১. প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ আমন্ত্ৰণক্ৰমে ২০২২ চনৰ ০৫-০৮ ছেপ্টেম্বৰলৈ বাংলাদেশৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেখ হাছিনাই ভাৰত ভ্ৰমণ কৰে। এই ভ্ৰমণৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেইখ হাছিনাই ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতি শ্ৰীমতী দ্ৰৌপদী মু্ৰ্মু আৰু ভাৰতৰ উপ-ৰাষ্ট্ৰপতি শ্ৰী জগদীপ ধনখৰক সাক্ষাৎ কৰে৷ বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰী ড০ এছ জয়শংকৰ আৰু উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চলৰ উন্নয়ন মন্ত্ৰী শ্ৰী জি কিষাণ ৰেড্ডীয়ে প্ৰধানমন্ত্ৰী হাছিনাক সাক্ষাৎ কৰে। প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেইখ হাছিনাৰ কাৰ্যসূচীৰ অংশ হিচাপে ১৯৭১ চনত বাংলাদেশৰ মুক্তিযুদ্ধৰ সময়ত শ্বহীদ হোৱা আৰু গুৰুতৰভাৱে আহত হোৱা ভাৰতীয় সশস্ত্ৰ বাহিনীৰ জোৱানৰ ২০০ বংশধৰৰ বাবে "বংগবন্ধু শ্বেইখ মুজিবুৰ ৰহমান ছাত্ৰ বৃত্তি" মুকলি কৰে৷ তেওঁ লগতে ২০২২ চনৰ ৭ ছেপ্টেম্বৰত ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ ব্যৱসায়িক সমূদায়ে যুটীয়াভাৱে আয়োজন কৰা এক কাৰ্যসূচীতো অংশগ্ৰহণ কৰে৷

২. দুয়োজন প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে ২০২২ চনৰ ৬ ছেপ্টেম্বৰত গোপন বৈঠক আৰু মুখামুখি মেল অনুষ্ঠিত কৰাৰ পিছত প্ৰতিনিধি পৰ্যায়ৰ আলোচনাত মিলিত হয়৷ এই বৈঠকসমূহ উষ্ম আৰু সৌহাদ্যপূৰ্ণ হিচাপে চিহ্নিত হৈছে৷ দুয়োজন নেতাই গভীৰ ঐতিহাসিক আৰু ভ্ৰাতৃত্ববোধৰ সম্পৰ্ক আৰু গণতন্ত্ৰ আৰু বহুত্ববাদৰ মিলিত মূল্যবোধৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কৰ উৎকৃষ্ট অৱস্থাৰ ক্ষেত্ৰত সন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰে, যিটো সাৰ্বভৌমত্ব, সমতা, বিশ্বাস আৰু বুজাবুজিৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সৰ্বাংগীন দ্বিপাক্ষিক অংশীদাৰিত্ব, আনকি এটা কৌশলগত অংশীদাৰিত্বতো প্ৰতিফলিত হয়৷

৩. দুয়োগৰাকী নেতাই বাংলাদেশৰ স্বাধীনতাৰ সোণালী জয়ন্তী, জাতিৰ পিতা বংগবন্ধু শ্বেইখ মুজিবুৰ ৰহমানৰ জন্ম শতবাৰ্ষিকী আৰু ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত কূটনৈতিক সম্পৰ্ক স্থাপনৰ ৫০ বছৰ উদযাপন অনুষ্ঠানত অংশগ্ৰহণৰ বাবে ২০২১ চনৰ মাৰ্চ মাহত প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ বাংলাদেশ ভ্ৰমণৰ লগতে ২০২১ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে বাংলাদেশৰ বিজয় দিৱসৰ সোণালী জয়ন্তী উদযাপনত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ সন্মানীয় অতিথি হিচাপে বাংলাদেশ ভ্ৰমণৰ কথাও স্মৰণ কৰে৷

৪. দুয়োগৰাকী প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে সহযোগিতাৰ বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত অগ্ৰগতি লাভ কৰাত সহায় কৰা উচ্চ পৰ্যায়ৰ ভ্ৰমণৰ অব্যাহত থকা আদান-প্ৰদানৰ দিশত সন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰে৷ ২০২২ চনৰ জুন মাহত ভাৰতৰ নতুন দিল্লীত অনুষ্ঠিত দুখন দেশৰ বৈদেশিক মন্ত্ৰীৰ নেতৃত্বত যুটীয়া পৰামৰ্শদাতা আয়োগৰ সপ্তম বৈঠক সফলভাৱে অনুষ্ঠিত হোৱাৰ কথাও দুয়োপক্ষই স্মৰণ কৰে৷

৫. দুয়োগৰাকী প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে ৰাজনৈতিক আৰু নিৰাপত্তা সহযোগিতা, প্ৰতিৰক্ষা, সীমা ব্যৱস্থাপনা, বাণিজ্য আৰু সংযোগ, জলসম্পদ, শক্তি আৰু শক্তি, উন্নয়ন সহযোগিতা, সাংস্কৃতিক আৰু জনসাধাৰণৰ সংযোগকে ধৰি দ্বিপাক্ষিক সহযোগিতাৰ সমগ্ৰ ক্ষেত্ৰত আলোচনাত মিলিত হয়। তেওঁলোকে সহযোগিতাৰ নতুন ক্ষেত্ৰ যেনে-পৰিৱেশ, জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, চাইবাৰ সুৰক্ষা, আইচিটি, মহাকাশ প্ৰযুক্তি, সেউজ শক্তি আৰু নীলা অৰ্থনীতি ইত্যাদি দিশত সহযোগিতা আগবঢ়াবলৈও সহমত প্ৰকাশ কৰে৷

