2024 నాటికి దేశంలోని ప్రతి ఇంటికి సురక్షితమైన కుళాయి నీటిని అందించాలనే శ్రీ నరేంద్ర మోదీ దార్శనికతను సాకారం చేయడానికి, జల్ జీవన్ మిషన్ రెండున్నర సంవత్సరాల కంటే తక్కువ సమయం లో కోవిడ్-19 మహమ్మారి, లాక్ డౌన్ అడ్డంకులు ఉన్నప్పటికీ 5.77 కోట్లకు పైగా గ్రామీణ కుటుంబాలకు కుళాయి నీటిని అందించింది. ఫలితంగా, దేశంలోని తొమ్మిది కోట్ల గ్రామీణ కుటుంబాలకు కుళాయిల నుండి స్వచ్ఛమైన నీటిని సరఫరా చేయడం ఆనందంగా ఉంది.

2019 ఆగస్టు 15న మిషన్ ప్రారంభించిన సమయంలో, భారతదేశంలోని 19.27 కోట్ల కుటుంబాలలో కేవలం 3.23 కోట్ల (17 శాతం) కుటుంబాలకు మాత్రమే నీటి కనెక్షన్లు ఉన్నాయి. 'సబ్ కా సాథ్, సబ్ కా వికాస్, సబ్ కా విశ్వాస్, సబ్ కా ప్రయాస్' అనే ప్రధాన మంత్రి దార్శనికత కింద 98 జిల్లాలు, 1,129 బ్లాకులు, 66,067 గ్రామ పంచాయతీలు, 1,36,135 గ్రామాలు అతి తక్కువ వ్యవధిలో 'హర్ ఘర్ జల్' పరిధిలోకి వచ్చాయి. గోవా, హర్యానా, తెలంగాణ, అండమాన్-నికోబార్ దీవులు, పుదుచ్చేరి, దాద్రా నగర్ హవేలీ మరియు డామన్,  డయ్యూలలో ప్రతి గ్రామీణ ఇంటికి కుళాయి నీటి సరఫరా లభిస్తోంది. పంజాబ్ (99 శాతం), హిమాచల్ ప్రదేశ్ (92.4 శాతం), గుజరాత్ (92 శాతం), బీహార్ (90 శాతం) వంటి పలు ఇతర రాష్ట్రాలు కూడా 2022లో 'హర్ ఘర్ జల్' గా మారే దశలో ఉన్నాయి.

ప్రతి గ్రామీణ ఇంటికీ కుళాయి ద్వారా నీటిని సరఫరా చేసే ఈ భగీరథ కార్యక్రమాన్ని ఐదేళ్లలో పూర్తి చేసేందుకు రూ.3.60 లక్షల కోట్లు కేటాయించారు. కేంద్ర బడ్జెట్ 2022-23లో, 3.8 కోట్ల కుటుంబాలకు కుళాయి నీటిని అందించేందుకు 'హర్ ఘర్ జల్' కోసం రూ.60,000 కోట్లు కేటాయించారు.

పైన పేర్కొన్న దానితో పాటు, 2021-22 సంవత్సరంలో రాష్ట్రాలకు రూ.26,940 కోట్లు కేటాయించారు, ఇది గ్రామీణ స్థానిక సంస్థలు/పంచాయితీరాజ్ సంస్థలకు నీరు మరియు పారిశుధ్యంపై మంజూరు కోసం 15వ ఆర్థిక సంఘం సిఫార్సులతో ముడిపడి ఉంది. రాబోయే ఐదేళ్లకు, అంటే 2025-26 వరకు రూ. 1,42,084 కోట్ల నిశ్చయమైన నిధులు ఉన్నాయి. దేశంలోని గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఈ భారీ పెట్టుబడితో గ్రామీణ ఆర్థిక వ్యవస్థ అభివృద్ధి చెందుతోంది మరియు ఆర్థిక కార్యకలాపాలు ఊపందుకుంటాయి. అదే సమయంలో గ్రామాల్లో ఉపాధి అవకాశాలు కూడా ఏర్పడుతున్నాయి.

