નીતિ આયોગે આજે “ડિઝાઈનિંગ અ પોલિસી ફોર મિડિયમ એન્ટરપ્રાઈઝીસ” શીર્ષક સાથેનો એક અહેવાલ બહાર પાડ્યો, જે મધ્યમ ઉદ્યોગોને ભારતના અર્થતંત્રના ભાવિ વિકાસ એન્જિનમાં રૂપાંતરિત કરવા માટે એક વ્યાપક રોડમેપ ઓફર કરે છે. આ અહેવાલ મધ્યમ ઉદ્યોગો દ્વારા ભજવવામાં આવતી મહત્વપૂર્ણ, છતાં અંડર-લીવરેજ્ડ ભૂમિકાને પ્રકાશિત કરે છે અને તેમની સંપૂર્ણ ક્ષમતાને અનલૉક કરવા માટે લક્ષિત હસ્તક્ષેપોની રૂપરેખા આપે છે. આ અહેવાલ નીતિ આયોગના વાઇસ ચેરમેન શ્રી સુમન બેરી દ્વારા નીતિ આયોગના સભ્ય ડૉ. વી.કે. સારસ્વત અને નીતિ આયોગના સભ્ય ડૉ. અરવિંદ વિરમાણીની હાજરીમાં રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો.

આ અહેવાલ MSME ક્ષેત્રની માળખાકીય વિકૃતિઓનો અભ્યાસ કરે છે, જે ભારતના GDPમાં આશરે 29% ફાળો આપે છે, નિકાસમાં 40% હિસ્સો ધરાવે છે અને 60% થી વધુ કાર્યબળને રોજગારી આપે છે. તેની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા હોવા છતાં, આ ક્ષેત્રની રચના અપ્રમાણસર રીતે ભારિત છે: રજિસ્ટર્ડ MSME માંથી 97% સૂક્ષ્મ સાહસો છે, 2.7% નાના છે, અને માત્ર 0.3% મધ્યમ સાહસો છે.

જો કે, આ 0.3% મધ્યમ સાહસો MSME નિકાસમાં લગભગ 40% ફાળો આપે છે, જે સ્કેલેબલ, નવીનતા-આધારિત એકમો તરીકે તેમની અપ્રચલિત ક્ષમતા પર ભાર મૂકે છે. આ અહેવાલ વિકસિત ભારત @2047 હેઠળ સ્વ-નિર્ભરતા અને વૈશ્વિક ઔદ્યોગિક સ્પર્ધાત્મકતા તરફ ભારતના સંક્રમણમાં મધ્યમ ઉદ્યોગોને વ્યૂહાત્મક અભિનેતાઓ તરીકે ઓળખે છે.

આ અહેવાલ મધ્યમ ઉદ્યોગો દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા મુખ્ય પડકારો પર ભાર મૂકે છે, જેમાં અનુરૂપ નાણાકીય ઉત્પાદનોની મર્યાદિત પહોંચ, અદ્યતન તકનીકોનો મર્યાદિત સ્વીકાર, અપૂરતી સંશોધન અને વિકાસ સહાય, ક્ષેત્રીય પરીક્ષણ માળખાનો અભાવ અને તાલીમ કાર્યક્રમો અને સાહસોની જરૂરિયાતો વચ્ચે મેળ ખાતો નથી. આ મર્યાદાઓ તેમની સ્કેલ અને નવીનતા કરવાની ક્ષમતાને અવરોધે છે.

આ મુદ્દાઓને સંબોધવા માટે, અહેવાલ છ પ્રાથમિકતા ક્ષેત્રોમાં લક્ષિત હસ્તક્ષેપો સાથે એક વ્યાપક નીતિ માળખાની રૂપરેખા આપે છે:

• અનુકૂલિત નાણાકીય ઉકેલો: એન્ટરપ્રાઇઝ ટર્નઓવર સાથે જોડાયેલ કાર્યકારી મૂડી ધિરાણ યોજનાનો પરિચય; બજાર દરે ₹5 કરોડ ક્રેડિટ કાર્ડ સુવિધા; અને MSME મંત્રાલય દ્વારા દેખરેખ હેઠળ રિટેલ બેંકો દ્વારા ઝડપી ભંડોળ વિતરણ પદ્ધતિઓ.
• ટેકનોલોજી એકીકરણ અને ઉદ્યોગ 4.0: ઉદ્યોગ 4.0 ઉકેલોને અપનાવવા પ્રોત્સાહન આપવા માટે હાલના ટેકનોલોજી કેન્દ્રોને ક્ષેત્ર-વિશિષ્ટ અને પ્રાદેશિક રીતે કસ્ટમાઇઝ્ડ ભારત SME 4.0 યોગ્યતા કેન્દ્રોમાં અપગ્રેડ કરવું.
• આર એન્ડ ડી પ્રમોશન મિકેનિઝમ: રાષ્ટ્રીય મહત્વના ક્લસ્ટર-આધારિત પ્રોજેક્ટ્સ માટે સ્વ-નિર્ભર ભારત ભંડોળનો લાભ લેતા, MSME મંત્રાલયની અંદર એક સમર્પિત સંશોધન અને વિકાસ સેલની સ્થાપના.
• ક્લસ્ટર-આધારિત પરીક્ષણ માળખાગત સુવિધા: પાલન સરળ બનાવવા અને ઉત્પાદન ગુણવત્તા વધારવા માટે ક્ષેત્ર-કેન્દ્રિત પરીક્ષણ અને પ્રમાણપત્ર સુવિધાઓનો વિકાસ.
• કસ્ટમ કૌશલ્ય વિકાસ: ક્ષેત્ર અને ક્ષેત્ર દ્વારા એન્ટરપ્રાઇઝ-વિશિષ્ટ જરૂરિયાતો સાથે કૌશલ્ય કાર્યક્રમોનું સંરેખણ, અને હાલના ઉદ્યોગસાહસિકતા અને કૌશલ્ય વિકાસ કાર્યક્રમો (ESDP) માં મધ્યમ ઉદ્યોગ-કેન્દ્રિત મોડ્યુલોનું એકીકરણ.
• કેન્દ્રિય ડિજિટલ પોર્ટલ: ઉદ્યોગોને સંસાધનોને અસરકારક રીતે નેવિગેટ કરવામાં મદદ કરવા માટે યોજના શોધ સાધનો, પાલન સપોર્ટ અને AI-આધારિત સહાય દર્શાવતા ઉદ્યોગ પ્લેટફોર્મની અંદર એક સમર્પિત સબ-પોર્ટલનું નિર્માણ.

અહેવાલમાં ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે મધ્યમ ઉદ્યોગોની સંભાવનાને અનલૉક કરવા માટે સમાવિષ્ટ નીતિ ડિઝાઇન અને સહયોગી શાસન તરફ પરિવર્તનની જરૂર છે. નાણાં, ટેકનોલોજી, માળખાગત સુવિધા, કૌશલ્ય અને માહિતી ઍક્સેસમાં વ્યૂહાત્મક સમર્થન સાથે, મધ્યમ ઉદ્યોગો નવીનતા, રોજગાર અને નિકાસ વૃદ્ધિના ચાલક તરીકે ઉભરી શકે છે. આ પરિવર્તન Viksit Bharat @2047ના વિઝનને સાકાર કરવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

સંપૂર્ણ અહેવાલ વાંચો: https://www.niti.gov.in/sites/default/files/2025-05/Designing-a-Policy-for-Medium-Enterprises.pdf

AP/IJ/GP/JD