৬. তদুপৰি, তেওঁলোকে আঞ্চলিক আৰু বিশ্বজোৰা আগ্ৰহৰ বিষয়সমূহৰ বিভিন্ন দিশৰ ওপৰত আলোচনা কৰে। ক’ভিড-১৯ মহামাৰীৰ প্ৰভাৱ আৰু বিশ্বজোৰা উন্নয়নৰ ফলত হোৱা যোগান শৃংখলৰ ব্যাঘাতৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি দুয়োগৰাকী নেতাই অঞ্চলটোৰ সমৃদ্ধি আৰু উন্নয়নৰ বাবে বন্ধুত্ব আৰু অংশীদাৰিত্বৰ মনোভাৱেৰে অধিক সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।

৭. দুয়োগৰাকী নেতাই দ্বিপাক্ষিক আৰু উপ-আঞ্চলিক ৰে’ল, পথ, আৰু অন্যান্য সংযোগ পদক্ষেপ ৰূপায়ণৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে। দুয়োপক্ষই চলি থকা দ্বিপাক্ষিক পদক্ষেপ যেনে-টংগী-আখাউৰা লাইনৰ দ্বৈত গজলৈ ৰূপান্তৰ, ৰে’লৱে ৰোলিং ষ্টক যোগান, বাংলাদেশ ৰে’লৱেৰ কৰ্মীসকলৰ সামৰ্থ্য বিকাশ, বাংলাদেশ ৰে’লৱেৰ উন্নত সেৱাৰ বাবে আইটি সমাধানৰ ভাগ-বতৰা আদি দুয়োটা পক্ষই নতুন ক আদৰণি জনায়৷ দুয়োপক্ষই কৌনিয়া-লালমণিৰহাট-মোগলঘাট-নতুন গীতালদহা সংযোগ, হিলী আৰু বিৰামপুৰৰ মাজত সংযোগ স্থাপন, বেনাপোল-যশোৰ লাইনৰ কাষেৰে ট্ৰেক আৰু সংকেত ব্যৱস্থা আৰু ৰে’ল ষ্টেচনৰ উন্নীতকৰণ, বুৰিমাৰী আৰু চাংগ্ৰাবন্ধাৰ মাজত সংযোগ পুনৰুদ্ধাৰ, ছিৰাজগঞ্জত এটা কণ্টেইনাৰ ডিপো নিৰ্মাণ আদিৰ বাবে দুয়োপক্ষই দ্বিপাক্ষিক উন্নয়ন সহযোগিতাৰ অধীনত একাধিক বিত্তীয় সঁজুলিৰ জৰিয়তে এই প্ৰকল্পসমূহৰ পুঁজিৰ সন্ধান কৰিবলৈ সহমত প্ৰকাশ কৰে৷ অনুদানৰ ভিত্তিত ২০খন ব্ৰডগেজ ডিজেল ইঞ্জিন যোগান ধৰাৰ বাবে ভাৰতে কৰা ইংগিতক বাংলাদেশ পক্ষই আদৰণি জনায়।

৮. দুয়োগৰাকী নেতাই এছিয়াৰ বাংলাদেশৰ বাবে ভাৰতে সৰ্ববৃহৎ ৰপ্তানি গন্তব্যস্থান হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰা দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যৰ বৃদ্ধিৰ শলাগ লৈছে৷ বাংলাদেশ পক্ষই ভাৰতৰ পৰা চাউল, ঘেঁহু, চেনি, পিয়াঁজ, আদা, হালধি আদি অত্যাৱশ্যকীয় খাদ্য সামগ্ৰীৰ পুৰ্বানুমানযোগ্য যোগানৰ বাবে ভাৰতীয় পক্ষক অনুৰোধ জনায়। ভাৰতীয় পক্ষই প্ৰকাশ কৰে যে ভাৰতত প্ৰচলিত যোগানৰ অৱস্থাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বাংলাদেশৰ অনুৰোধসমূহ অনুকূলভাৱে বিবেচনা কৰা হ’ব আৰু এই ক্ষেত্ৰত সকলো প্ৰচেষ্টা হাতত লোৱা হ’ব।

৯. ভাৰত-বাংলাদেশ সীমান্তৰ শান্তিপূৰ্ণ ব্যৱস্থাপনাক এক উমৈহতীয়া অগ্ৰাধিকাৰ বুলি স্বীকাৰ কৰি দুয়োগৰাকী নেতাই বিষয়াসকলক শূন্য ৰেখাৰ ১৫০ গজৰ ভিতৰত বাকী থকা সকলো উন্নয়নমূলক কাম সম্পূৰ্ণ কৰাৰ বাবে কাম ক্ষিপ্ৰ কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে, য’ত ত্ৰিপুৰা খণ্ডৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা বেৰৰ আৰম্ভ কৰি এক শান্ত আৰু অপৰাধমুক্ত সীমান্ত বৰ্তাই ৰাখিব পৰা যায়৷