మునుపటి నీటి సరఫరా కార్యక్రమాల మాదిరిగా కాకుండా, జల్ జీవన్ మిషన్ కేవలం నీటి సరఫరా మౌలిక సదుపాయాల కల్పనపై కాకుండా నీటి సేవల పంపిణీపై దృష్టి సారిస్తుంది. జల్ జీవన్ మిషన్ నినాదం 'ఎవరూ వెనుకబడకూడదు' తద్వారా, సామాజిక-ఆర్థిక నేపథ్యం కంటే పైకి ఎదగడం, ఇది ప్రతి ఇంటికి కుళాయి నీటి లభ్యతను నిర్ధారిస్తుంది. జల్ జీవన్ మిషన్ శతాబ్దాలుగా ఇళ్లకు నీటిని తీసుకువెళ్లే కష్టతరమైన శ్రమ నుండి తల్లులను, సోదరీమణులను విముక్తి చేయడానికి,  వారి ఆరోగ్యం, విద్య, సామాజిక-ఆర్థిక పరిస్థితులను మెరుగుపరచడానికి కృషి చేస్తుంది. ఈ మిషన్ గ్రామీణ కుటుంబాలకు జీవితాన్ని సులభతరం చేస్తుంది. వారు గర్వంగా,  గౌరవంగా జీవించే అవకాశాన్ని కల్పిస్తోంది.

జల్ జీవన్ మిషన్ కింద నాణ్యత-ప్రభావిత గ్రామాలు, ఆకాంక్షాత్మక జిల్లాలు, ఎస్ సి/ఎస్ టి ఆధిపత్య గ్రామాలు,  నీటి కొరత ఉన్న ప్రాంతాలు మరియు సంసద్ ఆదర్శ్ గ్రామ్ యోజన (ఎస్ ఎస్ ఆర్ వై) గ్రామాలకు ప్రాధాన్యత ప్రాతిపదికన కుళాయి నీటిని అందిస్తున్నారు. కుళాయి నీటి సరఫరా గత 24 నెలల్లో నాలుగు రెట్లు పెరిగింది మరియు 117 ఆకాంక్షాత్మక జిల్లాల్లోని 24 లక్షల (9.3 శాతం) నుండి దాదాపు 1.36 కోట్ల (40 శాతం) గృహాలకు పెరిగింది. అదేవిధంగా, జపనీస్ ఎన్సెఫాలిటిస్-అక్యూట్ ఎన్సెఫాలిటిస్ సిండ్రోమ్  బారిన పడిన 61 జిల్లాల్లో 1.15 కోట్ల కుటుంబాలకు (38%) కుళాయి నీటి సరఫరా అందించబడింది. జల్ జీవన్ మిషన్  ప్రకటనకు ముందు, జపనీస్ ఎన్సెఫాలిటిస్-అక్యూట్ ఎన్సెఫాలిటిస్ సిండ్రోమ్ ప్రభావిత జిల్లాల్లో కేవలం 8 లక్షల ఇళ్లకు (2.64%) మాత్రమే కుళాయి నీటి సరఫరా ఉంది. ఒకవేళ, ఉపరితల నీటి ఆధారిత వ్యవస్థల నిర్మాణానికి నాణ్యమైన ప్రభావిత ప్రాంతాల్లో సమయం తీసుకుంటే, మధ్యంతర చర్యగా, ప్రతి ఇంటికి 8-10 lpcd సురక్షిత నీటిని అందించడానికి కమ్యూనిటీ నీటి శుద్దీకరణ ప్లాంట్లు ఏర్పాటు చేయబడ్డాయి.

.  

దేశంలోని పాఠశాలలు,  అంగన్‌వాడీ కేంద్రాలలో పరిశుభ్రమైన కుళాయి నీటిని అందించడం ద్వారా పిల్లల ఆరోగ్యం తో పాటు శ్రేయస్సును నిర్ధారించడానికి, ప్రధాన మంత్రి శ్రీ నరేంద్ర మోదీ 100 రోజుల ప్రచారాన్ని ప్రకటించారు, దీనిని కేంద్ర జల శక్తి మంత్రి శ్రీ గజేంద్ర సింగ్ షెకావత్ 2 అక్టోబర్ 2020 న ప్రారంభించారు. ఇప్పటివరకు, 16 నెలల స్వల్ప వ్యవధిలో, దేశవ్యాప్తంగా 8.46 లక్షల పాఠశాలలు (82%) మరియు 8.67 లక్షల (78%) అంగన్‌వాడీ కేంద్రాలకు మద్యాహ్న భోజనం లో తాగడానికి మరియు వండడానికి , చేతులు కడుక్కోవడానికి, టాయిలెట్లలో ఉపయోగించడానికి కుళాయి నీటి సరఫరా అందించబడింది. దేశవ్యాప్తంగా పాఠశాలల్లో 93 వేల వర్షపు నీటి సంరక్షణ సౌకర్యాలు,  1.08 లక్షల బూడిద నీటి పునర్వినియోగ నిర్మాణాలు అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి.

