શ્રી સરસ્વતીયે નમઃ !

વાણી પરંપરાના પવિત્ર સમારોહમાં અમારી સાથે ઉપસ્થિત રહેલા મહારાષ્ટ્રના રાજ્યપાલ શ્રી ભગતસિંહ કોશ્યરી, મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભામાં વિરોધ પક્ષના નેતા શ્રી દેવેન્દ્ર ફડણવીસ, મહારાષ્ટ્ર સરકારમાં મંત્રી શ્રી સુભાષ દેસાઈ, આદરણીય ઉષાજી, આશાજી, આદિનાથ મંગેશકરજી, માસ્ટર દીનાનાથ સ્મૃતિ પ્રતિષ્ઠાનના તમામ સભ્યો, સંગીત અને કલા જગતના તમામ પ્રતિષ્ઠિત સાથીઓ, અન્ય તમામ મહાનુભાવો, બહેનો અને સજ્જનો!

આદરણીય હૃદયનાથ મંગેશકરજી પણ આ મહત્વપૂર્ણ કાર્યક્રમમાં હાજરી આપવાના હતા. પરંતુ આદિનાથજીના કહેવા મુજબ તેઓ નાદુરસ્ત તબિયતના કારણે અહીં આવી શક્યા ન હતા. હું તેમના ઝડપથી સ્વસ્થ થવાની કામના કરું છું.

સાથીઓ,

હું મારી જાતને અહીં બહુ યોગ્ય નથી લાગતો, કારણ કે હું સંગીત જેવા ગહન વિષય વિશે જરાય જાણકાર નથી, પણ સાંસ્કૃતિક સમજણથી મને લાગે છે કે સંગીત પણ એક સાધના છે, અને તે એક અનુભૂતિ પણ છે. જે અવ્યક્તને વ્યક્ત કરે છે તે શબ્દ છે. જે અભિવ્યક્તિમાં ઊર્જા, ચેતનાનો સંચાર કરે છે - તે ધ્વનિ છે. અને જે ચેતનને લાગણી અને અનુભૂતિથી ભરી દે છે, તેને સર્જન અને સંવેદનાની પરાકાષ્ઠા પર લાવે છે - તે સંગીત છે. તમે ગતિહીન બેઠા હશો, પરંતુ સંગીતનો એક સ્વર તમારી આંખોમાંથી આંસુ વહાવી શકે છે, તે શક્તિ છે. સંગીતનો સ્વર તમને અલગતાનો અહેસાસ આપી શકે છે. સંગીત તમને પરાક્રમી રસથી ભરી દે છે. સંગીત માતૃત્વ અને પ્રેમની અનુભૂતિ આપી શકે છે. સંગીત તમને દેશભક્તિ અને કર્તવ્યના શિખરે લઈ જઈ શકે છે. આપણે સૌ ભાગ્યશાળી છીએ કે આપણે સંગીતની આ શક્તિ, આ શક્તિ લતા દીદીના રૂપમાં જોઈ છે. તેમને આપણી આંખોથી જોવાનું સૌભાગ્ય આપણને મળ્યું છે અને મંગેશકર પરિવાર પેઢી દર પેઢી આ યજ્ઞમાં યજ્ઞ કરતા આવી છે અને મારા માટે આ અનુભવ તેનાથી પણ વધારે રહ્યો છે. હરીશજીએ હવે કેટલીક હેડલાઇન્સ કહી, પરંતુ હું વિચારી રહ્યો હતો કે દીદી સાથે મારો સંબંધ કેટલો જૂનો છે. જતી વખતે મને યાદ આવી રહ્યું હતું કે સુધીર ફડકેજીએ મારો પરિચય કરાવ્યાને સાડા ચાર દાયકા થયા હશે. અને ત્યારથી લઈને આજ સુધી આ પરિવાર સાથે અપાર સ્નેહ, અગણિત ઘટનાઓ મારા જીવનનો એક ભાગ બની ગઈ છે. મારા માટે લતા દીદી સુર મહારાણી સાથે મારી મોટી બહેન હતાં અને જેમને કહેતા હું ગર્વ અનુભવું છું. લતા દીદી જેમણે પેઢીઓને પ્રેમ અને લાગણીની ભેટ આપી છે, તેમણે હંમેશા મને મોટી બહેન જેવો અપાર પ્રેમ આપ્યો છે, હું સમજું છું કે આનાથી સારું જીવન શું હોઈ શકે. કદાચ ઘણા દાયકાઓ પછી જ્યારે આ પહેલો રાખડીનો તહેવાર આવશે ત્યારે દીદી ત્યાં નહીં હોય. સામાન્ય રીતે, સન્માન સમારોહમાં જવાનું, અને કોઈ સન્માન મેળવવા માટે જ્યારે હરીશજી પણ કહેતા હતા કે, હવે હું એ વિષયોમાં થોડો દૂર રહ્યો છું, હું મારી જાતને ગોઠવી શકતો નથી. પરંતુ, જ્યારે એવોર્ડ લતા દીદી જેવી મોટી બહેનના નામે હોય છે, ત્યારે તેમના સ્નેહ અને મારા પર મંગેશકર પરિવારના અધિકારને કારણે અહીં આવવું મારા માટે એક પ્રકારની ફરજ બની જાય છે. અને આ એ પ્રેમનું પ્રતિક છે અને જ્યારે આદિનાથજીનો મેસેજ આવ્યો કે મારા શું પ્રોગ્રામ છે, હું કેટલો વ્યસ્ત છું, મેં કશું પૂછ્યું નહીં, મેં કહ્યું ભાઈ પહેલા હા કરો. ના પાડવી મારા માટે શક્ય નથી! હું આ એવોર્ડ તમામ દેશવાસીઓને સમર્પિત કરું છું. જેમ લતા દીદી લોકોના છે, તેવી જ રીતે તેમના નામે મને આપવામાં આવેલો આ એવોર્ડ પણ લોકોનો છે. લતા દીદી સાથે મારી અવારનવાર વાતચીત થતી હતી. તે પોતાની જાતને પણ તેના સંદેશા અને આશીર્વાદ મોકલતા રહ્યા. કદાચ તેમની એક વાત આપણા બધા માટે ઉપયોગી થઈ શકે, જે હું ભૂલી શકતો નથી, હું તેમને ખૂબ માન આપતો હતો, પરંતુ તેઓ જે કહેતા હતા, તે હંમેશા કહેતા હતા - "માણસ તેના કામ કરતા મોટો છે, તેની ઉંમર નહીં. વ્યક્તિ દેશ માટે જેટલું વધારે કરે છે, તેટલું મોટું છે." સફળતાના શિખર પર આવી વિચારસરણીથી આપણને વ્યક્તિની મહાનતાનો અહેસાસ થાય છે. લતા દીદી તેમની ઉંમર કરતા મોટા અને કર્મ કરતા મોટા હતા.

