કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી અને સહકારિતા મંત્રી શ્રી અમિત શાહની અધ્યક્ષતામાં એક ઉચ્ચ-સ્તરીય સમિતિ (HLC)એ કુલ રૂ. 4645.60 કરોડના ખર્ચે અનેક વ્યવસ્થાપન, પુનઃપ્રાપ્તિ અને પુનર્નિર્માણ પ્રોજેક્ટ્સને મંજૂરી આપી છે. તેનાથી આસામ, કેરળ, મધ્યપ્રદેશ, ઓડિશા, રાજસ્થાન, ઉત્તરપ્રદેશ, બિહાર, છત્તીસગઢ અને આંધ્રપ્રદેશ એમ 9 રાજ્યોને ફાયદો થશે. પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના આપત્તિ-સ્થિતિસ્થાપક ભારતના વિઝનને સાકાર કરવા માટે, ગૃહ મંત્રાલય રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને તમામ જરૂરી સહાય પૂરી પાડી રહ્યું છે.

નાણામંત્રી, કૃષિમંત્રી અને નીતિ આયોગના ઉપાધ્યક્ષની બનેલી સમિતિએ રાષ્ટ્રીય આપત્તિ નિવારણ ભંડોળ (NDMF)માંથી રાજ્યને નાણાકીય સહાય માટેના પ્રસ્તાવ પર વિચારણા કરી હતી.

HLC એ આસામ રાજ્યને રૂ. 692.05 કરોડની વેટલેન્ડ્સની પુનઃસ્થાપન અને કાયાકલ્પ યોજનાને મંજૂરી આપી છે. આ પ્રોજેક્ટના અમલીકરણથી વેટલેન્ડની ક્ષમતા વધશે, પૂર સંગ્રહ થશે, પૂર સ્થિતિસ્થાપકતા વધશે, જળચર પર્યાવરણનું રક્ષણ થશે અને સુધારેલા માછીમારી માળખા દ્વારા આર્થિક વિકાસમાં મદદ મળશે. પ્રોજેક્ટ માટે રૂ. 692.05 કરોડના કુલ મંજૂર ખર્ચમાંથી, કેન્દ્રનો હિસ્સો રૂ. 519.04 કરોડ (75%) અને રાજ્યનો હિસ્સો રૂ. 173.01 કરોડ (25%) હશે. આમાં બ્રહ્મપુત્ર નદી પ્રણાલીમાં ફેલાયેલા આસામ રાજ્યના 9 જિલ્લાઓના 24 અલગ અલગ વેટલેન્ડ્સના પુનઃસ્થાપન અને કાયાકલ્પ તરફ વ્યવસ્થાપન પ્રવૃત્તિઓ માટેના પ્રોજેક્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે. અનેક માળખાકીય અને અન્ય પગલાં દ્વારા, આસામમાં આ પ્રોજેક્ટ વેટલેન્ડ્સ/બીલની પાણી જાળવી રાખવાની ક્ષમતામાં વધારો કરશે અને પૂર અને ધોવાણના જોખમને ઘટાડવામાં મદદ કરશે.

આ મંજૂરી આસામમાં સંરક્ષણ અને પૂર ઘટાડા માટે વેટલેન્ડ્સના વિકાસ માટે કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રીના વિઝન સાથે સુસંગત છે. આ પ્રોજેક્ટનો લાંબા ગાળાનો કવરેજ આસામમાં બ્રહ્મપુત્ર નદીની સમગ્ર લંબાઈને ધ્યાનમાં રાખીને બનાવવામાં આવ્યો છે અને તેથી આ પ્રોજેક્ટને પૂર-પ્રતિરોધક બ્રહ્મપુત્ર ખીણ સ્થાપિત કરવા માટે પાયલોટ પ્રોજેક્ટ તરીકે લેવામાં આવશે.

HLCએ અગિયાર (11) શહેરો માટે શહેરી પૂર જોખમ વ્યવસ્થાપન કાર્યક્રમ (UFRMP) તબક્કો-2 ને પણ મંજૂરી આપી છે. ભોપાલ, ભુવનેશ્વર, ગુવાહાટી, જયપુર, કાનપુર, પટના, રાયપુર, ત્રિવેન્દ્રમ, વિશાખાપટ્ટનમ, ઇન્દોર અને લખનૌ, રાષ્ટ્રીય આપત્તિ નિવારણ ભંડોળ (NDMF) માંથી ભંડોળ પૂરું પાડવા માટે કુલ રૂ. 2444.42 કરોડનો નાણાકીય ખર્ચ થશે.

આ 11 શહેરોની પસંદગી સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતા શહેરો / રાજ્ય રાજધાનીઓ હોવાની તેમની સ્થિતિ, મુખ્યત્વે પૂરની સંભાવના, તેમજ અન્ય ભૌતિક, પર્યાવરણીય, સામાજિક-આર્થિક અને જળ-હવામાનશાસ્ત્રીય પરિબળોને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવી છે. આ કાર્યક્રમ રાજ્યોને સમાન માળખાકીય અને બિન-માળખાકીય હસ્તક્ષેપ પગલાં દ્વારા તેમના શહેરોમાં શહેરી પૂરના જોખમને ઘટાડવામાં પૂરક બનાવશે. ભંડોળ પેટર્ન NDMF માર્ગદર્શિકા અનુસાર કેન્દ્ર અને રાજ્ય વચ્ચે ખર્ચ-વહેંચણી પર રહેશે એટલે કે 90% કેન્દ્ર તરફથી અને 10% રાજ્ય તરફથી.