అండమాన్, నికోబార్ దీవులు, ఆంధ్రప్రదేశ్, దాద్రా నగర్ హవేలీ మరియు డామన్,  డయ్యూ, గోవా, గుజరాత్, హర్యానా, హిమాచల్ ప్రదేశ్, జమ్మూ కాశ్మీర్, కర్ణాటక, కేరళ, పుదుచ్చేరి, సిక్కిం, తమిళనాడు, తెలంగాణ మరియు ఉత్తరాఖండ్ లు ప్రతి పాఠశాలలో కుళాయి నీటిని ఏర్పాటు చేశాయి. పిల్లలకు మెరుగైన ఆరోగ్యం, మెరుగైన పారిశుధ్యం,  పరిశుభ్రతను నిర్ధారించడానికి మిగిలిన పాఠశాలలు, అంగన్ వాడీ కేంద్రాల్లో సాధ్యమైనంత త్వరగా స్వచ్ఛమైన కుళాయి నీటి సరఫరాను త్వరగా అందించాలని కేంద్ర ప్రభుత్వం రాష్ట్రాలను కోరింది.

జల్ జీవన్ మిషన్ 'సోపాన్' (బాటమ్-అప్) విధానాన్ని అనుసరిస్తుంది, ఇక్కడ కమ్యూనిటీలు ప్రణాళిక నుండి అమలు, నిర్వహణ, ఆపరేషన్ మరియు నిర్వహణ వరకు కీలక పాత్ర పోషిస్తుంది.  దీనిని సాధించడానికి, గ్రామ నీరు మరియు పారిశుద్ధ్య కమిటీలు (VWSCలు)/పానీ సమితిని ఏర్పాటు చేసి బలోపేతం చేస్తున్నారు; సమాజ ప్రమేయంతో గ్రామీణ కార్యాచరణ ప్రణాళికలు అభివృద్ధి చేయబడ్డాయి; కార్యక్రమ అమలులో గ్రామీణ సంఘాలకు మద్దతుగా మరియు ప్రజలకు అవగాహన కల్పించేందుకు అమలు సహాయక ఏజెన్సీలను ఒకచోట చేర్చారు. ఇప్పటివరకు దేశవ్యాప్తంగా 4.69 లక్షల నీటి కమిటీలను ఏర్పాటు చేసి 3.81 లక్షల గ్రామ కార్యాచరణ ప్రణాళికలు రూపొందించారు.

నీటి వినియోగాన్ని సమర్థవంతంగా నిర్వహించడానికి కమ్యూనిటీ సామర్థ్యాన్ని పెంపొందించడానికి, జల్ జీవన్ మిషన్ దేశవ్యాప్తంగా నీటి రంగంలో పనిచేసే ఇంప్లిమెంటేషన్ సపోర్ట్ ఏజెన్సీలు (ఐఎస్ఎలు), 104 కీలక వనరుల కేంద్రాలు (కెఆర్ సిలు), మరియు సెక్టార్ భాగస్వాముల సహాయంతో సామర్థ్య నిర్మాణ కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తోంది.