આપણે બધાએ લતા દીદી સાથે જે સમય વિતાવ્યો છે તે આપણે બધા જાણીએ છીએ કે તે સાદગીના પ્રતિક હતા. લતા દીદીએ સંગીતમાં એ સ્થાન હાંસલ કર્યું કે લોકો તેમને મા સરસ્વતીની મૂર્તિ માનતા હતા. તેમના અવાજે લગભગ 80 વર્ષ સુધી સંગીત જગત પર પોતાની છાપ છોડી હતી. ગ્રામોફોનથી શરૂ કરીને, પછી ગ્રામોફોનથી કેસેટ, પછી સીડી, પછી ડીવીડી અને પછી પેનડ્રાઈવ, ઓનલાઈન મ્યુઝિક અને એપ્સ, મ્યુઝિક અને લતાજી સાથે વિશ્વની કેટલી મહાન સફર થઈ છે. તેમણે સિનેમાની 4-5 પેઢીઓને પોતાનો અવાજ આપ્યો. દેશે તેમને ભારત રત્ન જેવું સર્વોચ્ચ સન્માન આપ્યું અને દેશનું ગૌરવ વધ્યું. આખી દુનિયા તેમને મેલોડી ક્વીન માનતા હતા. પણ તે પોતાને સુરોની સામ્રાજ્ઞી નહીં, પણ સાધિકા માનતા હતા. અને અમે ઘણા લોકો પાસેથી આ સાંભળ્યું છે કે તે જ્યારે પણ કોઈ ગીતના રેકોર્ડિંગ માટે જતા ત્યારે તે તેમના ચપ્પલ ઉતારતા હતા. સંગીતનો અભ્યાસ અને ભગવાનની ઉપાસના તેમના માટે એક સમાન હતી.

સાથીઓ,

આદિશંકરના અદ્વૈતના સિદ્ધાંતને સમજવાનો પ્રયત્ન કરીએ તો ક્યારેક મૂંઝાઈ જઈએ છીએ. પણ જ્યારે હું આદિશંકરના અદ્વૈતના સિદ્ધાંત તરફ વિચારવાનો પ્રયત્ન કરું છું, ત્યારે જો મારે સરળ શબ્દોમાં કહેવું હોય તો, અદ્વૈતના સિદ્ધાંત પર ભગવાનનું ઉચ્ચારણ પણ સ્વર વિના અધૂરું છે. અવાજ ભગવાનમાં સમાયેલો છે. જ્યાં અવાજ છે ત્યાં પૂર્ણતા છે. સંગીત આપણા હૃદય અને અંતઃકરણને અસર કરે છે. જો તેનું મૂળ લતાજી જેટલું શુદ્ધ હોય, તો તે શુદ્ધતા અને લાગણી પણ તે સંગીતમાં ભળે છે. તેમના વ્યક્તિત્વનો આ ભાગ આપણા બધા માટે અને ખાસ કરીને યુવા પેઢી માટે પ્રેરણારૂપ છે.

