ਡਾ. ਰਾਜੇਸ਼ ਸਾਗਰ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ, ਮਨੋਰੋਗ ਵਿਭਾਗ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਉਟ ਆਫ਼ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਏਮਜ਼) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ, ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਅਥਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ ਹੈ?

ਬੱਚੇ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ I ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਤਣਾਅ,  ਚਿੰਤਾ,  ਸਦਮਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਧਾਰਣ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ - ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਬੰਦ ਹਨ; ਵਿਦਿਆ ਆਨਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਪ੍ਰਤਿਬੰਧਤ ਅਤੇ ਸੀਮਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਨੇ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋਵਾਂ ਮਾਪਿਆਂ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਜਾਂ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। 

ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਂਝਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਧਾਰਣ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹਨ। 

ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਤੇ ਦੁਖੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਵੇਲੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ?

ਬਾਲਗਾਂ ਤੋਂ ਉਲਟ, ਤਣਾਅ ਵਾਲੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਵੱਖਰੇ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਬੱਚੇ ਚਿੜਚਿੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਹਮਲਾਵਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਉਦਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ I ਇਸ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ, ਕਿਉਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਜਾਂ ਮੂਡ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ, ਬੱਚੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਘਬਰਾਹਟ, ਬਿਮਾਰੀ, ਜਾਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਉਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਡਰ, ਚਿੰਤਾ ਜਾਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। 

ਇਸ ਲਈ, ਬਾਲਗਾਂ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਸੰਕਟ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਇਹ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਬਾਲਗ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਰੂਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਯੋਗ ਵਾਤਾਵਰਣ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਉਹ ਗੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਇੰਗ, ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਉੱਤੇ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ; ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕੋਮਲ ਰਹਿਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਬਾਰੇ ਅਣਜਾਣ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਪਰ ਮੁਸ਼ਕਲ ਵਿਸ਼ਿਆਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ, ਮੌਤ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਮੁੱਦਿਆਂ ਉਤੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰੇ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। 

ਬੱਚੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ-ਛੇ ਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਧਾਰਣ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਤੇਜਨਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਹਾਮਾਰੀ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਇਸ  ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਦੇ ਹੋ ?

ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲ, ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮਲਟੀ-ਮਾਡਲ ਉਤਸ਼ਾਹ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਘਾਟ, ਉਤੇਜਨਾ ਦੀ ਘਾਟ, ਜਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਗੱਲਬਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।  

ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਸੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਨਫੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਜੋਖਮ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ, ਸਾਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬੱਚੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝ ਸਕਦੇ ਹੋਣ। ਇਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਆਨਲਾਈਨ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਗਤੀਵਿਧੀ ਅਧਾਰਤ ਸਿਖਲਾਈ 'ਤੇ ਕੇਂਦਤਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਢੰਗ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜੋ ਖੁਸ਼ੀ ਭਰਪੂਰ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵੀ ਹੋਣ ਤਾਂ ਜੋ ਅਸੀਂ ਬੱਚਿਆਂ 'ਤੇ ਮਹਾਮਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕੀਏ। 

ਵੱਡੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਅਕਾਦਮਿਕ ਮੋਰਚੇ 'ਤੇ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਤੁਹਾਡੀ ਸਲਾਹ ਕੀ ਹੋਵੇਗੀ?

 ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨੀ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੈ। ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਮਾਪਿਆਂ, ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ, ਜਾਂ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਅਤੇ ਉਹ ਇਕੱਲੇ ਹੀ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹਨ, ਜੋ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਦੁਬਿਧਾ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮਾਪੇ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਗੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ।  ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਲੈਣ ਵਿਚ ਲਚਕਦਾਰ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ, ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਇਕ ਬਿੰਦੂ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂਗੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਵਾਇਰਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਚੋਣ' ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪਾਵੇਗਾ। 

ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਪੇਰੇੰਟਿੰਗ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹੋ?

ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿਚਾਲੇ ਧੁੰਦਲੇਪਨ ਵਿਚਕਾਰ ਕੋਮਲ ਰੇਖਾ ਨਾਲ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਅਕਾਦਮਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਵਾਧੂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਰ ਉਮਰ ਸਮੂਹ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ — ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ, ਧਿਆਨ, ਰੁਝੇਵੇਂ, ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।  ਘਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤਣਾਅ ਵਾਲਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਟਰਿੱਗਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 

ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।  ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਤਰੀਕੇ ਲੱਭਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਮਾਂ ਕੱਢ ਸਕਣ। 

ਜੋ ਲੋਕ ਤਣਾਅ ਦਾ ਸਾਮ੍ਹਣਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਵਾਰ, ਦੋਸਤਾਂ, ਜਾਂ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ I

------------------ 

ਐਮ ਵੀ  

HFW-COVID Dr Rajesh Sagar QnA-23rdJuly2021-4