১০. সীমান্তজনিত ঘটনাত মৃতকৰ সংখ্যা হ্ৰাস পোৱা বিষয়ত সন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰি দুয়ো পক্ষই এই সংখ্যা শূন্যলৈ আনিবলৈ কাম কৰাৰ প্ৰতি সহমত প্ৰকাশ কৰে৷ দুয়োপক্ষই অস্ত্ৰ, মাদক দ্ৰব্য আৰু ভুৱা মুদ্ৰাৰ চোৰাং সৰবৰাহৰ বিৰুদ্ধে আৰু বিশেষকৈ মহিলা আৰু শিশুৰ সৰবৰাহ ৰোধ কৰাৰ বাবে সীমান্তৰক্ষী বাহিনী দুটাৰ প্ৰচেষ্টা তীব্ৰতৰ কৰি তোলাটোক প্ৰশংসা কৰে। দুয়োজন নেতাই সকলো ধৰণৰ সন্ত্ৰাসবাদ নিৰ্মূলৰ বাবে নিজৰ দৃঢ় প্ৰতিশ্ৰুতি পুনৰবাৰ দোঁহাৰি অঞ্চলটোত আৰু ইয়াৰ বাহিৰত সন্ত্ৰাসবাদ, হিংসাত্মক উগ্ৰবাদ আৰু উগ্ৰবাদৰ বিস্তাৰ প্ৰতিহত আৰু প্ৰতিৰোধৰ বাবে তেওঁলোকৰ সহযোগিতা আৰু অধিক শক্তিশালী কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়।

১১. ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ যুটীয়া নদী আয়োগৰ ৩৮সংখ্যক মন্ত্ৰী পৰ্যায়ৰ বৈঠকত (২৩-২৫ আগষ্ট ২০২২, নতুন দিল্লী) জনোৱা আহ্বানক সন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰি কৰি দুয়োগৰাকী নেতাই ভাৰতৰ জল শক্তি মন্ত্ৰালয় আৰু বাংলাদেশ চৰকাৰৰ জলসম্পদ মন্ত্ৰালয়ৰ মাজত উমৈহতীয়া সীমান্ত নদী কুছিয়াৰাৰ পৰা ভাৰত আৰু বাংলাদেশে পানী প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত বুজাবুজি চুক্তি স্বাক্ষৰিত হোৱাক আদৰণি জনায়, যিটোৱে বাংলাদেশক জলসিঞ্চনৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাত সহায় কৰিব আৰু দক্ষিণ অসমৰ বাবে পানী প্ৰকল্পৰ সুবিধা প্ৰদান কৰিব।

১২. ভাৰতীয় পক্ষই ত্ৰিপুৰা ৰাজ্যৰ জৰুৰী জলসিঞ্চনৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি ফেনী নদীৰ অন্তৱৰ্তীকালীন পানী ভাগ-বতৰা চুক্তিত আগতীয়াকৈ স্বাক্ষৰ কৰিবলৈ অনুৰোধ জনায়। বাংলাদেশ পক্ষই ভাৰতীয় অনুৰোধক গুৰুত্ব সহকাৰে লয়৷ ত্ৰিপুৰাৰ ছাবৰুম চহৰৰ বাবে খোৱাপানী যোগানৰ বাবে ফেনী নদীৰ পৰা ১.৮২ কিউছেক পানী প্ৰত্যাহাৰৰ ক্ষেত্ৰত দুয়োখন দেশৰ মাজত ২০১৯ চনৰ বুজাবুজি চুক্তি কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে ভাৰতীয় পক্ষই বাংলাদেশক ধন্যবাদ জ্ঞাপন কৰে।

১৩. দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কত পানী ব্যৱস্থাপনাৰ গুৰুত্বক স্বীকাৰ কৰি দুয়োগৰাকী নেতাই তথ্যৰ আদান-প্ৰদানক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়াৰ বাবে আৰু অন্তৱৰ্তীকালীন পানী ভাগ-বতৰা চুক্তিৰ পৰিকাঠামো প্ৰণয়নৰ বাবে অতিৰিক্ত সংখ্যক নদী অন্তৰ্ভুক্ত কৰি সহযোগিতাৰ ক্ষেত্ৰখন সম্প্ৰসাৰণ কৰাৰ বাবে যুটীয়া নদী আয়োগৰ সিদ্ধান্তৰ শলাগ লয়। গংগা পানী ভাগ-বতৰা চুক্তি, ১৯৯৬ৰ বিধান অনুসৰি বাংলাদেশে লাভ কৰা পানীৰ উপযুক্ত ব্যৱহাৰৰ বাবে এক অধ্যয়ন চলাবলৈ এখন যুটীয়া কাৰিকৰী সমিতি গঠনৰ বিষয়টোক দুয়োগৰাকী নেতাই আদৰণি জনায়।

১৪. পূৰ্বৰ আলোচনাৰ কথা সুঁৱৰি প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেইখ হাছিনাই তিস্তা নদীৰ পানীৰ ভাগ-বতৰা সম্পৰ্কীয় অন্তৱৰ্তীকালীন চুক্তি সম্পন্ন কৰাৰ বাবে বাংলাদেশৰ দীৰ্ঘদিনীয়া বিচাৰাধীন অনুৰোধ পুনৰবাৰ উল্লেখ কৰে, যাৰ খচৰা ২০১১ চনত চূড়ান্ত কৰা হৈছিল। দুয়োগৰাকী নেতাই বিষয়াসকলক একেলগে কাম কৰি সমস্যাসমূহ যেনে-নদীত প্ৰদূষণ আৰু সাধাৰণ নদীৰ ক্ষেত্ৰত নদীৰ পৰিৱেশ আৰু নদীৰ পৰিবহণ ক্ষমতা উন্নত কৰা ইত্যাদি সমাধান কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।