સાથીઓ,

લતાજીની શારીરિક યાત્રા એવા સમયે પૂર્ણ થઈ જ્યારે આપણો દેશ તેની આઝાદીના અમૃત મહોત્સવની ઉજવણી કરી રહ્યો છે. તેમણે આઝાદી પહેલા ભારતને અવાજ આપ્યો હતો અને આ 75 વર્ષની દેશની સફર તેમના સૂરો સાથે જોડાયેલી હતી. લતાજીના પિતા દીનાનાથ મંગેશકરજીનું નામ પણ આ એવોર્ડ સાથે જોડાયેલું છે. આપણે બધા દેશવાસીઓ મંગેશકર પરિવારના દેશ માટેના યોગદાન માટે ઋણી છીએ. સંગીતની સાથે સાથે લતા દીદીમાં જે દેશભક્તિની ચેતના હતી, તેમના પિતા તેમના મૂળ હતા. વીર સાવરકર દ્વારા લખાયેલ ગીત દીનાનાથજીએ સ્વતંત્રતા સંગ્રામ દરમિયાન શિમલામાં બ્રિટિશ વાઇસરોયના કાર્યક્રમમાં ગાયું હતું. બ્રિટિશ વાઈસરોયની સામે, ફક્ત દીનાનાથજી જ કરી શકે છે અને ફક્ત સંગીતમાં. અને તેની થીમ પર પરફોર્મ પણ કર્યું અને વીર સાવરકરજીએ બ્રિટિશ શાસનને પડકારતું આ ગીત લખ્યું. આ હિંમત, આ દેશભક્તિ દીનાનાથજીએ તેમના પરિવારને આપી હતી. લતાજીએ કદાચ એક વખત કહ્યું હતું કે પહેલા તેઓ સમાજ સેવાના ક્ષેત્રમાં જવા માગે છે. લતાજીએ સંગીતને પોતાની ઉપાસના બનાવી હતી, પરંતુ દેશભક્તિ અને રાષ્ટ્ર સેવાની પ્રેરણા પણ તેમના ગીતો દ્વારા મળી હતી. વીર સાવરકરજીનું છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ પરનું ગીત - પછી તે 'હિંદુ નરસિંહ' હોય, અથવા સમર્થ ગુરુ રામદાસજીના પદો હોય! લતાજીએ શિવકલ્યાણ રાજાના રેકોર્ડિંગ દ્વારા તેમને અમર કર્યા છે. “ઓ મેરે વતન કે લોકો” અને “જય હિંદ કી સેના” આ લાગણીની પંક્તિઓ છે, જે દેશના લોકોની જીભ પર અમર બની ગઈ છે. તેમના જીવન સાથે જોડાયેલા ઘણા પાસાઓ છે! અમૃત મહોત્સવમાં લતા દીદી અને તેમના પરિવારનો ફાળો લોકો સુધી પહોંચાડવો એ આપણી ફરજ છે.

સાથીઓ,

આજે દેશ 'એક ભારત, શ્રેષ્ઠ ભારત' ના આત્મવિશ્વાસ સાથે આગળ વધી રહ્યો છે. લતાજી 'એક ભારત, શ્રેષ્ઠ ભારત'ની સુરીલી પ્રસ્તુતિ જેવા હતા. તમે જુઓ, તેમણે દેશની 30 થી વધુ ભાષાઓમાં હજારો ગીતો ગાયા છે. હિન્દી હોય, મરાઠી હોય, સંસ્કૃત હોય કે અન્ય ભારતીય ભાષાઓ, લતાજીનો અવાજ દરેક ભાષામાં સરખો છે. તે દરેક રાજ્યમાં, દરેક ક્ષેત્રમાં લોકોના મનમાં વસી ગયા છે. ભારતીયતા સાથે સંગીત કેવી રીતે અમર બની શકે છે, તે તેમણે જીવીને બતાવ્યું છે. તેમણે ભગવદ્ ગીતાનું પઠન પણ કર્યું અને તુલસી, મીરા, સંત જ્ઞાનેશ્વર અને નરસી મહેતાના ગીતોને પણ સમાજના મન અને હૃદયમાં ભેળવી દીધા. રામચરિત માનસની ચોપાઈઓથી લઈને બાપુના પ્રિય ભજન 'વૈષ્ણવજન તો તેરે કહીયે' સુધી, બધું જ લતાજીના અવાજથી જીવંત થઈ ગયું. તેમણે તિરુપતિ દેવસ્થાનમ્ માટે ગીતો અને મંત્રોનો સમૂહ રેકોર્ડ કર્યો, જે આજે પણ ત્યાં દરરોજ સવારે વગાડવામાં આવે છે. એટલે કે સંસ્કૃતિથી આસ્થા સુધી, પૂર્વથી પશ્ચિમ સુધી, ઉત્તરથી દક્ષિણ સુધી લતાજીની નોંધોએ સમગ્ર દેશને એક કરવાનું કામ કર્યું છે. વિશ્વમાં પણ તે આપણા ભારતના સાંસ્કૃતિક રાજદૂત હતા. તેમનું અંગત જીવન પણ એવું જ હતું. પુણેમાં તેમણે પોતાની કમાણી અને મિત્રોથી માસ્ટર દીનાનાથ મંગેશકર હોસ્પિટલ બનાવી, જે આજે પણ ગરીબોની સેવા કરી રહી છે અને આ ચર્ચા કદાચ દેશમાં બહુ ઓછા લોકો સુધી પહોંચી હશે, દેશની આ પસંદગીની હોસ્પિટલોમાં પુણેની મંગેશકર હોસ્પિટલનું નામ છે, જેણે કોરોના સમયગાળામાં સૌથી ગરીબો માટે કામ કર્યું હતું.

