|
जलशक्ती मंत्रालय
स्वच्छ भारत अभियानांतर्गत देशातील गावे ‘ओडीएफ प्लस’जाहीर करण्यासाठी निकष आणि प्रक्रियेची माहिती
Posted On:
18 AUG 2025 4:39PM by PIB Mumbai
नवी दिल्ली, 18 ऑगस्ट 2025
देशातील सर्व गावांना ओपन डेफिकेसन फ्री (ओडीएफ) प्लस म्हणजेच उघड्यावर शौच करण्‍यापासून मुक्‍त गावे हा दर्जा देण्यासाठी गावे घोषित करण्यासाठी वापरण्‍यात प्रमुख निकषांची आणि प्रक्रियेची माहिती खालीलप्रमाणे आहे: -
ओडीएफ प्लस गाव म्हणजे असे गाव की, ज्या गावाने ‘ओपन डेफिकेसन फ्री (ओडीएफ)’ दर्जा टिकवून ठेवला आहे तसेच त्या गावामध्‍ये घन आणि द्रव कचरा व्यवस्थापन सुनिश्चित केले जाते. याचबरोबर गावामध्‍ये स्वच्छता असल्याचे दिसून येते. ‘ओडीएफ प्लस’ गावांचे 3 प्रगतीशील टप्पे आहेत:
- ओडीएफ प्लस आकांक्षी : असे गाव जे ‘ओडीएफ’ दर्जा टिकवून ठेवत आहे आणि त्या गावामध्‍ये घनकचरा व्यवस्थापन किंवा द्रव कचरा व्यवस्थापनासाठी व्यवस्था असते.
- ओडीएफ प्लस रायझिंग : असे गाव ज्याने ‘ओडीएफ’ दर्जा टिकवून ठेवला आहे आणि घनकचरा व्यवस्थापन आणि द्रव कचरा व्यवस्थापन दोन्हीसाठी व्यवस्था केली आहे.
- ओडीएफ प्लस मॉडेल: एक गाव जे ओडीएफ दर्जा टिकवून ठेवत आहे आणि घनकचरा व्यवस्थापन आणि द्रव कचरा व्यवस्थापन दोन्हीसाठी व्यवस्था करते; गावात स्वच्छता असल्याचे दिसून येते, म्हणजेच कमीत कमी कचरा, कमीत कमी सांडपाणी, सार्वजनिक ठिकाणी प्लास्टिक कचरा टाकला जात नाही, याचे निरीक्षण केले जाते ; आणि ओडीएफ प्लस माहिती, शिक्षण आणि संप्रेषण (आयईसी) संदेश प्रदर्शित करते.
सर्व ओडीएफ प्लस निकष पूर्ण करणारे गाव ग्रामसभेत स्वतःला ओडीएफ प्लस घोषित करते.
एसबीएम (जी) म्हणजे स्वच्छ भारत मिशन- ग्रामीण अंतर्गत ऑनलाइन एकात्मिक व्यवस्थापन माहिती प्रणाली (आयएमआयएस) वर राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशांनी नोंदवलेल्या आकडेवारीनुसार, 13ऑगस्ट, 2025 रोजी एसबीएम (जी) अंतर्गत ओडीएफ प्लस’ घोषित गावांची राज्य/केंद्रशासित प्रदेशानुसार संख्या खाली दिली आहे.
स्वच्छता हा राज्याचा विषय आहे, पेयजल आणि स्वच्छता विभाग राज्यांना आर्थिक आणि तांत्रिक सहाय्य प्रदान करतो. स्वच्छ भारत मिशन (ग्रामीण) [SBM(G)] चा दुसरा टप्पा 2020-21ते 2025-26 या कालावधीत राबविण्यात येत आहे, ज्यामध्ये उघड्यावर शौचमुक्ती (ODF) शाश्वततेवर लक्ष केंद्रित केले जात आहे आणि सर्व गावांमध्‍ये घन आणि द्रव कचरा व्यवस्थापन व्यापक प्रमाणात केले जात आहे म्हणजेच गावांना ओडीएफ वरून ओडीएफ प्लस (मॉडेल) मध्ये रूपांतरित केले जात आहे. शौचालय बांधण्याचे काम ही एक सतत प्रक्रिया आहे आणि एकदाच हे काम करून चालत नाही. कारण सतत नवीन कुटुंबे, स्थलांतरित कुटुंबे इत्यादींना शौचालयांचीआ वश्यकता असते, हे लक्षात घेऊन, नवीन वैयक्तिक गृहनिर्माण शौचालये (आयएचएचएल) बांधली जातात. स्वच्छ भारत मिशन (ग्रामीण) च्या दुसऱ्या टप्प्याअंतर्गत एसबीएम(जी)निधीवरील प्रारंभिक शुल्क आहे आणि राज्यांनी शौचालयांसाठी नियोजन करावे आणि ही तफावत प्राधान्याने भरून काढावी, असा सल्ला सातत्याने दिला जात आहे.