১৫. উপ-আঞ্চলিক সহযোগিতা বৃদ্ধিৰ মনোভাৱেৰে দুয়োগৰাকী নেতাই কাটিহাৰ (বিহাৰ)ৰ পৰা বৰনগৰ (অসম)লৈ বাংলাদেশৰ পাৰ্বতীপুৰ হৈ প্ৰস্তাৱিত উচ্চ ক্ষমতাসম্পন্ন ৭৬৫ কেভি ট্ৰেন্সমিছন লাইনকে ধৰি দুয়োখন দেশৰ বিদ্যুৎ গ্ৰীড সমকালীনভাৱে সংযোগ কৰাৰ প্ৰকল্প ক্ষিপ্ৰতাৰে ৰূপায়ণ কৰিবলৈ সহমত প্ৰকাশ কৰে হয়, যিটো বিশেষ উদ্দেশ্যৰ বাহনৰ বাবে উপযুক্তভাৱে গঠন কৰা ভাৰত-বাংলাদেশ যৌথ উদ্যোগৰ জৰিয়তে নিৰ্মাণ কৰা হ’ব। শক্তি খণ্ডত উপ-আঞ্চলিক সহযোগিতা শক্তিশালী কৰাৰ বাবেও উভয় পক্ষ সহমতত উপনীত হয়। বাংলাদেশ পক্ষই ভাৰতৰ মাজেৰে নেপাল আৰু ভূটানৰ পৰা বিদ্যুৎ আমদানি কৰিবলৈ অনুৰোধ জনায়। ভাৰতীয় পক্ষই জনোৱা মতে, একেখিনি কথাৰ বাবে ইতিমধ্যে ভাৰতত নীতি-নিৰ্দেশনা প্ৰযোজ্য হৈ আছে।

১৬. দুয়োগৰাকী নেতাই ভাৰত-বাংলাদেশ বন্ধুত্ব পাইপলাইনৰ ওপৰত কৰা অগ্ৰগতিৰ পৰ্যালোচনা কৰে, যি বাংলাদেশৰ শক্তিৰ চাহিদা পূৰণত অৰিহণা যোগাব। তেওঁলোকে আশা প্ৰকাশ কৰে যে অতি সোনকালে প্ৰকল্পটো সম্পূৰ্ণ হ’ব। বাংলাদেশ পক্ষই ভাৰতীয় পক্ষক পেট্ৰ’লিয়াম সামগ্ৰীৰ বাবে নিজৰ ঘৰুৱা প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণৰ ক্ষেত্ৰত সহায় কৰিবলৈও অনুৰোধ জনায়। ভাৰতীয় পক্ষই দুয়োপক্ষৰ কৰ্তৃত্বপ্ৰাপ্ত সংস্থাসমূহৰ মাজত আলোচনাৰ সুবিধা প্ৰদানৰ বাবে সন্মতি প্ৰকাশ কৰে। অসম আৰু মেঘালয়ৰ বিধ্বংসী বানপানীৰ ফলত হোৱা বিদ্যুতৰ ব্যাঘাতৰ বাবে অসমৰ পৰা বাংলাদেশ হৈ ত্ৰিপুৰালৈ পেট্ৰ’লিয়াম, তেল আৰু লুব্ৰিকেণ্ট পৰিবহণৰ অনুমতি দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতীয় পক্ষই বাংলাদেশৰ সময়োপযোগী সমৰ্থনৰ শলাগ লয়৷ ভাৰতীয় পক্ষই ইণ্ডিয়ান অইল কৰ্প’ৰেশ্যন লিমিটেড (আইঅ’চিএল)ক বাংলাদেশলৈ শোধিত পেট্ৰ’লিয়াম সামগ্ৰীৰ পঞ্জীয়নভুক্ত জিটুজি যোগানকাৰী হিচাপে নিযুক্তি দিয়াৰ সিদ্ধান্তকো ভাৰতীয় পক্ষই আদৰণি জনায়।

১৭. উন্নয়ন অংশীদাৰিত্বৰ ক্ষেত্ৰত দুয়োপক্ষৰ মাজত শক্তিশালী সহযোগিতাৰ ওপৰত দুয়োজন নেতাই সন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰে। বাংলাদেশ পক্ষই ভাৰতে যি দক্ষতাৰে উন্নয়ন পুঁজি প্ৰদান কৰিছিল তাৰ শলাগ লৈ যোৱা বিত্তীয় বৰ্ষৰ ভিতৰত পুঁজি বিতৰণৰ ক্ষেত্ৰত শীৰ্ষ উন্নয়ন অংশীদাৰ হৈ পৰিল।