జల్ జీవన్ మిషన్ కింద నీటి నాణ్యత పర్యవేక్షణ మరియు నిఘా కార్యకలాపాలకు అత్యంత ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడుతుంది. ఫీల్డ్ టెస్ట్ కిట్ లు (ఎఫ్ టికెలు) ఉపయోగించడం ద్వారా ప్రతి గ్రామంలోని ఐదుగురు మహిళలకు ఏదైనా కలుషితం యొక్క నీటి నమూనాలను పరీక్షించడానికి శిక్షణ ఇవ్వబడుతోంది. ఎఫ్ టికెలను సేకరించి పంచాయితీలకు అప్పగిస్తారు. తొమ్మిది పరామీటర్లపై నీటిని పరీక్షించడానికి ఎఫ్ టికె సహాయపడుతుంది. అవి: పిహెచ్, ఆల్కలినిటీ, క్లోరైడ్, నైట్రేట్, మొత్తం కఠినత్వం, ఫ్లోరైడ్, ఐరన్, అవశేష రహిత క్లోరిన్ మరియు హెచ్2ఎస్. ఎఫ్ టికెల ద్వారా నీటి నాణ్యతను పరీక్షించడానికి ఇప్పటివరకు 9.13 లక్షల మందికి పైగా మహిళలకు శిక్షణ ఇచ్చారు.

దేశంలో 2,022 వాటర్ టెస్టింగ్ లేబొరేటరీలు ఉన్నాయి. వీటిలో 454 ప్రయోగశాలలు ఎన్ ఏబీఎల్ గుర్తింపు పొందాయి. దేశంలో మొట్టమొదటిసారిగా, నీటి పరీక్షా ప్రయోగశాలలు నామమాత్రపు రేట్లలో వారి నీటి నమూనాలను పరీక్షించడానికి ప్రజలకు తెరవబడతాయి. సుదూర మారుమూల గ్రామాల్లో నీటి నమూనాలను సేకరించడానికి,  పరీక్షించడానికి వీలుగా అనేక రాష్ట్రాలు మొబైల్ వ్యాన్లను అందించాయి.

జల్ జీవన్ మిషన్ పారదర్శకత, జవాబుదారీతనం, నిధుల న్యాయమైన వినియోగం మరియు సేవలను అందించడానికి సాంకేతికతను ఉపయోగిస్తుంది. జల్ జీవన్ మిషన్ కింద రూపొందించిన ప్రతి నీటి సరఫరా అస్సెట్ జియో-ట్యాగ్ చేయబడింది. హైడ్రో-జియో మార్ఫోలాజికల్ (HGM) మ్యాప్‌లు తాగునీటి వనరులను గుర్తించడానికి,. నీటి వనరులను రీఛార్జ్ చేయడానికి, మౌలిక సదుపాయాలను రూపొందించడానికి గ్రామ ప్రణాళిక కోసం ఉపయోగించబడతాయి. మిషన్‌ కింద ఇంటిలోని నీటి కనెక్షన్‌లను ఇంటి పెద్దల ఆధార్‌ నంబర్‌తో అనుసంధానం చేశారు. ఆర్థిక లావాదేవీలన్నీ పబ్లిక్ ఫైనాన్స్ మేనేజ్‌మెంట్ సిస్టమ్ (పీఎఫ్‌ఎంఎస్) ద్వారానే జరగడం గమనార్హం.

జల్ జీవన్ మిషన్ అమలులో పారదర్శకత, జవాబుదారీతనాన్ని నిర్ధారించడానికి మిషన్ మొత్తం సమాచారం ప్రజల ముందు ఉంచబడుతుంది. మిషన్ డ్యాష్ బోర్డ్ https://ejalshakti.gov.in/jjmreport/JJMIndia.aspx  లో సమాచారం చూడవచ్చు.

ప్రజల చురుకైన భాగస్వామ్యంతో ముఖ్యంగా మహిళలు, గ్రామీణ సంఘాలు కలిసి పని చేయడంతో, జల్ జీవన్ మిషన్ జన్ ఆందోళన్‌గా మారింది. దీర్ఘకాలిక తాగునీటి భద్రత కోసం స్థానిక సంఘాలు,  గ్రామ పంచాయితీలు కలిసి పనిచేస్తున్నాయి.  వారు నీటి సరఫరా వ్యవస్థలు, నీటి వనరులు మరియు గ్రామాల్లో ఉపయోగించే నీటిని నిర్వహించే బాధ్యతను తీసుకుంటున్నారు. 2024 నాటికి ప్రతి గ్రామీణ కుటుంబానికి కుళాయి నీటిని అందించాలనే ప్రభుత్వ నిబద్ధతను నెరవేర్చడానికి జల్ జీవన్ మిషన్ సిద్ధమవుతోంది.

****