"ઓપરેશન સિંદૂર" આપણા મજબૂત અને વ્યાવસાયિક રીતે પ્રશિક્ષિત સશસ્ત્ર દળો ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળા સાધનોથી સજ્જ હોવાથી સફળતાપૂર્વક અમલમાં મૂકવામાં આવ્યું," સંરક્ષણ મંત્રીએ કહ્યું હતું. 08 મે, 2025ના રોજ નવી દિલ્હીમાં રાષ્ટ્રીય ગુણવત્તા સંમેલનને સંબોધિત કરતી વખતે સંરક્ષણ મંત્રી શ્રી રાજનાથ સિંહે સશસ્ત્ર દળોએ કોઈપણ નિર્દોષ વ્યક્તિને નુકસાન પહોંચાડ્યા વિના અને ઓછામાં ઓછા નુકસાન સાથે જે ચોકસાઈથી ઓપરેશન હાથ ધર્યું તેની પ્રશંસા કરી હતી, તેને અકલ્પનીય અને રાષ્ટ્ર માટે ખૂબ જ ગર્વની વાત ગણાવી હતી.

"ઓપરેશન સિંદૂર”માં, પાકિસ્તાન અને પીઓકેમાં નવ આતંકવાદી છાવણીઓનો નાશ કરવામાં આવ્યો હતો અને સારી એવી સંખ્યામાં આતંકવાદીઓ માર્યા ગયા હતા. તે રાષ્ટ્રીય હિતોને સુરક્ષિત કરવામાં 'ગુણવત્તા' કેટલી મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે તે દર્શાવે છે," શ્રી રાજનાથ સિંહે જણાવ્યું હતું.

સંરક્ષણ મંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે ભારતે હંમેશા ખૂબ જ સંયમ રાખતા જવાબદાર રાષ્ટ્રની ભૂમિકા ભજવી છે અને તે વાતચીત દ્વારા મુદ્દાઓનું નિરાકરણ લાવવામાં માને છે. જો કે, જો કોઈ આ સંયમનો લાભ લેવાનો પ્રયાસ કરશે, તો તેમને 'ગુણવત્તાપૂર્ણ કાર્યવાહી'નો સામનો કરવો પડશે. તેમણે રાષ્ટ્રને ખાતરી આપી હતી કે ભારતની સાર્વભૌમત્વના રક્ષણમાં સરકાર માટે કોઈ પણ મર્યાદા અવરોધ નહીં બને. "અમે ભવિષ્યમાં પણ આવા જવાબદાર પ્રતિભાવો માટે સંપૂર્ણપણે તૈયાર છીએ," તેમણે કહ્યું હતું.

'સંકલિત અભિગમ અને ટેકનોલોજી સક્ષમ પ્રક્રિયાઓ દ્વારા ગુણવત્તા ખાતરીનું ઝડપી ટ્રેકિંગ' વિષય પર પોતાના વિચારો વ્યક્ત કરતા, શ્રી રાજનાથ સિંહે જણાવ્યું હતું કે, વિશ્વભરમાં સંરક્ષણ ક્ષેત્રમાં થઈ રહેલા વિક્ષેપજનક ફેરફારો અને નવા પરિવર્તનોને ધ્યાનમાં રાખીને ગુણવત્તા મૂલ્યાંકનનું ઝડપી ટ્રેકિંગ એ સમયની જરૂરિયાત છે.

સંરક્ષણ મંત્રીએ પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના સંરક્ષણ સાર્વભૌમત્વના દર્શનના આધારે 2014થી સંરક્ષણ ઉત્પાદન ક્ષેત્રના સશક્તિકરણ પર સરકારના ભારનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું: "સંરક્ષણ સાર્વભૌમત્વનો અર્થ એ છે કે જ્યાં સુધી કોઈ દેશ તેની સંરક્ષણ જરૂરિયાતોમાં સક્ષમ અને આત્મનિર્ભર ન થાય ત્યાં સુધી તેની સ્વતંત્રતાને પૂર્ણ ગણી શકાય નહીં. જો આપણે વિદેશથી શસ્ત્રો અને અન્ય સંરક્ષણ સાધનો ખરીદીએ છીએ, તો આપણે આપણી સુરક્ષાને આઉટસોર્સ કરી રહ્યા છીએ અને તેને બીજા કોઈની દયા પર છોડી રહ્યા છીએ. અમારી સરકારે તેના પર ગંભીરતાથી વિચાર કર્યો અને આત્મનિર્ભરતા પ્રાપ્ત કરવા માટે નિર્ણાયક પગલું ભર્યું. વિસ્તરતું સંરક્ષણ ઔદ્યોગિક ઇકોસિસ્ટમ ભારતને અભૂતપૂર્વ શક્તિ પ્રદાન કરી રહ્યું છે".