১৮. দুয়োগৰাকী নেতাই চট্ট’গ্ৰাম আৰু মংলা বন্দৰ (এচিএমপি) ব্যৱহাৰৰ চুক্তিৰ অধীনত পৰীক্ষামূলক ৰান সফলভাৱে সম্পূৰ্ণ হোৱাটোক আদৰণি জনায় আৰু অতি সোনকালে ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ কাৰ্যকৰী হোৱাৰ বাবে আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰে৷ ভাৰতীয় পক্ষই ২০১৫ চনৰ দ্বিপাক্ষিক উপকূলীয় জাহাজ চুক্তি সম্প্ৰসাৰণৰ দিশত কাম কৰাৰ বাবে পুনৰ অনুৰোধ জনায় যাতে তৃতীয় দেশৰ এক্সিম মালবাহী সামগ্ৰীও অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়। দুয়োপক্ষই দুয়োখন দেশৰ মাজত প্ৰত্যক্ষ জাহাজ পৰিবহণৰ সম্পৰ্ক ক্ষিপ্ৰতাৰে অন্বেষণ কৰাৰ বাবেও সন্মতি প্ৰকাশ কৰে। তদুপৰি প্ৰট’কল অন ইনলেণ্ড ৱাটাৰ ট্ৰেনজিট এণ্ড ট্ৰেড (পিআইডব্লিউটিটি)ৰ ৫ আৰু ৬ (ধুলিয়ানৰ পৰা ৰাজশাহীলৈ-আৰিচালৈ সম্প্ৰসাৰণ) আৰু ৯ আৰু ১০ (দৌদকান্দিৰ পৰা সোণমুৰালৈ) পথৰ অধীনত নদী সেৱা আৰম্ভ কৰাৰ সিদ্ধান্ত কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবেও সহমত প্ৰকাশ কৰে। ভাৰতীয় পক্ষই বাংলাদেশক ত্ৰিপুৰাক বাংলাদেশৰ সৈতে সংযোগ কৰা ফেনী নদীৰ ওপৰত থকা মৈত্ৰী দলংখন কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে বাকী থকা আন্তঃগাঁথনি, অনুপ্ৰৱেশ আৰু শুল্ক সুবিধাসমূহ আগতীয়াকৈ সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ অনুৰোধ জনায়।

১৯. দুয়োগৰাকী নেতাই বিবিআইএন মটৰ গাড়ী চুক্তিৰ আগতীয়া কাৰ্যকৰী কৰাৰ জৰিয়তে দ্বিপাক্ষিক আৰু উপ-আঞ্চলিক সংযোগ উন্নত কৰাৰ প্ৰচেষ্টা ক্ষিপ্ৰ কৰাৰ বাবে সহমত প্ৰকাশ কৰে৷ ভাৰতীয় পক্ষই বাংলাদেশৰ মাজেৰে পশ্চিমবংগৰ হিলীৰ পৰা মেঘালয়ৰ মহেন্দ্ৰগঞ্জলৈ এটা ঘাইপথকে ধৰি নতুন উপ-আঞ্চলিক সংযোগ প্ৰকল্প আৰম্ভ কৰাৰ বাবে বাংলাদেশ পক্ষক সহযোগিতা কৰিবলৈ অনুৰোধ জনায় আৰু এই সন্দৰ্ভত বিশদ প্ৰকল্প প্ৰতিবেদন প্ৰস্তুত কৰাৰ প্ৰস্তাৱ আগবঢ়ায়। একে মনোভাৱেৰে বাংলাদেশেও ভাৰত–ম্যানমাৰ-থাইলেণ্ড ত্ৰিপাক্ষিক ঘাইপথ প্ৰকল্পৰ চলি থকা পদক্ষেপত অংশীদাৰ হ’বলৈ পুনৰবাৰ আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰে।

২০. ভাৰতীয় পক্ষই জনোৱা মতে নিৰ্দিষ্ট ভূমি শুল্ক কেন্দ্ৰ/বিমানবন্দৰ/সাগৰীয় বন্দৰৰ জৰিয়তে নিজৰ সামগ্ৰী তৃতীয় দেশলৈ ৰপ্তানি কৰাৰ বাবে নিজৰ ভূখণ্ডৰ জৰিয়তে বাংলাদেশলৈ বিনামূলীয়া ট্ৰেনজিটৰ ব্যৱস্থা কৰিছে। এই সন্দৰ্ভত ভাৰতীয় পক্ষই তৃতীয় দেশলৈ ট্ৰেন্সশ্বিপমেণ্টৰ বাবে নিজৰ বন্দৰ আন্তঃগাঁথনি ব্যৱহাৰ কৰাৰ বাবে বাংলাদেশৰ ব্যৱসায়িক সমাজক আমন্ত্ৰণ জনায়। ভাৰতে নিজৰ সামগ্ৰী নেপাল আৰু ভূটানলৈ ৰপ্তানি কৰাৰ বাবেও বাংলাদেশক বিনামূলীয়া ট্ৰেনজিট প্ৰদান কৰি আহিছে। বাংলাদেশ পক্ষই নতুনকৈ উদ্বোধন কৰা চিলাহাটী–হালদিবাৰী পথৰ জৰিয়তে ভূটানৰ সৈতে ৰে’ল সংযোগৰ বাবেও অনুৰোধ জনায়৷ ভাৰতীয় পক্ষই ইয়াৰ কাৰ্য্যক্ষমতা আৰু সম্ভাৱনীয়তাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি অনুৰোধ বিবেচনা কৰিবলৈ সন্মতি জনায়। এইটোৰ লগতে অন্যান্য সীমা অতিক্ৰম কৰা ৰে’ল সংযোগক কাৰ্য্যকৰী কৰিবলৈ ভাৰতীয় পক্ষই চিলাহাটী–হালদিবাৰী ক্ৰছিঙত অন্যান্য বিষয়ৰ লগতে বন্দৰ নিষেধাজ্ঞা আঁতৰাবলৈ বাংলাদেশ পক্ষক অনুৰোধ জনায়।

২১. দুয়োগৰাকী নেতাই শেহতীয়াকৈ ব্যাপক অৰ্থনৈতিক অংশীদাৰিত্ব চুক্তি (চিইপিএ)য়ে পৰামৰ্শ দিয়া যৌথ সম্ভাৱনীয়তা অধ্যয়ন চূড়ান্ত কৰাটোক আদৰণি জনায়, যিটো দুয়োখন দেশৰ বাবে উপকাৰী হ’ব। তেওঁলোকে দুয়োপক্ষৰ বাণিজ্যিক বিষয়াসকলক ২০২২ চনৰ কেলেণ্ডাৰ বৰ্ষৰ ভিতৰত আলোচনা আৰম্ভ কৰিবলৈ আৰু বাংলাদেশৰ এলডিচি মৰ্যাদাৰ পৰা চূড়ান্ত স্নাতক হোৱাৰ সময়ত এইবোৰ যিমান পাৰি সোনকালে সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।

