प्रधानमन्त्री श्री नरेन्द्र मोदीको अध्यक्षतामा रहेको केन्द्रीय मन्त्रिपरिषद्ले आज आन्ध्र प्रदेश (आईआईटी तिरुपति), केरला (आईआईटी पलक्कड), छत्तीसगढ (आईआईटी भिलाई), जम्मू तथा कश्मीर (आईआईटी जम्मू) र कर्नाटक (एचटी धारवाड) राज्य/केन्द्रशासित प्रदेशमा स्थापित पाँच नयाँ आईआईटीको शैक्षिक र पूर्वाधार क्षमता (चरण-‘बी’ निर्माण) विस्तारलाई मञ्जुरी दिएको छ।

2025-26 देखि 2028-29 सम्म चार वर्षको अवधिमा यसको लागि कुल लागत 11,828.79 करोड रुपियाँ छ।

मन्त्रिपरिषद्ले यी आईआईटीमा 130 सङ्काय पदहरू (प्राध्यापकको स्तर अर्थात् लेवल 14 र यसभन्दा माथि) को सिर्जनालाई पनि मञ्जुरी दिएको छ।

उद्योग-अकादमिक सम्बन्धलाई सुदृढ पार्नका लागि पाँच नयाँ अत्याधुनिक अनुसन्धान पार्क पनि बनाइँदैछन्।

कार्यान्वयन रणनीति र लक्ष्य:

आगामी चार वर्षमा यी आईआईटीमा विद्यार्थी सङ्ख्यामा 6500 भन्दा अधिकको वृद्धि गरिनेछ, जसमा स्नातक (यूजी), स्नातकोत्तर (पीजी) र पीएचडी कार्यक्रमहरूलाई मिलाएर पहिलो वर्षमा 1364 विद्यार्थी, दोस्रो वर्षमा 1738 विद्यार्थी, तेस्रो वर्षमा 1767 विद्यार्थी र चौथो वर्षमा 1707 विद्यार्थी सामेल हुनेछन्।

लाभार्थी:

निर्माण सम्पन्न भएपछि यी पाँच आईआईटीले हालको 7,111 विद्यार्थी सङ्ख्या अर्थात् 6,576 विद्यार्थीहरूको वृद्धिको तुलनामा 13,687 विद्यार्थीहरूलाई शिक्षा प्रदान गर्न सक्षम हुनेछन्। सीटको कुल सङ्ख्यामा यो वृद्धिसँगै अब 6,500 भन्दा अधिक विद्यार्थीले देशका सबैभन्दा प्रतिष्ठित र खोजिएका शैक्षिक संस्थानहरूमा अध्ययन गर्ने आफ्नो आकांक्षा पूरा गर्न सक्षम हुनेछन्। यसले कुशल कार्यबलको निर्माण गरेर, नवाचारलाई अगाडि बढाएर र आर्थिक विकासलाई प्रोत्साहित गरेर राष्ट्र निर्माणलाई बढावा दिनेछ। यसले सामाजिक गतिशीलतालाई बढाउँछ, शैक्षिक असमानतालाई कम गर्छ र भारतको वैश्विक स्थितिलाई मजबुत बनाउँछ।

रोजगार सिर्जना:

विद्यार्थी र सुविधाहरूको बढ्दो सङ्ख्याको प्रबन्धन गर्नका लागि सङ्काय, प्रशासनिक कर्मचारी, शोधकर्ता र सहायक कर्मचारीहरूको भर्नाको माध्यमद्वारा प्रत्यक्ष रोजगारी सिर्जना गरिनेछ। यसका साथै, आईआईटी परिसरहरूको विस्तारले आवास, परिवहन र सेवाहरूको माग पैदा गरेर स्थानीय अर्थतन्त्रलाई प्रोत्साहित गर्दछ। आईआईटीबाट स्नातक र स्नातकोत्तरहरूको बढ्दो सङ्ख्याले नवाचार र स्टार्टअप पारिस्थितिकी तन्त्रलाई थप बढ़ावा दिनेछ, जसले विभिन्न क्षेत्रहरूमा रोजगार सिर्जनामा योगदान पुर्याउँछ।

राज्य र जिल्ला :

यी पाँच आईआईटी आन्ध्र प्रदेश (आईआईटी तिरुपति), केरला (आईआईटी पलक्कड), छत्तीसगढ (आईआईटी भिलाई), जम्मू तथा कश्मीर (आईआईटी जम्मू) र कर्नाटक (आईआईटी धारवाड) राज्य/केन्द्रशासित प्रदेशमा अवस्थित छन्। यद्यपि, आईआईटीहरूमा प्रवेश अखिल भारतीय आधारमा गरिनेछ र त्यसैले यो विस्तारले देशभरिका सबै राज्य/केन्द्रशासित प्रदेशहरूलाई फाइदा पुर्याउनेछ।

2025-26 को बजेट घोषणामा भनिएको छ:

‘पछिल्ला 10 वर्षमा 23 आईआईटीमामा विद्यार्थीहरूको कुल सङ्ख्या 65,000 बाट 100 प्रतिशतले बढेर 1.35 लाख पुगेको छ। 2014 पछि शुरु गरिएका पाँच आईआईटीमा 6,500 थप विद्यार्थीहरूलाई शिक्षाको सुविधा दिनका लागि अतिरिक्त बुनियादी ढाँचा बनाइनेछ।

पृष्ठभूमि:

यी पाँच नयाँ आईआईटी आन्ध्र प्रदेश (आईआईटी तिरुपति), केरला (आईआईटी पलक्कड), छत्तीसगढ (आईआईटी भिलाई), जम्मू तथा कश्मीर (आईआईटी जम्मू) र कर्नाटक (आईआईटी धारवाड) राज्य/केन्द्रशासित प्रदेशमा स्थापना गरिएका थिए। पलक्कड र तिरुपतिमा रहेका आईआईटीहरूको शैक्षिक सत्र 2015-16 मा शुरु भयो भने बाँकी तीनको 2016-17 मा तिनीहरूको अस्थायी परिसरबाट शुरु भयो। यी आईआईटीहरू अहिले आफ्नो स्थायी परिसरमा सञ्चालन भइरहेका छन्।

********