નેક્સ્ટ-જનરેશન GST રિફોર્મ્સ 2025ના અમલીકરણને ધ્યાનમાં રાખીને, રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક હેલ્પલાઇન (NCH) ને અત્યાર સુધીમાં 3,981 GST સંબંધિત ડોકેટ્સ પ્રાપ્ત થયા છે, જેમાં 31 ટકા પ્રશ્નો અને 69 ટકા ફરિયાદોનો સમાવેશ થાય છે. ભારત સરકારનો ગ્રાહક બાબતોનો વિભાગ, તેમના વહેલા નિરાકરણ/સ્પષ્ટતા માટે આ ડોકેટ્સ પર નજીકથી નજર રાખી રહ્યો છે. ફરિયાદો ઝડપી કાર્યવાહી માટે સંબંધિત બ્રાન્ડ માલિકો/ઈ-કોમર્સ સંસ્થાઓને મોકલવામાં આવી છે. વધુમાં, CCPA એ જ્યાં જરૂરી હોય ત્યાં વર્ગ કાર્યવાહી શરૂ કરવા માટે આ ફરિયાદોની વિગતવાર સમીક્ષા શરૂ કરી છે.

ફરિયાદોનો મોટો ભાગ કઈ ચીજવસ્તુઓમાં GST ઘટાડાનો સામનો કરી રહ્યો છે અને કઈમાં નથી તે અંગે ગેરમાન્યતાઓ પર પ્રકાશ પાડતો હતો. તેથી, CCPAનું વિશ્લેષણ સ્પષ્ટીકરણાત્મક હસ્તક્ષેપ તરીકે અને ગ્રાહકોને ખોટી માહિતી, અન્યાયી વેપાર પ્રથાઓ અને પારદર્શિતાના અભાવથી બચાવવાના તેના આદેશની પુષ્ટિ બંને તરીકે કામ કરે છે.

 મોટો ભાગની ફરિયાદો દૂધના ભાવને લગતી હતી. મોટી સંખ્યામાં ગ્રાહકોએ NCHનો સંપર્ક કર્યો હતો અને એવું માન્યું હતું કે GST સુધારા બાદ, દૂધ કંપનીઓએ તાજા દૂધના ભાવ ઘટાડવાની જરૂર હતી. ગ્રાહકોએ ફરિયાદ કરી હતી કે દૂધ કંપનીઓ સુધારા પહેલાના ભાવ વસૂલવાનું ચાલુ રાખી રહી છે, જેના કારણે તેમને ઘટાડેલા GST દરનો લાભ મળતો નથી. CCPA એ આ મુદ્દાની તપાસ કર્યા પછી શોધી કાઢ્યું છે કે તાજું દૂધ પહેલાથી જ GSTમાંથી મુક્ત છે. તાજેતરના GST દર સુધારાઓએ UHT દૂધને પણ મુક્તિ આપી છે.

ઈ-કોમર્સ વેબસાઇટ્સ દ્વારા ખરીદવામાં આવતી ઇલેક્ટ્રોનિક વસ્તુઓ સંબંધિત ફરિયાદોની બીજી એક નોંધપાત્ર શ્રેણી. ગ્રાહકોએ ફરિયાદો ઉઠાવી હતી કે ઓનલાઈન ખરીદેલા લેપટોપ, રેફ્રિજરેટર, વોશિંગ મશીન અને અન્ય ગ્રાહક ટકાઉ વસ્તુઓ હજુ પણ સુધારા પહેલાના GST દરો પર વસૂલવામાં આવી રહી છે, અને કર ઘટાડાનો કોઈ લાભ તેમને આપવામાં આવી રહ્યો નથી. CCPAના વિશ્લેષણમાં જાણવા મળ્યું છે કે GST સુધારાના ભાગ રૂપે ટીવી, મોનિટર, ડીશવોશિંગ મશીન, AC પર GST દર 28% થી ઘટાડીને 18% કરવામાં આવ્યો છે. લેપટોપ, રેફ્રિજરેટર, વોશિંગ મશીન વગેરે જેવી ચીજવસ્તુઓ પહેલાથી જ 18% પર છે.

ફરિયાદોનો ત્રીજો સમૂહ ઘરેલુ LPG સિલિન્ડરોને લગતો હતો. ગ્રાહકોએ અહેવાલ આપ્યો હતો કે સુધારા પછી LPG ના ભાવમાં ઘટાડો થયો નથી. CCPAએ સ્પષ્ટતા કરી છે કે ઘરેલુ LPG 5 ટકા GSTના દરે ચાલુ રહ્યો છે, જેમાં ઘરેલુ  ગ્રાહકો માટે LPG પર લાગુ GST દરમાં કોઈ ફેરફાર થયો નથી. એ વાત પર ભાર મૂકવો મહત્વપૂર્ણ છે કે LPG કિંમત કરવેરા સિવાય વૈશ્વિક ક્રૂડ ઓઇલ વલણો, સરકારી સબસિડી નીતિઓ અને વિતરણ ખર્ચ સહિત અનેક પરિબળોથી પ્રભાવિત થાય છે.

