આયુષ મંત્રાલય હેઠળની મોરારજી દેસાઈ નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ યોગ (MDNIY) એ આજે વિશ્વ ધ્યાન દિવસની ઉજવણીના ભાગરૂપે વિશેષ ધ્યાન સત્રોનું આયોજન કર્યું હતું, જેમાં પ્રતિષ્ઠિત વિદ્વાનો, યોગ સાધકો અને ઉત્સાહીઓ એકઠા થયા હતા. આ કાર્યક્રમે તણાવના વધતા જતા વૈશ્વિક બોજને ઉકેલવા માટે પ્રાચીન યોગિક જ્ઞાન અને આધુનિક તબીબી વિજ્ઞાનના સંગમ પર ભાર મૂક્યો હતો.

સભાને સંબોધતા MDNIY ના ડાયરેક્ટર પ્રો. (ડૉ.) કાશીનાથ સામગંડીએ આજના સ્પર્ધાત્મક વિશ્વમાં ધ્યાનની તબીબી પ્રાસંગિકતા પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે લગભગ 60–70 ટકા તણાવ વ્યવસાયિક પ્રકૃતિનો હોય છે અને પતંજલિ યોગસૂત્રમાં સૂચવવામાં આવેલી તકનીકો દ્વારા શરીર અને મનને સંકલિત કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. સમકાલીન સંશોધનોનો ઉલ્લેખ કરતા તેમણે સમજાવ્યું કે ન્યુરોઇમેજિંગ અભ્યાસો દર્શાવે છે કે ઓમ (Om) નો જાપ પ્રીફ્રન્ટલ કોર્ટેક્સને સક્રિય કરીને એમીગડાલા (amygdala) — જે મગજમાં ડર અને નકારાત્મક લાગણીઓનું કેન્દ્ર છે — તેની પ્રવૃત્તિ ઘટાડે છે, જે ભાવનાત્મક પ્રતિભાવોનું નિયમન કરે છે. એક fMRI અભ્યાસે દર્શાવ્યું છે કે આરામની સ્થિતિની તુલનામાં મોટેથી ઓમ જાપ કરવા દરમિયાન એમીગડાલા નોંધપાત્ર રીતે નિષ્ક્રિય થાય છે. તેમણે ઓલ ઇન્ડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સ (AIIMS), નવી દિલ્હીના તારણો ટાંક્યા હતા, જે સૂચવે છે કે યોગ નિદ્રા ગહન આરામ અને ભાવનાત્મક નિયમન સાથે સંકળાયેલ મગજની પ્રવૃત્તિમાં માપી શકાય તેવા ફેરફારો લાવે છે, જેનાથી તણાવ અને પ્રણાલીગત બળતરા (systemic inflammation) ઘટે છે.

ધ્યાનની આધ્યાત્મિક પરંપરાનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા રામકૃષ્ણ મિશન, નવી દિલ્હીના સ્વામી મુક્તિમયાનંદે સહભાગીઓને કાયમી શાંતિ માટે અંતર્મુખ થવા પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે માનસિક તણાવને શાંત કરવાની શરૂઆત સ્વ-સમજણ અને વ્યક્તિના સાચા સ્વભાવ — સત્ ચિત્ત આનંદ સ્વરૂપ — જે પ્રેમ અને કરુણામાં સમાયેલ છે, તેની ઓળખ સાથે થાય છે. તેમણે આંતરિક સંવાદિતાને ખલેલ પહોંચાડતા અહંકાર, ઈર્ષ્યા અને અધૂરી ઈચ્છાઓ પર વિજય મેળવવા માટે યમ અને નિયમના પાલન પર પણ ભાર મૂક્યો હતો.

આ કાર્યક્રમમાં વિવિધ ધ્યાન તકનીકોનું વ્યવહારિક નિદર્શન કરવામાં આવ્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ્ય સહભાગીઓને માનસિક અને ભાવનાત્મક સ્થિતિસ્થાપકતા વધારવા માટે અસરકારક સાધનોથી સજ્જ કરવાનો હતો. કાર્યક્રમનું સમાપન "સ્વસ્થ મન, સ્વસ્થ ભારત" ના વિઝનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રોજિંદા જીવનમાં ધ્યાનનો સમાવેશ કરવાના સામૂહિક સંકલ્પ સાથે થયું હતું.

આ કાર્યક્રમમાં વિશ્વાસ મેડિટેશન, નવી દિલ્હીના શ્રી અતુલ ચાવલા; ડૉ. આઈ. એન. આચાર્ય, પ્રોગ્રામ ઓફિસર, MDNIY; અને મોહમ્મદ તૈયબ આલમ, કોમ્યુનિકેશન એન્ડ ડોક્યુમેન્ટેશન ઓફિસર, MDNIY ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. યોગ ઉત્સાહીઓ, વિદ્યાર્થીઓ, ફેકલ્ટી સભ્યો અને વિવિધ વિભાગોના અધિકારીઓ સહિત અંદાજે 700 સહભાગીઓએ આ કાર્યક્રમમાં ભાગ લીધો હતો.

અત્રે નોંધનીય છે કે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભાએ ગયા વર્ષે 21 ડિસેમ્બરને વિશ્વ ધ્યાન દિવસ તરીકે જાહેર કર્યો હતો, જે દરેક વ્યક્તિના શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્યના ઉચ્ચતમ પ્રાપ્ય ધોરણનો આનંદ માણવાના અધિકારને પુષ્ટિ આપે છે. આ પહેલ સ્વસ્થ સમાજ માટે આધુનિક જીવનશૈલી સાથે પરંપરાગત ભારતીય જ્ઞાનને એકીકૃત કરવાના આયુષ મંત્રાલયના ચાલુ પ્રયાસો સાથે સુસંગત છે.

SM/DK/GP/JD