વધુમાં, ઉપરોક્ત 11 શહેરોમાંથી, HLC એ ગુવાહાટી શહેરના પૂર નિવારણ પ્રોજેક્ટ્સ માટે રચાયેલ કાર્યક્રમને મંજૂરી આપી છે, જેનો કુલ નાણાકીય ખર્ચ રૂ. 200 કરોડ છે, જેમાંથી રૂ. 180 કરોડ NDMF તરફથી કેન્દ્રીય હિસ્સો રહેશે. ગુવાહાટી શહેરો માટે શહેરી પૂર જોખમ નિવારણ પ્રોજેક્ટ માટે સામેલ પ્રવૃત્તિઓમાં જળ સંસ્થાઓને એકબીજા સાથે જોડવાના માળખાકીય પગલાંથી લઈને સ્ટોર્મવોટર મેનેજમેન્ટ, પૂર સંરક્ષણ દિવાલનું નિર્માણ, કુદરત-આધારિત ઉકેલો (NBS)નો ઉપયોગ કરીને ધોવાણ નિયંત્રણ અને માટી સ્થિરીકરણ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. તેમજ પૂરની પ્રારંભિક ચેતવણી પ્રણાલી અને ડેટા સંપાદન પ્રણાલી અને ક્ષમતા નિર્માણ વગેરે જેવા બિન-માળખાકીય પગલાંનો સમાવેશ થાય છે.

અગાઉ, કેન્દ્ર સરકારે ચેન્નાઈ, મુંબઈ, કોલકાતા, અમદાવાદ, હૈદરાબાદ, બેંગલુરુ અને પુણે જેવા સાત મેટ્રો શહેરો માટે કુલ રૂ. 3075.65 કરોડના શહેરી પૂર જોખમ વ્યવસ્થાપન કાર્યક્રમોને મંજૂરી આપી હતી. વધુમાં, કેન્દ્ર સરકારે ભૂસ્ખલન (રૂ. 1000 કરોડ), GLOF (રૂ. 150 કરોડ), જંગલ આગ (રૂ. 818.92 કરોડ), વીજળી (રૂ. 186.78 કરોડ) અને દુષ્કાળ (રૂ. 2022.16 કરોડ) જેવા ક્ષેત્રોમાં અનેક જોખમોના જોખમોને ઘટાડવા માટે અનેક શમન પ્રોજેક્ટ્સને પણ મંજૂરી આપી છે.

એચએલસીએ 2022 અને વાયનાડ ભૂસ્ખલન-2024ની પૂર/ભૂસ્ખલનની ઘટના પછી બંને રાજ્યો માટે પુનઃપ્રાપ્તિ અને પુનર્નિર્માણ પ્રવૃત્તિઓ/યોજના માટે અનુક્રમે આસામ રાજ્ય સરકારને રૂ. 1270.788 કરોડ અને કેરળ રાજ્યને રૂ. 260.56 કરોડની નાણાકીય સહાયને પણ મંજૂરી આપી છે. આ પુનઃપ્રાપ્તિ સહાય આસામ અને કેરળ રાજ્યોને અનુક્રમે 2022 અને 2024ના વાયનાડ ભૂસ્ખલન દરમિયાન થયેલા નુકસાન અને વિનાશને કારણે થયેલા પુનઃપ્રાપ્તિ અને પુનર્નિર્માણ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં મદદ કરશે.

અગાઉ, કેન્દ્ર સરકારે ઉત્તરાખંડ રાજ્યો માટે 1658.17 કરોડ રૂપિયાની પુનઃપ્રાપ્તિ અને પુનર્નિર્માણ યોજનાઓને મંજૂરી આપી હતી, જે જોશીમઠ જમીન સહાયતા પછી, 2023માં GLOF ઘટના પછી, સિક્કિમ માટે 555.27 કરોડ રૂપિયા અને 2023માં પૂર, ભૂસ્ખલન, વાદળ ફાટવાની ઘટના પછી, હિમાચલ પ્રદેશ માટે 2006.40 કરોડ રૂપિયાની હતી.

આ વધારાની સહાય કેન્દ્ર દ્વારા રાજ્યોને રાજ્ય આપત્તિ પ્રતિભાવ ભંડોળ (SDRF)માં જાહેર કરાયેલા ભંડોળ ઉપરાંત છે, જે પહેલાથી જ રાજ્યોના નિકાલ પર મૂકવામાં આવ્યું છે. નાણાકીય વર્ષ 2025-26 દરમિયાન, કેન્દ્ર સરકારે SDRF હેઠળ 27 રાજ્યોને 13578.80 કરોડ રૂપિયા અને NDRF હેઠળ 12 રાજ્યોને 2024.04 કરોડ રૂપિયા 12 રાજ્યોને જારી કર્યા છે.

આ ઉપરાંત, કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ રૂ. 2025-26 માટે સિક્કિમ રાજ્ય સરકારને SDRFના કેન્દ્રીય હિસ્સાના બીજા હપ્તા તરીકે 24.40 કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા છે.

વધુમાં, કેન્દ્ર સરકારે 21 રાજ્યોને રાજ્ય આપત્તિ નિવારણ ભંડોળ (SDMF)માંથી રૂ. 4412.50 કરોડ અને રાષ્ટ્રીય આપત્તિ નિવારણ ભંડોળ (NDMF) માંથી રૂ. 09 રાજ્યોને રૂ. 372.09 કરોડ રૂપિયા જારી કર્યા છે.

SM/NP/GP/JD