2018-19 मध्ये शाळांमधून ऑनलाइन माहिती (डेटा) संकलनाची युडीआयएसई+ प्रणाली विकसित केली होती. यामुळे कागदावर हाताने माहिती भरण्याची कष्टाची पद्धत मोडीत निघाली. 

युडीआयएसई+  प्रणालीमध्ये, विशेषत: माहिती मिळवणे (डेटा कॅप्चर), माहितीचा मागोवा (डेटा मॅपिंग) आणि डेटा सत्यापनाशी संबंधित क्षेत्रांमध्ये सुधारणा केल्या आहेत.

युडीआयएसई+ 2021-22 मध्ये,
एनईपी 2020 च्या उपक्रमांशी सलग्न, डिजिटल ग्रंथालय, समवयस्कांसह शिक्षण, आव्हाने ओळखणे, शालेय ग्रंथालयात उपलब्ध पुस्तकांची
संख्या अशा महत्त्वाच्या निर्देशकांबाबतची अतिरिक्त माहिती प्रथमच गोळा केली आहे.

शालेय शिक्षण क्षेत्रातील विद्यार्थी आणि शिक्षक:

शालेय शिक्षण क्षेत्रात 2021-22 मध्ये प्राथमिक ते उच्च माध्यमिक गटात नोंदणी केलेल्या एकूण विद्यार्थ्यांची संख्या 25.57 कोटी होती, 2020-21 मधील 25.38 कोटी नोंदणीच्या तुलनेत त्यात 19.36 लाख इतकी वाढ झाली आहे.  2020-21 मधील 4.78 कोटींच्या तुलनेत 2021-22 मध्ये अनुसूचित जातीच्या विद्यार्थ्यांच्या नोंदणीत 4.82 कोटी इतकी वाढ झाली. तर अनुसूचित जमातीची एकूण नोंदणी 2020-21 मध्ये 2.49 कोटी होती. त्या तुलनेत 2021-22 मध्ये 2.51 कोटी इतकी वाढ झाली. एकूण इतर मागासवर्गीय विद्यार्थ्यांची संख्या 2020-21 मध्ये 11.35 कोटी होती, 2021-22 मध्ये त्यात 11.48 कोटी अशी वाढ झाली.

शालेय शिक्षणाच्या
प्राथमिक, उच्च प्राथमिक आणि उच्च माध्यमिक स्तरांवर सकल
नोंदणी गुणोत्तरात (जीईआर) 2020-21 च्या तुलनेत 2021-22
मध्ये सुधारणा झाली आहे. विशेष म्हणजे, उच्च
माध्यमिक गटात सीजीआरने 2020-21 मधील 53.8% च्या तुलनेत 2021-22 मध्ये 57.6% पर्यंत लक्षणीय सुधारणा केली आहे.

विशेष गरजा असलेल्या
मुलांची (सीडब्लूएसएन) एकूण नोंदणी, 2020-21 मधील 21.91 लाखांच्या तुलनेत 2021-22 मध्ये 22.67 लाख आहे, त्यात 2020-21 च्या तुलनेत
3.45% सुधारणा झाली आहे.

शालेय शिक्षण क्षेत्रात 2021-22 या
कालावधीत 95.07 लाख शिक्षक सक्रीय  असून त्यात 51% पेक्षा जास्त महिला शिक्षकांचा
समावेश आहे. दरम्यान, 2021-22 मध्ये, विद्यार्थी
शिक्षक गुणोत्तर (पीटीआर) प्राथमिकसाठी 26, उच्च
प्राथमिकसाठी 19, माध्यमिकसाठी 18 आणि
उच्च माध्यमिकसाठी 27 होते, 2018-19 पासून
यात सुधारणा होत आहे.  2018-19 मध्ये प्राथमिक, उच्च प्राथमिक, माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक साठी हे
गुणोत्तर अनुक्रमे 28, 19, 21 आणि 30 होते.

प्राथमिक ते उच्च माध्यमिक गटात 2021-22 या कालावधीत 12.29 कोटींपेक्षा जास्त मुलींची नोंदणी झाली असून 2020-21 मधील मुलींच्या नोंदणीच्या तुलनेत यात 8.19 लाखांनी वाढ झाली आहे.  जीईआरचा लिंगभाव समानता निर्देशांक (जीपीआय), शालेय शिक्षणातील मुलींची आकडेवारी, याच वयोगटातील लोकसंख्येतील मुलींच्या आकडेवारीशी सुसंगत असल्याचे दर्शवतो.  शालेय शिक्षणाच्या सर्व स्तरावर शालेय शिक्षणात मुलींचा सहभाग वाढल्याचे दिसून आले आहे.

प्राथमिक ते उच्च
माध्यमिक पर्यंतच्या अनुसूचित जाती (एससी) विद्यार्थ्यांची एकूण संख्या 2021-22 मध्ये
4.83 कोटी झाली आहे. 2020-21 मध्ये ती 4.78
कोटी होती. तसेच 2020-21 आणि 2021-22 या कालावधीत एकूण अनुसूचित जमाती (एसटी) विद्यार्थ्यांची संख्या 2.49
कोटींवरून 2.51 कोटी आणि इतर मागासवर्गीय
(ओबीसी) विद्यार्थ्यांची संख्या 11.35 कोटींवरून 11.49
कोटी झाली आहे.

एकूण शाळांची संख्या 2020-21 मधील
15.09 लाख आहे, 2021-22 मध्ये ती 14.89
लाख होती. एकूण शाळांच्या संख्येतील घट ही मुख्यत्वे खाजगी आणि इतर
व्यवस्थापनाच्या शाळा बंद झाल्यामुळे तसेच विविध राज्यांनी शाळांचे गट/समूह
केल्यामुळे झाली आहे.

शालेय पायाभूत सुविधा:
समग्र शिक्षण योजनेचा परिणाम:

शाळांमध्ये 2021-22 पर्यंतची मूलभूत पायाभूत सुविधांची उपलब्धता खालीलप्रमाणे आहे:

वीज जोडणी: 89.3%

पेयजल:  98.2%

मुलींसाठी स्वच्छतागृह : 97.5%

सीडब्लूएसएन स्वच्छतागृह:
27%

हात धुण्याची सुविधा: 93.6% 

खेळाचे मैदान: 77%

सीडब्लूएसएनसाठी आधारासाठी
कठडा: 49.7%

ग्रंथालय/ वाचन कक्ष /
वाचन कोपरा: 87.3%

शाळेसाठी शाश्वत पर्यावरण
उपक्रम

परसबागेतील भाजीपाला
लागवड: 27.7%

पावसाच्या पाण्याची
साठवण: 21%

अधिक तपशीलासाठी खालील
दुवा (लिंक) बघा:

http://dashboard.udiseplus.gov.in.

किंवा

http://udiseplus.gov.in/#

***

Madhuri P/Vinayak G/CYadav

सोशल मिडियावर आम्हाला फॉलो करा:@PIBMumbai    /PIBMumbai    /pibmumbai  pibmumbai[at]gmail[dot]com  /PIBMumbai    /pibmumbai