સાથીઓ,

આજે આઝાદીના અમૃત પર્વમાં દેશ પોતાના ભૂતકાળને યાદ કરી રહ્યો છે અને દેશ ભવિષ્ય માટે નવા સંકલ્પો લઈ રહ્યો છે. અમે વિશ્વના સૌથી મોટા સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમમાંના એક છીએ. આજે ભારત દરેક ક્ષેત્રમાં આત્મનિર્ભર બનવા તરફ આગળ વધી રહ્યું છે, વિકાસની આ યાત્રા આપણા સંકલ્પનો એક ભાગ છે. પરંતુ, ભારતની વિકાસની મૂળભૂત દ્રષ્ટિ હંમેશા અલગ રહી છે. આપણા માટે વિકાસનો અર્થ છે- 'સબકા સાથ, સબકા વિકાસ, સબકા વિશ્વાસ અને સબકા પ્રયાસ'. સૌના અને સૌના વિકાસની આ ભાવનામાં 'વસુધૈવ કુટુંબકમ'ની ભાવના પણ સમાયેલી છે. સમગ્ર વિશ્વનો વિકાસ, સમગ્ર માનવતાનું કલ્યાણ કેવળ ભૌતિક શક્તિથી થઈ શકતું નથી. આ માટે જરૂરી છે - માનવીય મૂલ્યો! આ માટે જરૂરી છે - આધ્યાત્મિક ચેતના! તેથી જ આજે ભારત યોગ અને આયુર્વેદથી લઈને પર્યાવરણ સંરક્ષણ સુધીના વિષયો પર વિશ્વને દિશા આપી રહ્યું છે. હું માનું છું કે આપણું ભારતીય સંગીત પણ ભારતના આ યોગદાનનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. આ જવાબદારી તમારા હાથમાં છે. આ વારસાને સમાન મૂલ્યો સાથે જીવંત રાખવાની, તેને આગળ ધપાવવાની અને વિશ્વ શાંતિનું માધ્યમ બનાવવાની જવાબદારી આપણા સૌની છે. મને ખાતરી છે કે સંગીત જગત સાથે જોડાયેલા તમે બધા લોકો આ જવાબદારી નિભાવશો અને નવા ભારતને દિશા આપશો. આ વિશ્વાસ સાથે, હું તમારા બધાનો હૃદયથી આભાર માનું છું, દીદીના નામે આ પ્રથમ એવોર્ડ માટે મને પસંદ કરવા બદલ હું મંગેશકર પરિવારનો પણ આભાર માનું છું. પણ જ્યારે હરીશજી સન્માન પત્ર વાંચી રહ્યા હતા ત્યારે હું વિચારતો હતો કે મારે ઘણી વખત વાંચવું પડશે અને વાંચીને મારે એક નોંધ કરવી પડશે કે મારે હજુ આમાંથી કેટ કેટલું મેળવવાનું બાકી છે, હજુ મારામાં કેટ કેટલી ખામી છે, તેને પૂરી હું કેવી રીતે દૂર કરું! દીદીના આશીર્વાદથી અને મંગેશકર પરિવારના પ્રેમથી મારામાં જે ખામીઓ છે, તે ખામીઓને આજે હું સમ્માન પત્ર દ્વારા રજૂ કરું છું. હું આ ખામીઓને પૂર્ણ કરવાનો પ્રયત્ન કરીશ.

ખુબ ખુબ આભાર!

નમસ્તે!

SD/GP/NP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com