શ્રી રાજનાથ સિંહે ઉમેર્યું હતું કે, સંરક્ષણ ઉત્પાદનમાં ગુણવત્તા અને જથ્થા પર સમાન ભાર મૂકવામાં આવી રહ્યો છે અને આ દિશામાં ઘણા ક્રાંતિકારી પગલાં લેવામાં આવી રહ્યા છે. જેમાં ઓર્ડનન્સ ફેક્ટરી બોર્ડ (OFB)નું કોર્પોરેટાઇઝેશનનો સમાવેશ થાય છે. તેમણે ગુણવત્તાને સરકારનો પ્રાથમિકતા સુધારણા એજન્ડા ગણાવ્યો હતો અને ભાર મૂક્યો હતો કે, OFBના કોર્પોરેટાઇઝેશન પછી, DPSU આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે સ્પર્ધાત્મક અને નિકાસલક્ષી બન્યા છે. તેમજ ગુણવત્તાયુક્ત ઉત્પાદનને આગળ વધારવાના પ્રયાસો કરવામાં આવી રહ્યા છે.

સંરક્ષણ મંત્રીએ ધ્યાન દોર્યું કે, જાહેર ક્ષેત્રની પ્રગતિ પાછળનો એક ઉદ્દેશ્ય એક સ્વસ્થ સ્પર્ધાત્મક ખાનગી સંરક્ષણ ઇકોસિસ્ટમ વિકસાવવાનો છે. જે ગુણવત્તા દ્વારા ભારતની સુરક્ષાને મજબૂત બનાવશે. "આજના વિશ્વમાં, મજબૂત બ્રાન્ડ મૂલ્ય ફક્ત ઉત્પાદન કરતાં મહત્વપૂર્ણ છે. જે બ્રાન્ડ સુસંગત ગુણવત્તા અને વિશ્વસનીયતાની ખાતરી આપે છે, તે સફળ થાય છે," તેમણે કહ્યું હતું.

શ્રી રાજનાથ સિંહે આ પ્રસંગે હાજર સશસ્ત્ર દળો, સરકારી QA એજન્સીઓ, DPSU, ખાનગી ઉદ્યોગ, સંશોધન સંસ્થાઓ, શિક્ષણવિદો અને MSME પ્રતિનિધિઓને વિશ્વ-અગ્રણી અત્યાધુનિક બ્રાન્ડ ઇન્ડિયા બનાવવા અપીલ કરી હતી." બ્રાન્ડ ઇન્ડિયાનો અર્થ એ છે કે જો કોઈ ભારતીય કંપનીએ કંઈક વચન આપ્યું હોય, તો તે ચોક્કસપણે થશે. 'જ્યારે પણ શંકા હોય, ત્યારે ભારત તરફ જાઓ' એ આપણી યુએસપી હોવી જોઈએ," તેમણે કહ્યું હતું.

વૈશ્વિક વ્યવસ્થામાં જોવા મળી રહેલા મુખ્ય ફેરફારો વિશે, સંરક્ષણ મંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે જ્યારે વિકસિત દેશો ફરીથી શસ્ત્રો બનાવવા તરફ આગળ વધશે, ત્યારે શસ્ત્રો અને સાધનોની માંગ વધશે. તેમણે સ્ટોકહોમ ઇન્ટરનેશનલ પીસ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટના અહેવાલને ટાંકીને કહ્યું હતું કે 2024માં વિશ્વ લશ્કરી ખર્ચ $2,718 બિલિયન સુધી પહોંચી ગયો છે. તેમણે આશા વ્યક્ત કરી હતી કે સંકલિત પ્રયાસો સાથે, ભારતીય સંરક્ષણ ઉત્પાદન ક્ષેત્ર બ્રાન્ડ ઇન્ડિયા ફિલોસોફી સાથે વૈશ્વિક સ્તરે પોતાની છાપ છોડી શકશે. "સંરક્ષણ નિકાસ નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં લગભગ રૂ. 24,000 કરોડના રેકોર્ડ આંકડાને પાર કરી ગઈ છે. અમારું લક્ષ્ય 2029 સુધીમાં આ આંકડો વધારીને રૂ. 50,000 કરોડ કરવાનું છે. લક્ષ્ય 2047 સુધીમાં ભારતને એક વિકસિત રાષ્ટ્ર અને વિશ્વનો સૌથી મોટો સંરક્ષણ નિકાસકાર બનાવવાનું છે. આ લક્ષ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે, આપણે આપણા સંરક્ષણ સાધનોની ગુણવત્તા અંગે વૈશ્વિક વિશ્વાસ કેળવવો જોઈએ," તેમણે કહ્યું હતું.