২২. দুয়োখন দেশৰ মাজত বাণিজ্যৰ সুবিধা প্ৰদানৰ গুৰুত্ব পুনৰবাৰ উল্লেখ কৰি তেওঁলোকে ভূমি শুল্ক কেন্দ্ৰ/ভূমি বন্দৰসমূহত আন্তঃগাঁথনি আৰু সুবিধাসমূহৰ উন্নীতকৰণৰ তাৎক্ষণিক প্ৰয়োজনীয়তাৰ লগতে চিনাক্ত কৰা ভূমি শুল্ক কেন্দ্ৰসমূহত বন্দৰ নিষেধাজ্ঞা আৰু অন্যান্য অশুল্ক বাধাসমূহ আঁতৰোৱাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে৷ ভাৰতীয় পক্ষই বন্দৰ নিষেধাজ্ঞা অথবা নিষেধাজ্ঞাৰ ঋণাত্মক তালিকা অবিহনে অন্ততঃ এটা ডাঙৰ স্থলবন্দৰ, ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব ৰাজ্যৰ সীমান্তত, বজাৰত সহজে প্ৰৱেশৰ বাবে আইচিপি আগৰতলা-আখাউৰাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি অনুৰোধ পুনৰবাৰ দোঁহাৰে৷ দুয়োগৰাকী নেতাই পেট্ৰাপ’ল-বেনাপ’ল আইচিপিত দ্বিতীয়খন মালবাহী গেট নিৰ্মাণৰ বাবে পুঁজিৰ বাবে ভাৰতৰ প্ৰস্তাৱৰ ওপৰত হোৱা অগ্ৰগতিক আদৰণি জনায় আৰু বিষয়াসকলক অতি সোনকালে কাম সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।

২৩. দুয়োগৰাকী নেতাই দ্বিপাক্ষিক প্ৰতিৰক্ষা সম্পৰ্ক তীব্ৰতৰ হোৱাতো সন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰে। লগতে প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে লাইন অৱ ক্ৰেডিটৰ অধীনত প্ৰকল্পসমূহ আগতীয়াকৈ চূড়ান্ত কৰাৰ বাবেও সহমত প্ৰকাশ কৰে, যিটো দুয়োখন দেশৰ বাবে উপকাৰী হ’ব। ভাৰতে এই ক্ষেত্ৰত বাংলাদেশ সশস্ত্ৰ বাহিনীৰ বাবে যান-বাহনৰ প্ৰাৰম্ভিক ক্ৰয় পৰিকল্পনা চূড়ান্ত কৰাত আদৰণি জনায় আৰু দ্বিপাক্ষিক প্ৰতিৰক্ষা সম্পৰ্ক উন্নীত কৰাৰ বাবে আগ্ৰহী। বৃহত্তৰ সামুদ্ৰিক সুৰক্ষাৰ বাবে উপকূলীয় ৰাডাৰ ব্যৱস্থা প্ৰদানৰ বাবে ২০১৯ চনৰ বুজাবুজি চুক্তিখন যিমানপাৰি সোনকালে কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে ভাৰতীয় পক্ষই পুনৰ অনুৰোধ জনায়৷

২৪. ভেকচিন মৈত্ৰী আৰু অক্সিজেন এক্সপ্ৰেছ ৰে’লৰ জৰিয়তে বাংলাদেশলৈকে ধৰি দুয়োখন দেশৰ মাজত হোৱা ঘনিষ্ঠ সহযোগিতাক আদৰণি জনাই দুয়োগৰাকী নেতাই জনসাধাৰণৰ সৈতে জনসাধাৰণৰ সম্পৰ্ক বৃদ্ধি কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। ৰে’ল, পথ, বিমান আৰু পানী সম্পৰ্কীয় সংযোগ পুনৰ আৰম্ভ হোৱাত নেতাসকলে সন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰে। এই সন্দৰ্ভত বাংলাদেশ পক্ষই ভাৰতৰ অধিকাংশ পথ আৰু ৰে’ল প্ৰব্ৰজন চেক প’ষ্টত পুনৰ খোলাৰ সুবিধা আদৰণি জনাই সকলো স্থলবন্দৰ/আইচিপিত প্ৰব্ৰজনৰ সুবিধাসমূহ ক’ভিড-১৯ৰ পূৰ্বৰ স্তৰলৈ পুনৰুদ্ধাৰ কৰি যিমানপাৰি সোনকালে যাতায়ত সুচল কৰিবলৈ অনুৰোধ জনায়। ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত তৃতীয়খন যাত্ৰীবাহী ৰে’ল ২০২২ চনৰ জুন মাহৰ পৰা মিতালী এক্সপ্ৰেছৰ নিয়মীয়া সেৱা আৰম্ভ হোৱাক দুয়োজন নেতাই আদৰণি জনায়।

