ਆਵਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਾਮਲੇ ਮੰਤਰਾਲੇ (ਐੱਮਓਐੱਚਯੂਏ) ਨੇ ਸਵੱਛ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋੜੀ (ਐੱਸਐੱਸਜੇ) ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਢਾਂਚਾਗਤ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਕਾਰਵਾਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 72 ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 200 ਸਿਖਲਾਈ ਅਧੀਨ ਸ਼ਹਿਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਵੱਛ ਸਰਵੇਖਣ ਦਰਜਾਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਲੀਆ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ, ਟੌਪ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸ਼ਹਿਰ ਵਜੋਂ ਚਿੰਨ੍ਹਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਘੱਟ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿਖਲਾਈ ਅਧੀਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮਿਸ਼ਨ – ਸ਼ਹਿਰੀ (ਐੱਸਬੀਐੱਮ-ਯੂ) ਦੇ ਤਹਿਤ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਐੱਸਐੱਸਜੇ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੇਂਦਰੀ ਆਵਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਾਮਲੇ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਨੇ, ਆਵਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਾਮਲੇ ਰਾਜ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਤੋਖਨ ਸਾਹੂ, ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਇਬ ਸਿੰਘ ਸੈਣੀ, ਵੱਖ–ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀਆਂ, ਮੇਅਰਾਂ, ਕਮਿਸ਼ਨਰਾਂ ਅਤੇ ਆਵਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਾਮਲੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸ਼੍ਰੀ ਐੱਸ ਕਟਿਕਿਥਲਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਸੋਨੀਪਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੌਰਾਨ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਅਧੀਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਪੱਤਰ (ਐੱਮਓਯੂ) ’ਤੇ ਹਸਤਾਖ਼ਰ ਕੀਤੇ ਗਏ।

ਐੱਸਐੱਸਜੇ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਮਾਂ-ਬੱਧ ਅਤੇ ਢਾਂਚਾਗਤ ਮਸ਼ਵਰਾ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸ਼ਹਿਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ, ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਸਵੱਛਤਾ ਅਤੇ ਕੂੜਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।

ਸਵੱਛ ਸਰਵੇਖਣ - ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਵੱਛਤਾ ਸਰਵੇਖਣ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੇ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਸੰਚਾਲਨ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਲਗਾਤਾਰ ਅਸਧਾਰਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਲਚਕੀਲੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਇਸ ਨੇ ਦੂਜੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਦੁਹਰਾਉਣ ਬਾਰੇ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਚਰਚਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਸਵੱਛ ਸਰਵੇਖਣ (ਐੱਸਐੱਸ) ਵਿੱਚ ਸੁਪਰ ਸਵੱਛ ਲੀਗ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸੁਪਰ ਸਵੱਛ ਲੀਗ 2022, 2023 ਅਤੇ 2024 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ, ਦੂਜੇ ਜਾਂ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਬਾਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਟੌਪ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਉੱਚ-ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚ-ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਮਿਆਰਾਂ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਦਰਜਾਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ।

ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸ਼ਹਿਰ ਉਹ ਟੌਪ-ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ ਜੋ ਸੁਪਰ ਸਵੱਛ ਲੀਗ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, ਟੌਪ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋ ਐੱਸਐੱਸ 2024 ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਬਾਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਅਤੇ ਐੱਸਐੱਸ 2024 ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ/ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰੇ ਹੋਣਹਾਰ ਸ਼ਹਿਰ ਹਨ। ਸਿਖਲਾਈ ਅਧੀਨ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀਦਾਰ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਐੱਸਐੱਸ ਸੰਚਿਤ ਦਰਜਾਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ ਦਰਜੇ ਤੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸੋਨੀਪਤ ਵਿੱਚ ਸਵੱਛ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋੜੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦੇ ਲਾਂਚ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦਿਆਂ, ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਮਨੋਹਰ ਲਾਲ ਨੇ ਅੰਤਯੋਦਯ ਦੀ ਭਾਵਨਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ - ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ਹਿਰ ਪਿੱਛੇ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਮੂਹਿਕ ਗਿਆਨ ਅਧਾਰ ਤੋਂ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਾਰੇ ਹਿਤਧਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਤੇ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਰਹੀ ਹੈ - ਇਹ ਇੱਕ ਸਮਾਵੇਸ਼ੀ ਮਿਸ਼ਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਅੱਗੇ ਵਧਦੇ ਹਾਂ। ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮਿਸ਼ਨ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਸਮਾਂ-ਬੱਧ ਅਤੇ ਨਤੀਜਾ-ਮੁਖੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ, ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਸਮਾਂ-ਬੱਧ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।"

 ਵਰਚੁਅਲੀ ਇਜਲਾਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ, ਸ਼੍ਰੀ ਐਸ. ਕਟੀਕਿਥਲਾ, ਆਵਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਾਮਲੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਐੱਸਐੱਸਜੇ ਗਿਆਨ-ਸਾਂਝਾਕਰਣ, ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਅਤੇ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਇੱਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਪਲੈਟਫਾਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਉਦੇਸ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਰੇਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸ਼ਹਿਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਫਾਈ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।”

26 ਅਗਸਤ, 2025 ਨੂੰ ਆਵਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਾਮਲੇ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਐੱਸਐੱਸਜੇ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਲਈ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਨੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਖਲਾਈ ਅਧੀਨ ਅਤੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀ। ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਸ਼ਹਿਰ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਉੱਚ-ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਹਾਸਲ ਕਰਨਗੇ। ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰ-ਤੋਂ-ਸ਼ਹਿਰ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ 100-ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਹਰੇਕ ਸਲਾਹਕਾਰ-ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋੜਾ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਟੀਚਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਤਜ਼ਰਬਾ ਸਾਂਝਾਕਰਣ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਟ੍ਰਾਂਸਫਰ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੋਵੇਗਾ।

ਆਵਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਾਮਲੇ ਮੰਤਰਾਲਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਵੱਛ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋੜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਮਲ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਰਣਨੀਤਕ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਨੀਤੀ-ਪੱਧਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸਾਰੇ ਭਾਗੀਦਾਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਮੁਖੀਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਲਗਭਗ 300 ਸਮਝੌਤਿਆਂ 'ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜੋ ਗਿਆਨ-ਵੰਡ, ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਪਲੈਟਫਾਰਮ ਬਣਾਉਣ ਦੇ 100-ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਪੜਾਅ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਸਵੱਛ ਸਰਵੇਖਣ 2026 ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

****

ਐੱਸਕੇ