ਜਦਕਿ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਵਿਡ -19 ਲਈ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਇੱਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਟੀਕਾ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ, ਟੀਕੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮਾਰਗਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ।

ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਵਿਡ -19 ਲਈ ਵੈਕਸੀਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨ 'ਤੇ ਇਕ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਹਰ ਸਮੂਹ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਮੈਂਬਰ, ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਸੈਕਟਰੀ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਹੋਰ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਹਨ: ਵਿਦੇਸ਼ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਸਕੱਤਰ , ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਕੱਤਰ , ਸਿਹਤ ਖੋਜ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਕੱਤਰ , ਸਿਹਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਮੰਤਰਾਲੇ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸਜ਼, ਡਾਇਰੈਕਟਰ, ਈਸੀਡੀ, ਹੈਡ ਮੈਡੀਕਲ ਰਿਸਰਚ ਦੀ ਕੌਂਸਲ, ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਮੈਡੀਕਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਐਂਡ ਰਿਸਰਚ (ਮੈਂਬਰ ਐਨਟੀਏਜੀਆਈ) ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਖਰਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਭਾਗਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ।  ਇਹ ਕਮੇਟੀ ਟੀਕੇ ਦੀ ਸਪੁਰਦਗੀ, ਟੀਕਿਆਂ ਦੀ ਢੁੱਕਵੀਂ ਚੋਣ, ਖਰੀਦ, ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਤਰਜੀਹ, ਲੌਜਿਸਟਿਕਸ: ਕੋਲਡ ਚੇਨ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ, ਵਿੱਤ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ / ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਕਵਿਟੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ  ਰਹੀ ਹੈ।

ਸੈਂਟਰਲ ਡਰੱਗਜ਼ ਸਟੈਂਡਰਡ ਕੰਟਰੋਲ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਸੀਡੀਐਸਕੋ) ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੀ ਕਲੀਨਿਕਲ ਟੈਸਟ, ਜਾਂਚ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਲਈ ਕੋਵਿਡ -19 ਟੀਕੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਟੈਸਟ ਲਾਇਸੈਂਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।

1.    ਐੱਮ/ਐੱਸ ਸੀਰਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ, ਪੁਣੇ

2.    ਐੱਮ/ਐੱਸ ਕੈਡੀਲਾ ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਲਿਮਟਿਡ, ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ

3.    ਐੱਮ/ਐੱਸ ਭਾਰਤ ਬਾਇਓਟੈਕ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਲਿਮਟਿਡ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ

4.    ਬਾਇਓਲੋਜੀਕਲ ਈ ਲਿਮਟਿਡ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ

5.    ਐੱਮ/ਐੱਸ ਰਿਲਾਇੰਸ ਲਾਈਫ ਸਾਇੰਸਜ਼ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਲਿਮਟਿਡ, ਮੁੰਬਈ

6.    ਐੱਮ/ਐੱਸ ਅਰਬਿੰਦੋ ਫਾਰਮਾ ਲਿਮਟਿਡ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ

7.    ਐੱਮ/ਐੱਸ ਜੇਨੋਵਾ ਬਾਇਓਫਰਮਾਸਿਊਟੀਕਲ ਲਿਮਟਿਡ, ਪੁਣੇ

ਭਾਰਤੀ ਮੈਡੀਕਲ ਖੋਜ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ (ਆਈਸੀਐਮਆਰ), ਸਿਹਤ ਖੋਜ ਵਿਭਾਗ ਅਧੀਨ ਇਕ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਸੰਸਥਾ, ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਲਿਖੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੋਵਿਡ -19 ਟੀਕਿਆਂ ਲਈ ਕਲੀਨਿਕਲ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ:

(i) ਸਾਰਸ-ਸੀਓਵੀ -2 ਲਈ ਇਕ ਗੈਰ ਸਰਗਰਮ ਵਿਓਰਿਅਨ ਉਮੀਦਵਾਰ ਟੀਕਾ (ਬੀਬੀਵੀ 152) ਭਾਰਤ ਬਾਇਓਟੈਕ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਲਿਮਟਿਡ (ਬੀਬੀਆਈਐਲ) ਵਲੋਂ ਆਈਸੀਐਮਆਰ-ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਵਾਇਰੋਲੋਜੀ, ਪੁਣੇ(ਐਨਆਈਵੀ) ਵਲੋਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵਾਇਰਸ ਆਈਸੋਲੇਟ (ਐਨਆਈਵੀ -2020-770) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਟੀਕੇ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਆਈਸੀਐਮਆਰ-ਐਨਆਈਵੀ ਵਿਖੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛੋਟੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਚੂਹਿਆਂ ਅਤੇ ਖਰਗੋਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਕਲੀਨਿਕਲ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:

ਵੱਡੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿਚ ਸਮਾਨ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਦੇ ਕਲੀਨਿਕਲ ਟਰਾਇਲ ਪੂਰੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਟੀਕੇ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਮਯੂਨੋਜੈਨਸਿਟੀ ਟੈਸਟਿੰਗ ਜਾਰੀ ਹੈ।