২৫. দুয়োজন নেতাই বংগবন্ধু (মুজিব: দ্য মেকিং অৱ এ নেচন)ৰ ওপৰত যুটীয়াভাৱে নিৰ্মিত ছবিখন সোনকালে মুক্তিৰ বাবে আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰে৷ তদুপৰি "স্বাধীননতা ছোৰোক"-বাংলাদেশৰ মুজিব নগৰৰ পৰা পশ্চিমবংগৰ নাদিয়াৰ ভাৰত-বাংলাদেশ সীমান্তলৈ ঐতিহাসিক পথটো কাৰ্যকৰী কৰাৰ লগতে ১৯৭১ চনত বাংলাদেশৰ মুক্তিযুদ্ধৰ ওপৰত এখন তথ্যচিত্ৰ নিৰ্মাণ কৰাকে ধৰি অন্যান্য পদক্ষেপৰ দিশত কাম কৰিবলৈ সহমত প্ৰকাশ কৰে৷ বাংলাদেশ পক্ষই ১৯৭১ চনত বাংলাদেশৰ মুক্তিযুদ্ধৰ ওপৰত বিৰল ভিডিঅ’ ফুটেজসমূহ যৌথভাৱে সংকলন কৰাৰ প্ৰস্তাৱো আগবঢ়ায়। ভাৰতীয় পক্ষৰ দ্বাৰা দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয়ত বংগবন্ধু আসন স্থাপনৰ বাবে বাংলাদেশ পক্ষই শলাগ লয়।

২৬. দুয়োগৰাকী নেতাই বাংলাদেশৰ পৰা ষ্টাৰ্ট-আপ প্ৰতিনিধি দলৰ প্ৰথম ভ্ৰমণৰ বাবে আগ্ৰহী আছিল যিয়ে দুয়োখন দেশৰ মাজত উদ্ভাৱনৰ ক্ষেত্ৰত অংশীদাৰিত্বক উজ্জীৱিত কৰিব। পৰৱৰ্তী মাহবোৰত যুবক-বিনিময়ৰ পৰিকল্পনা পুনৰ আৰম্ভ হোৱাক লৈ দুয়োপক্ষই সন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰে। ভাৰতৰ চিকিৎসা সুবিধাসমূহত বাংলাদেশৰ মুক্তিযোধাসকলৰ চিকিৎসা প্ৰদানৰ বাবে ভাৰতে গ্ৰহণ কৰা পদক্ষেপৰ গভীৰ শলাগ লয় বাংলাদেশ পক্ষই৷

২৭. দুয়োগৰাকী নেতাই অতি সোনকালে জেডব্লিউজি আহ্বান কৰাকে ধৰি ২০১১ চনৰ ‘সুন্দৰবন সংৰক্ষণ’ সম্পৰ্কীয় বুজাবুজি চুক্তিখন ফলপ্ৰসূ ৰূপায়ণৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে, যাতে এই বদ্বীপৰ অৰণ্যৰ পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ আৰু ইয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল লোকসকলে বহনক্ষমভাৱে জীয়াই থাকিব পাৰে।

২৮. দুয়োপক্ষই নতুন আৰু উদীয়মান সহযোগিতাৰ ক্ষেত্ৰসমূহৰ সম্ভাৱনাক লাভৱান কৰাৰ গুৰুত্ব স্বীকাৰ কৰি দুয়োপক্ষৰ কৰ্তৃপক্ষক মহাকাশৰ শান্তিপূৰ্ণ ব্যৱহাৰ, সেউজ শক্তি, পাৰমাণৱিক শক্তিৰ শান্তিপূৰ্ণ ব্যৱহাৰ আৰু প্ৰযুক্তি সক্ষম সেৱাৰ অত্যাধুনিক ক্ষেত্ৰসমূহত বিত্ত, স্বাস্থ্য আৰু শিক্ষা দিশত সহযোগিতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।

২৯. আঞ্চলিক পৰিস্থিতিৰ সন্দৰ্ভত ভাৰতে ম্যানমাৰৰ ৰাখাইন ৰাজ্যৰ পৰা বলপূৰ্বকভাৱে অপসাৰিত হোৱা এক লাখৰো অধিক লোকক আশ্ৰয় প্ৰদান আৰু মানৱীয় সাহায্য প্ৰদানৰ ক্ষেত্ৰত বাংলাদেশৰ উদাৰতাৰ প্ৰতি শলাগ লৈছে আৰু বাংলাদেশ আৰু ম্যানমাৰ উভয়কে একমাত্ৰ দেশ হিচাপে সমৰ্থন কৰাৰ বাবে নিজৰ অবিৰত প্ৰতিশ্ৰুতিৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে, কিয়নো এই বলপূৰ্বকভাৱে স্থানচ্যুত হোৱা লোকসকলক নিজৰ গৃহভূমিলৈ নিৰাপদ, বহনক্ষম আৰু ক্ষিপ্ৰতাৰে ঘূৰাই অনাৰ প্ৰচেষ্টা হাতত লৈছে৷

৩০. দুয়োপক্ষই আঞ্চলিক সংগঠনৰ জৰিয়তে শক্তিশালী আঞ্চলিক সহযোগিতাৰ বাবে কাম কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে। ভাৰতীয় পক্ষই বিমষ্টেক সচিবালয়ক আতিথ্য প্ৰদান কৰা আৰু ইয়াৰ আন্তঃগাঁথনি বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত বাংলাদেশৰ অৱদানৰ শলাগ লয়। ভাৰতীয় পক্ষই ইণ্ডিয়ান অ’চেন ৰিম এছ’চিয়েশ্যন(আইঅ’আৰএ)ৰ অধ্যক্ষ হিচাপে বাংলাদেশক পুনৰ সমৰ্থন জনাইছে।