શ્રી રાજનાથ સિંહે ગુણવત્તા સુધારણા માટે થઈ રહેલા પ્રયાસોને સ્વીકાર્યા, પરંતુ આજના ટેકનોલોજી-સંચાલિત યુગમાં વાસ્તવિક સમયની ગુણવત્તા દેખરેખ માટે કૃત્રિમ બુદ્ધિ, ઇન્ટરનેટ ઓફ થિંગ્સ અને મશીન લર્નિંગ જેવા સાધનોનો ઉપયોગ કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે વિકસિત થતી વૈશ્વિક તકનીકો સાથે સુસંગત થવા માટે ધોરણો અને પરીક્ષણ પ્રોટોકોલને અપડેટ કરવા પણ હાકલ કરી હતી. તેમણે કહ્યું કે, આપણે મર્યાદિત સમયગાળામાં ગુણવત્તા ખાતરી મંજૂરીઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂર છે, જેથી અનિચ્છનીય વિલંબ ન થાય.

સંરક્ષણ મંત્રીએ ઉમેર્યું હતું કે ગુણવત્તા મૂલ્યાંકન એજન્સીઓએ હંમેશા તેમની ખામીઓ પર નજર રાખવી જોઈએ અને આધુનિકીકરણ અને પરીક્ષણ માળખાના વિકાસ દ્વારા તેને દૂર કરવા માટે કામ કરવું જોઈએ. વિશિષ્ટ ટેકનોલોજીના ક્ષેત્રમાં સતત અંતરાલ વિશ્લેષણ એક આવશ્યક પગલું હશે, એમ તેમણે જણાવ્યું હતું.

ડિપાર્ટમેન્ટ ઓફ ડિફેન્સ પ્રોડક્શનના નેજા હેઠળ ડિરેક્ટોરેટ જનરલ ઓફ ક્વોલિટી એશ્યોરન્સ (DGQA) દ્વારા આયોજિત, આ કોન્ક્લેવમાં લેગસી QA મોડેલ્સથી આગાહી, ડેટા-આધારિત અને સ્વચાલિત સિસ્ટમ્સમાં સંક્રમણની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. નિષ્ણાતોએ પ્રમાણપત્ર સમયરેખાને વેગ આપવા, નિરીક્ષણોને સુવ્યવસ્થિત કરવા અને સંરક્ષણ ઉત્પાદનમાં વાસ્તવિક-સમયની ગુણવત્તા દેખરેખને એમ્બેડ કરવા માટે હિસ્સેદારો વચ્ચે સીમલેસ સહયોગ માટે હાકલ કરી હતી.

સચિવ (સંરક્ષણ ઉત્પાદન) શ્રી સંજીવ કુમારે ભારતને અગ્રણી સંરક્ષણ નિકાસકાર બનાવવામાં નવીનતા અને ઉદ્યોગ સહયોગની ભૂમિકા પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. પારદર્શક અને ઇન્ટરેક્ટિવ ઓપન હાઉસ સત્રમાં, તેમણે સંરક્ષણ ઉદ્યોગના પ્રતિનિધિઓ અને વપરાશકર્તા એજન્સીઓના પ્રશ્નોના જવાબ આપ્યા હતા, જે QA સિસ્ટમોને સરળ બનાવવા, ડિજિટલાઇઝ કરવા અને આધુનિક બનાવવાના મંત્રાલયના સંકલ્પને મજબૂત બનાવે છે.