પેટ્રોલના ભાવોના સંબંધમાં ફરિયાદોનો વધુ એક સમૂહ ઉભરી આવ્યો. ઘણા ગ્રાહકોએ પેટ્રોલના ભાવમાં ઘટાડો થયો ન હોવાનો આરોપ લગાવતી ફરિયાદો નોંધાવી. CCPA એ સ્પષ્ટતા કરી છે કે પેટ્રોલના ભાવમાં ઘટાડો થવાની ગ્રાહકોની અપેક્ષા રિટેલર્સ અથવા તેલ કંપનીઓ દ્વારા કોઈપણ પાલન ન કરવાને બદલે GST સુધારાના અવકાશની ગેરસમજ દર્શાવે છે.

કુલ 1,992 GST સંબંધિત ફરિયાદોમાંથી, યોગ્ય કાર્યવાહી માટે સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ ઇન્ડાયરેક્ટ ટેક્સીસ એન્ડ કસ્ટમ્સ (CBIC) ને મોકલવામાં આવી છે, જ્યારે 761 ફરિયાદોને રિઅલ-ટાઇમમાં સંબંધિત કન્વર્જન્સ કંપનીઓને ઉકેલ માટે મોકલવામાં આવી છે. CCPA આ ફરિયાદોના સંચાલન પર નજીકથી નજર રાખવાનું ચાલુ રાખે છે અને જ્યાં પણ ગ્રાહક અધિકારોનું ઉલ્લંઘન સાબિત થશે ત્યાં આગળની કાર્યવાહી શરૂ કરશે.

GST સંબંધિત ફરિયાદ રિપોર્ટિંગના આ પ્રથમ અઠવાડિયામાંથી જે વ્યાપક સંદેશ નીકળ્યો છે તે એ છે કે ગ્રાહકો ફરિયાદ નિવારણ પ્રણાલીમાં સક્રિય અને ઉત્સાહપૂર્વક ભાગ લઈ રહ્યા છે, જે ગ્રાહક બાબતોના વિભાગ દ્વારા બનાવવામાં આવેલી સંસ્થાકીય પદ્ધતિમાં જાગૃતિ અને વિશ્વાસ બંનેને પ્રતિબિંબિત કરે છે. ગ્રાહક જાગૃતિ અભિયાનો GST ફેરફારોથી પ્રભાવિત ચોક્કસ ચીજવસ્તુઓ અને ક્ષેત્રો વિશે સચોટ અને સરળતાથી સમજી શકાય તેવી માહિતીનો પ્રસાર કરશે. આ રીતે કોઈપણ ખોટી માહિતી અથવા ખોટી જગ્યાએ મુકાયેલી ફરિયાદોને યોગ્ય રીતે નિયંત્રિત કરી શકાય છે.

ગ્રાહક બાબતોના વિભાગના સચિવ શ્રીમતી નિધિ ખરેના અધ્યક્ષપદ હેઠળ, પૂર્વ-પેકેજ્ડ ચીજવસ્તુઓના છૂટક વેચાણ ભાવ (MRP) પર ઘટાડેલા GSTનો લાભ અંતિમ ગ્રાહકો સુધી પહોંચાડવા માટે ઉદ્યોગો/ઉદ્યોગ સંગઠનો સાથે વિવિધ પરામર્શ કરવામાં આવ્યા છે. આ પરામર્શમાં 11 સપ્ટેમ્બર, 2025ના રોજ યોજાયેલા બહુવિધ ઉદ્યોગ સંગઠનો FICCI, ASSOCHAM, CII, RAI અને CAIT સાથેના સત્રોનો સમાવેશ થતો હતો. 12 સપ્ટેમ્બર, 2025 ના રોજ સ્વૈચ્છિક ગ્રાહક સંગઠનો (VCOs) સાથે VC બેઠક પણ યોજાઈ હતી. 24 સપ્ટેમ્બર, 2025 ના રોજ, વ્યવસાય કરવાની સરળતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતી એક ગોળમેજી પરિષદ બોલાવવામાં આવી હતી, જેમાં ઉદ્યોગ પ્રતિનિધિઓ, ઉદ્યોગ સંગઠનો, VCOs અને રાજ્ય કાનૂની મેટ્રોલોજી વિભાગોને એકઠા કરવામાં આવ્યા હતા. આ તમામ ચર્ચાઓ દરમિયાન, ઉદ્યોગોને GST દરમાં ઘટાડાનો લાભ અંતિમ ગ્રાહકો સુધી પહોંચાડવા માટે વિનંતી કરવામાં આવી હતી.