৩১৷ ভ্ৰমণৰ সময়ত নিম্নোলিখিত বুজাবুজি চুক্তিসমূহ স্বাক্ষৰ আৰু বিনিময় কৰা হয়ঃ

ক৷  উমৈহতীয়া সীমান্ত নদী কুশিয়াৰাৰ পৰা ভাৰত আৰু বাংলাদেশে পানী প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ সন্দৰ্ভত ভাৰত চৰকাৰৰ জল শক্তি মন্ত্ৰালয় আৰু বাংলাদেশ চৰকাৰৰ জলসম্পদ মন্ত্ৰালয়ৰ মাজত বুজাবুজি চুক্তি।

খ৷ ভাৰত চৰকাৰৰ ৰে’ল মন্ত্ৰালয় (ৰে’লৱে ব’ৰ্ড) আৰু বাংলাদেশ চৰকাৰৰ ৰে’ল মন্ত্ৰালয়ৰ মাজত ভাৰতত বাংলাদেশ ৰে’লৱে কৰ্মীসকলক প্ৰশিক্ষণ সম্পৰ্কে বুজাবুজি চুক্তি।

গ৷ বাংলাদেশ ৰে’লৱেৰ বাবে এফঅ’আইএছৰ দৰে আইটি ব্যৱস্থাত সহযোগিতা আৰু অন্যান্য আইটি এপ্লিকেচনৰ সন্দৰ্ভত ৰে’ল মন্ত্ৰালয় (ৰে’ল ব’ৰ্ড), ভাৰত চৰকাৰ আৰু বাংলাদেশ চৰকাৰৰ ৰে’ল মন্ত্ৰালয়ৰ মাজত বুজাবুজি চুক্তি।

ঘ৷ ভাৰতৰ বৈজ্ঞানিক আৰু ঔদ্যোগিক গৱেষণা পৰিষদ (চিএছআইআৰ) আৰু বাংলাদেশৰ বাংলাদেশ বৈজ্ঞানিক আৰু উদ্যোগিক গৱেষণা পৰিষদ (বিচিএছআইআৰ)ৰ মাজত বৈজ্ঞানিক আৰু প্ৰযুক্তিগত সহযোগিতাৰ সন্দৰ্ভত বুজাবুজি চুক্তি।

ঙ৷ নিউস্পেচ ইণ্ডিয়া লিমিটেড আৰু বাংলাদেশ ছেটেলাইট কোম্পানী লিমিটেডৰ মাজত মহাকাশ প্ৰযুক্তি ক্ষেত্ৰত সহযোগিতামুলক বুজাবুজি চুক্তি৷

চ৷ সম্প্ৰচাৰৰ ক্ষেত্ৰত সহযোগিতা সম্পৰ্কীয় প্ৰসাৰ ভাৰতী আৰু বাংলাদেশ টেলিভিছনৰ মাজত বুজাবুজি চুক্তি।

ছ৷ ভাৰতত বাংলাদেশৰ ন্যায়িক বিষয়াসকলৰ বাবে প্ৰশিক্ষণ আৰু সামৰ্থ্য বিকাশ কাৰ্যসূচীৰ সন্দৰ্ভত ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ন্যায়িক একাডেমী আৰু বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ মাজত বুজাবুজি চুক্তি।

৩২. নিম্নোলিখিত প্ৰকল্প উদ্বোধন/ঘোষণা/মুকলি কৰা হৈছে

ক৷ মৈত্ৰী শক্তি কেন্দ্ৰৰ প্ৰথম ইউনিট উদ্বোধন-খুলনাৰ ৰামপাল

খ৷ ৰুপছা ৰে’লৱে দলং উদ্বোধন

গ৷ খুলনা–দৰ্শনা ৰে’ল লাইন আৰু পাৰ্বতীপুৰ–কৌনিয়া ৰে’ল লাইনৰ বাবে প্ৰজেক্ট মেনেজমেণ্ট কনচালটেন্সি চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰাৰ কথা ঘোষণা৷

ঘ৷ বংগবন্ধু শ্বেইখ মুজিবুৰ ৰহমানৰ ঐতিহাসিক ‘৭ মাৰ্চৰ ভাষণ’ৰ ভাৰতীয় ২৩খন আৰু দক্ষিণ এছিয়াৰ অন্যান্য দেশৰ ৫টা ভাষাত অনুদিত গ্ৰন্থখন প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীক উপহাৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেইখ হাছিনাৰ৷

ঙ৷ অনুদানভিত্তিত বাংলাদেশ ৰে’লৱেক ২০টা ব্ৰ’ড গজ ইঞ্জিন আগবঢ়োৱা সন্দৰ্ভত ঘোষণা।

চ৷ বাংলাদেশ চৰকাৰৰ গড়কাপ্তানি আৰু ঘাইপথ বিভাগক পথ নিৰ্মাণৰ সঁজুলি আৰু যন্ত্ৰপাতি যোগান সম্পৰ্কীয় ঘোষণা।

৩৩. প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেইখ হাছিনাই প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীক চৰকাৰ তথা ভাৰতবাসীৰ উষ্ম আৰু উদাৰ আতিথ্যৰ বাবে ধন্যবাদ জ্ঞাপন কৰে। প্ৰধানমন্ত্ৰী হাছিনাই প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীক বাংলাদেশ ভ্ৰমণৰ বাবে আন্তৰিক আমন্ত্ৰণ জনায় আৰু দুয়োগৰাকী নেতাই সকলো স্তৰ আৰু মঞ্চত পাৰস্পৰিক কাৰ্যকলাপ অব্যাহত ৰখাৰ বাবে আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰে৷

***

DS/AK/DB