ਪੜਾਅ II ਦੇ ਕਲੀਨਿਕਲ ਟਰਾਇਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ।

(ii) ਕੈਡੀਲਾ ਹੈਲਥਕੇਅਰ ਲਿਮਟਿਡ ਵਲੋਂ ਇੱਕ ਡੀਐਨਏ ਟੀਕਾ (ਜ਼ਾਈਕੋਵ- ਡੀ) ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ - ਛੋਟੇ ਜਾਨਵਰਾਂ: ਚੂਹਿਆਂ, ਖਰਗੋਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਗਿੰਨੀ ਸੂਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੀ-ਕਲੀਨੀਕਲ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।  ਟੀਕਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਕ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੈਡੀਲਾ ਨੇ ਵੱਡੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿਚ ਸਮਾਨ ਪ੍ਰੀ-ਕਲੀਨਿਕਲ ਅਧਿਐਨ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਨਾਲ ਭਾਈਵਾਲੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਕਲੀਨਿਕਲ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੇਠਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ:

ਪੜਾਅ I ਦੇ ਕਲੀਨਿਕਲ ਟਰਾਇਲ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਮੀਦਵਾਰ ਟੀਕੇ ਦੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਮਯੂਨੋਜੈਨਸਿਟੀ ਟੈਸਟਿੰਗ ਜਾਰੀ ਹੈ।

ਪੜਾਅ II ਦੇ ਕਲੀਨਿਕਲ ਟਰਾਇਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ।

(iii) ਸੀਰਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਇੰਡੀਆ (ਐਸਆਈਆਈ) ਅਤੇ ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਨੇ ਦੋ ਆਲਮੀ ਟੀਕਾ ਨਿਰਮਾਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਲੀਨਿਕਲ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਾਈਵਾਲੀ ਕੀਤੀ ਹੈ:

CHAdOx1-S, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਤੀਕ੍ਰਿਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਾਇਰਲ ਵੈਕਟਰ ਟੀਕਾ ਹੈ ਜੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਆਕਸਫੋਰਡ / ਐਸਟਰਾਜ਼ੇਨੇਕਾ ਵਲੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਟੀਕਾ ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ ਪੜਾਅ III ਦੇ ਕਲੀਨਿਕਲ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪੜਾਅ II / III ਦੇ ਬ੍ਰਿਜਿੰਗ ਅਧਿਐਨ ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਵਲੋਂ 14 ਕਲੀਨਿਕਲ ਟ੍ਰਾਇਲ ਸਾਈਟਾਂ ਤੇ ਅਰੰਭ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਆਈਸੀਐਮਆਰ-ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਰਿਸਰਚ ਇਨ ਟਿਊਬਰਕੂਲੋਸਿਸ (ਐਨਆਈਆਰਟੀ), ਚੇਨੱਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਸਥਾ ਹੈ।

ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਅਤੇ ਐਸਆਈਆਈ ਨੇ ਯੂਐਸਏ ਤੋਂ ਨੋਵਾਵੈਕਸ ਵਲੋਂ ਵਿਕਸਤ ਇੱਕ ਗਲਾਈਕੋਪ੍ਰੋਟੀਨ ਸਬਯੂਨਿਟ ਨੈਨੋ ਪਾਰਟਿਕਲ ਐਡਜੁਵੇਂਟਡ ਟੀਕੇ ਦੇ ਕਲੀਨਿਕਲ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਾਈਵਾਲੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਟਰਾਇਲ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਐਸਆਈਆਈ ਵਲੋਂ ਟੀਕੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਟਰਾਇਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਆਈਸੀਐਮਆਰ-ਨੈਸ਼ਨਲ ਏਡਜ਼ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ (ਐਨਏਆਰਆਈ), ਪੁਣੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੌਜੀ ਵਿਭਾਗ (ਡੀਬੀਟੀ) / ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ (ਡੀਐਸਟੀ) ਵਲੋਂ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਵੇਰਵਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, 30 ਤੋਂ ਵੱਧ ਟੀਕੇ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ।

ਆਈਸੀਐਮਆਰ ਨੇ ਟੀਕੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਅਧਿਐਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ 25.00 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਅਲਾਟ ਕੀਤੇ ਹਨ। 

ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਰਿਸਰਚ ਬੋਰਡ (ਐਸਈਆਰਬੀ), ਜੋ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ, ਨੇ ਉੱਚ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕਤਾ ਖੇਤਰਾਂ (ਆਈਆਰਐਚਪੀਏ) ਦੀ ਇਨਟੈਂਸੀਫਾਈਡ ਰਿਸਰਚ ਦੇ ਅਧੀਨ ਟੀਕੇ ਦੀ ਖੋਜ 'ਤੇ ਕੋਵਿਡ -19 ਅਧੀਨ 03 ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ 22, 27,579 / - ਦਾ ਖਰਚ ਮਨਜ਼ੂਰ ਅਤੇ 3,20,78,161 / - ਰੁਪਏ ਦੇ ਵਚਨਬੱਧ ਖਰਚੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੌਜੀ ਵਿਭਾਗ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਖੇਤਰ ਵਲੋਂ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਦੇ ਟੀਕੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਖੋਜ ਸਰੋਤਾਂ ਲਈ 75 ਕਰੋੜ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲਾਗਤ ਵਾਲੇ 08 ਪ੍ਰਸਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਰਾਜ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਿਖਤੀ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭਲਾਈ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਅਸ਼ਵਨੀ ਕੁਮਾਰ ਚੌਬੇ ਨੇ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਤੀ ।

                                                                                           *****

ਐਮਵੀ