CCPA પુનરાવર્તન કરે છે કે તે સતર્ક અને પ્રતિભાવશીલ છે. ગેરમાન્યતાઓને સ્પષ્ટ કરવામાં આવી રહી છે, પરંતુ CCPA વધુ પડતા ચાર્જિંગ, પાલન ન કરવા અથવા અન્યાયી વેપાર પ્રથાઓના વાસ્તવિક કેસોને ઓળખવા માટે પણ એટલી જ પ્રતિબદ્ધ છે. જ્યાં પણ કંપનીઓએ ઇરાદાપૂર્વક ગ્રાહકોને વધુ GST વસૂલીને અથવા સુધારા લાગુ પડે તેવા ક્ષેત્રોમાં કર ઘટાડાના લાભો ન આપીને ગેરમાર્ગે દોર્યા હોવાનું જણાયું, ત્યાં ગ્રાહક સુરક્ષા અધિનિયમ 2019 અને અન્ય લાગુ કાયદાઓની જોગવાઈઓ હેઠળ કડક કાર્યવાહી શરૂ કરવામાં આવશે. સુધારાના ફળ ગ્રાહકો સુધી પારદર્શક અને ન્યાયી રીતે પહોંચે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે ઓથોરિટી તેના આદેશમાં અડગ રહે છે.

રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક હેલ્પલાઇન આ સંદર્ભમાં ફરિયાદ નિવારણ માટે પ્રાથમિક પ્લેટફોર્મ તરીકે સેવા આપવાનું ચાલુ રાખે છે. ટોલ-ફ્રી નંબર 1915, INGRAM પોર્ટલ (www.consumerhelpline.gov.in), WhatsApp, SMS, NCH એપ્લિકેશન, UMANG એપ્લિકેશન અને અન્ય ડિજિટલ ઇન્ટરફેસ દ્વારા ઉપલબ્ધ, હેલ્પલાઇન 17 ભાષાઓમાં ફરિયાદ નોંધણી અને નિરાકરણને સમર્થન આપે છે. ગ્રાહકોને ફક્ત GST-સંબંધિત મુદ્દાઓ માટે જ નહીં પરંતુ માલ અને સેવાઓ સંબંધિત તમામ શ્રેણીઓની ફરિયાદો માટે આ સુવિધાઓનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે. દરેક ફરિયાદ ગ્રાહક સુરક્ષા ઇકોસિસ્ટમને મજબૂત બનાવે છે અને વધુ સારા અમલીકરણમાં ફાળો આપે છે.

ગ્રાહક બાબતોનો વિભાગ GST અમલીકરણ સંબંધિત ચિંતાઓને ઉજાગર કરવામાં ગ્રાહકો દ્વારા ભજવવામાં આવતી સક્રિય ભૂમિકાને સ્વીકારે છે. તાજા દૂધ, ઇલેક્ટ્રોનિક માલ, LPG અને પેટ્રોલ અંગે સ્પષ્ટતા જારી કરવામાં આવી છે. સેન્ટ્રલ કન્ઝ્યુમર પ્રોટેક્શન ઓથોરિટી જનતાને ખાતરી આપે છે કે તે વાસ્તવિક સમયના આધારે ફરિયાદોનું નિરીક્ષણ કરી રહી છે, ગેરસમજોને સ્પષ્ટ કરી રહી છે, સાચી ફરિયાદોનું નિરાકરણ કરી રહી છે અને ગ્રાહકોનું શોષણ કરવાના કોઈપણ પ્રયાસ સામે સતર્ક રહી  છે. જેમ જેમ GST શાસન વિકસિત થશે, નાગરિકો અને સંસ્થાઓ વચ્ચેનો આ સહયોગી અભિગમ ખાતરી કરશે કે સુધારાઓ દરેક ભારતીય ગ્રાહક માટે ન્યાયીતા, પારદર્શિતા અને સશક્તિકરણના તેમના ઉદ્દેશ્યિત ઉદ્દેશ્યને પ્રાપ્ત કરે છે.

22 સપ્ટેમ્બર 2025 થી આગામી પેઢીના GST સુધારા 2025 ના અમલીકરણથી ભારતના કરવેરા શાસનમાં એક પરિવર્તનશીલ પગલું ભર્યું છે, જેનો હેતુ કર માળખાને સરળ બનાવવા, સિસ્ટમને વધુ પારદર્શક બનાવવા અને તર્કસંગત કર દરોના લાભ ગ્રાહકો અને વ્યવસાયો બંને સુધી પહોંચે તેની ખાતરી કરવાનો છે. ગ્રાહક બાબતોના વિભાગે, રાષ્ટ્રીય ગ્રાહક હેલ્પલાઇન (NCH) દ્વારા ગ્રાહકોને NCH ની મલ્ટી-ચેનલ ફરિયાદ નિવારણ પ્રણાલી પર GST સંબંધિત ફરિયાદો અને પ્રશ્નો સીધા નોંધાવવા સક્ષમ બનાવ્યા.

The Department of Consumer Affairs, through the National Consumer Helpline, has addressed 3,981 GST-related queries & complaints.
The CCPA is closely monitoring grievances—ensuring transparency, protecting consumers from misinformation and guaranteeing that the benefits of GST… pic.twitter.com/G1IAotyS1D

— Pralhad Joshi (@JoshiPralhad) October 2, 2025

SM/DK/GP/JD

(Release ID: 2174261) Visitor Counter : 13