या संदर्भातील माहिती जलशक्ती राज्यमंत्री व्ही. सोमण्‍णा यांनी आज राज्यसभेत एका प्रश्नाच्या लेखी उत्तरात दिली.
|
State/UT-wise, No. of Open Defecation Free (ODF) Plus villages as on 13.08.2025
|
|
S. No.
|
State/UT Name
|
Total Village
|
ODF Plus Villages
|
Total ODF Plus villages
|
|
|
Aspiring
|
Rising
|
Model
|
|
|
|
1
|
A & N Islands
|
265
|
0
|
0
|
208
|
208
|
|
|
2
|
Andhra Pradesh
|
15,995
|
7,675
|
55
|
8,234
|
15,964
|
|
|
3
|
Arunachal Pradesh
|
5,134
|
3,153
|
847
|
956
|
4,956
|
|
|
4
|
Assam
|
25,368
|
1,363
|
876
|
22,947
|
25,186
|
|
|
5
|
Bihar
|
37,138
|
1,842
|
234
|
32,935
|
35,011
|
|
|
6
|
Chhattisgarh
|
19,643
|
972
|
34
|
17,707
|
18,713
|
|
|
7
|
D & N Haveli and Daman & Diu
|
98
|
0
|
0
|
94
|
94
|
|
|
8
|
Goa
|
373
|
58
|
2
|
308
|
368
|
|
|
9
|
Gujarat
|
17,973
|
3,514
|
919
|
13,331
|
17,764
|
|
|
10
|
Haryana
|
6,618
|
2,678
|
86
|
3,754
|
6,518
|
|
|
11
|
Himachal Pradesh
|
17,618
|
1,280
|
386
|
14,452
|
16,118
|
|
|
12
|
Jammu & Kashmir
|
6,216
|
20
|
17
|
5,959
|
5,996
|
|
|
13
|
Jharkhand
|
29,322
|
18,409
|
555
|
7,702
|
26,666
|
|
|
14
|
Karnataka
|
26,484
|
18,161
|
263
|
7,978
|
26,402
|
|
|
15
|
Kerala
|
1,435
|
6
|
5
|
1,370
|
1,381
|
|
|
16
|
Ladakh
|
240
|
10
|
0
|
230
|
240
|
|
|
17
|
Lakshadweep
|
10
|
0
|
0
|
10
|
10
|
|
|
18
|
Madhya Pradesh
|
51,043
|
247
|
4
|
50,521
|
50,772
|
|
|
19
|
Maharashtra
|
40,247
|
4,865
|
98
|
33,337
|
38,300
|
|
|
20
|
Manipur
|
2,567
|
41
|
1
|
26
|
68
|
|
|
21
|
Meghalaya
|
6,466
|
4,727
|
244
|
476
|
5,447
|
|
|
22
|
Mizoram
|
646
|
0
|
0
|
618
|
618
|
|
|
23
|
Nagaland
|
1,425
|
512
|
69
|
553
|
1134
|
|
|
24
|
Odisha
|
46,928
|
833
|
11
|
44,239
|
45,083
|
|
|
25
|
Puducherry
|
91
|
53
|
0
|
37
|
90
|
|
|
26
|
Punjab
|
11,977
|
9,701
|
69
|
2,012
|
11,782
|
|
|
27
|
Rajasthan
|
43,463
|
281
|
83
|
42,417
|
42,781
|
|
|
28
|
Sikkim
|
400
|
0
|
0
|
400
|
400
|
|
|
29
|
Tamil Nadu
|
11,739
|
535
|
25
|
11,009
|
11,569
|
|
|
30
|
Telangana
|
9,773
|
535
|
0
|
8,398
|
8,933
|
|
|
31
|
Tripura
|
765
|
8
|
0
|
757
|
765
|
|
|
32
|
Uttar Pradesh
|
96,174
|
1,054
|
80
|
93,502
|
94,636
|
|
|
33
|
Uttarakhand
|
14,967
|
52
|
1
|
14,864
|
14,917
|
|
|
34
|
West Bengal
|
38,343
|
4,357
|
241
|
32,580
|
37,178
|
|
|
|
|
5,86,944
|
86,942
|
5,205
|
4,73,921
|
5,66,068
|
|
निलीमा चितळे/सुवर्णा बेडेकर/प्रिती मालंडकर
सोशल मिडियावर आम्हाला फॉलो करा: @PIBMumbai  /PIBMumbai  /pibmumbai  pibmumbai[at]gmail[dot]com  /PIBMumbai  /pibmumbai
(Release ID: 2157510)
|