મુખ્ય હાઇલાઇટ્સ અને જાહેરાતો

• એક સીમાચિહ્નરૂપ સત્રમાં DGQA અને ઉદ્યોગ ભાગીદારો દ્વારા સંયુક્ત રીતે વિકસાવવામાં આવેલ ઉદ્યોગ 4.0/QA 4.0 રોડમેપ રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમાં ઇન્ટરનેટ ઓફ થિંગ્સ-સક્ષમ ટેસ્ટ બેન્ચ, ઓટોમેટેડ ડેટા કેપ્ચર, ડિજિટલ ડેશબોર્ડ્સ અને AI-સંચાલિત એનાલિટિક્સ જેવી સ્માર્ટ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ સામેલ છે - જેનો હેતુ માનવ ભૂલ ઘટાડવા, કાર્યક્ષમતા વધારવા અને સંરક્ષણ ઉત્પાદન જીવનચક્રમાં સતત ગુણવત્તા દેખરેખને સક્ષમ બનાવવાનો છે.
• ઈન્ડિયન મિલિટરી એરવર્ધીનેસ બિલનો ડ્રાફ્ટ  ઔપચારિક રીતે અંતિમ ઇનપુટ્સ માટે રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો. આ બિલ, MoD, DRDO, સેવાઓ, DPSU અને ઉદ્યોગ સહિત અનેક હિસ્સેદારોને સંડોવતા સમાવિષ્ટ પ્રક્રિયા દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવ્યું હતું. જે લશ્કરી વિમાન અને હવાયુક્ત પ્રણાલીઓના પ્રમાણપત્ર માટે એક વૈધાનિક માળખું પ્રસ્તાવિત કરે છે. એક સમર્પિત ઇન્ટરેક્ટિવ સત્રમાં વપરાશકર્તા પ્રતિનિધિઓ અને ઉદ્યોગ મંચો તરફથી અંતિમ પ્રતિસાદ મેળવવામાં આવ્યો હતો.
• વિસ્ફોટકો અને ઓર્ડનન્સ (E&O) સ્ટોર્સના સ્વદેશી વિકાસને વેગ આપવા માટેની વ્યૂહરચનાઓની શોધ કરવામાં આવી હતી. નિષ્ણાતોએ E&O ઉત્પાદન, સલામતી માન્યતા અને પ્રમાણપત્રના આધુનિકીકરણમાં ઉભરતી તકનીકો - AI/ML, બિગ ડેટા, એડિટિવ મેન્યુફેક્ચરિંગ, સિલિકોન ફોટોનિક્સ, સેમિકન્ડક્ટર્સ અને એડવાન્સ્ડ મટિરિયલ્સની ભૂમિકાની તપાસ કરી હતી. સત્રમાં મહત્વપૂર્ણ દારૂગોળો અને ચોકસાઇ સિસ્ટમ્સમાં તકનીકી સ્વ-નિર્ભરતાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો.

રાષ્ટ્રીય ગુણવત્તા સંમેલન 2025નું સમાપન તમામ હિસ્સેદારોની સંયુક્ત પ્રતિબદ્ધતા સાથે થયું કે, તેઓ સંરક્ષણ ગુણવત્તા સંમેલનને માત્ર પાલનના જ નહીં, પરંતુ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા, નિકાસ ક્ષમતા અને સ્વદેશી નવીનતાના વ્યૂહાત્મક સક્ષમકર્તા તરીકે ફરીથી વ્યાખ્યાયિત કરે છે. આ સંમેલનના પરિણામો ભારતના સંરક્ષણ ગુણવત્તા ખાતરી માટે વૈશ્વિક બેન્ચમાર્કમાં પરિવર્તનને ઉત્પ્રેરક બનાવવાની અપેક્ષા રાખે છે.

ડીજીક્યુએના ડીજી શ્રી એન મનોહરને જણાવ્યું હતું કે, આ કોન્ક્લેવથી ઉદ્યોગ અને સંરક્ષણ હિસ્સેદારો વચ્ચેની ભાગીદારી નોંધપાત્ર રીતે મજબૂત થઈ છે, સાથે સાથે ગુણવત્તા ખાતરીમાં માનકીકરણ અને નવીનતા તરફના પ્રયાસોને પણ આગળ ધપાવવામાં આવ્યા છે.

નૌકાદળ શસ્ત્રાગાર નિરીક્ષણના મહાનિર્દેશક રીઅર એડમિરલ રૂપક બરુઆ, એરોનોટિકલ ક્વોલિટી એશ્યોરન્સના ડિરેક્ટર જનરલ શ્રી સંજય ચાવલા, DPSUના CMD, સંરક્ષણ મંત્રાલયના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ પણ આ પ્રસંગે ઉપસ્થિત હતા.

AP/IJ/GP/JD