કેન્દ્રીય સહકારિતા રાજ્યમંત્રી શ્રી મુરલીધર મોહોલે આજે રાજ્યસભામાં ત્રિભુવન સહકારી યુનિવર્સિટી બિલ, 2025 પરની ચર્ચાનો જવાબ આપ્યો. ચર્ચા બાદ ગૃહે બિલ પસાર કર્યું. લોકસભાએ ગયા અઠવાડિયે 26 માર્ચે આ બિલ પસાર કર્યું હતું.

ચર્ચાનો જવાબ આપતા, કેન્દ્રીય સહકારિતા રાજ્યમંત્રી શ્રી મુરલીધર મોહોલે જણાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ 2027 સુધીમાં ભારતને વિશ્વની ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનાવવાનો સંકલ્પ કર્યો છે, જેમાં ગ્રામીણ અર્થતંત્ર મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપશે. તેમણે કહ્યું કે આજે દેશની 50 ટકાથી વધુ વસતિ કૃષિ ક્ષેત્ર સાથે સંકળાયેલી છે. દેશમાં લગભગ 8 લાખ સહકારી સંસ્થાઓ કાર્યરત છે અને આ સંસ્થાઓમાં સભ્યોની સંખ્યા 30 કરોડ છે. શ્રી મોહોલે જણાવ્યું હતું કે દરેક ખેડૂત પરિવારમાંથી ઓછામાં ઓછો એક વ્યક્તિ સહકારી ક્ષેત્ર સાથે સંકળાયેલો છે.

સહકાર રાજ્યમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે વર્ષ 2013-14ના બજેટમાં સહકાર વિભાગ માટે 122 કરોડ રૂપિયા ફાળવવામાં આવ્યા હતા, જે 10 ગણા વધીને આજે 1190 કરોડ રૂપિયા થયા છે. પહેલા સમગ્ર દેશની સહકારી સંસ્થાઓને લગતું કામ સંયુક્ત સચિવ સ્તરના અધિકારી દ્વારા સંભાળવામાં આવતું હતું, પરંતુ મોદીજીએ ખેડૂત પરિવારોના કલ્યાણ માટે એક સ્વતંત્ર સહકારી મંત્રાલયની સ્થાપના કરી. તેમણે કહ્યું કે, એક દૂરંદેશી નિર્ણય લેતા, મોદીજીએ દેશભરમાં પ્રાથમિક કૃષિ ધિરાણ મંડળીઓ (PACS), ડેરી, ખાંડ મિલો, સહકારી બેંકો, કાપડ મિલો જેવી સહકારી મંડળીઓના વિકાસ અને વિસ્તરણ માટે અને સહકારી ચળવળને મજબૂત બનાવવા માટે સહકાર મંત્રાલયની રચના કરી.

શ્રી મુરલીધર મોહોલે કહ્યું કે આપણા બધા માટે ગર્વની વાત છે કે શ્રી અમિત શાહજી આ દેશના પહેલા સહકારિતા મંત્રી બન્યા, જેમણે ગામડાના પીએસીએસ અને બજાર સમિતિમાં કામ કર્યું, જિલ્લા સહકારી બેંકના પ્રમુખ તરીકે કામ કર્યું, રાજ્ય સહકારી બેંકના ડિરેક્ટર પણ રહ્યા અને જેમનું સહકારી ક્ષેત્રમાં મોટું યોગદાન અને અનુભવ હતો.

સહકારિતા રાજ્યમંત્રીએ કહ્યું કે શ્રી અમિત શાહજીના નેતૃત્વમાં સહકાર મંત્રાલયે સહકારી ક્ષેત્રને નવી દિશા આપવા માટે 60 નવી પહેલ કરી છે. આ અંતર્ગત, સૌ પ્રથમ PACS ને મજબૂત બનાવવાનું કામ કરવામાં આવ્યું. તેમણે કહ્યું કે PACS એ સહકારી ક્ષેત્રની સૌથી મહત્વપૂર્ણ કડી છે, તેથી PACS ના બાયલોમાં સુધારો કરીને તેમને બહુહેતુક બનાવવામાં આવ્યા છે. આ બાયલો 32 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા અપનાવવામાં આવ્યા છે.

શ્રી મુરલીધર મોહોલે જણાવ્યું હતું કે આજે દેશમાં 43 હજાર પીએસીએસ કોમન સર્વિસ સેન્ટર ચલાવી રહ્યા છે, 36 હજાર પીએસીએસ પ્રધાનમંત્રી કિસાન સમૃદ્ધિ કેન્દ્રો ચલાવી રહ્યા છે અને 4 હજાર પીએસીએસ પ્રધાનમંત્રી જન ઔષધાલય ચલાવી રહ્યા છે. ઘણા પીએસી પેટ્રોલ પંપ પણ ચલાવી રહ્યા છે. તેમણે કહ્યું કે જ્યારે પીએસીએસ આર્થિક રીતે મજબૂત બનશે, ત્યારે જ ગામના ખેડૂત પરિવારો સશક્ત બનશે અને ગામડાઓ પણ સમૃદ્ધ બનશે.

સહકારિતા રાજ્યમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે રાજ્યોમાં સહકારને મજબૂત બનાવવા માટે, કેન્દ્રીય સહકાર મંત્રાલય દ્વારા લગભગ 66 હજાર પીએસીનું કોમ્પ્યુટરાઇઝેશન કરવામાં આવી રહ્યું છે, જેના પર ભારત સરકાર રૂ. 2516 કરોડ ખર્ચ કરી રહી છે. તેમણે કહ્યું કે સરકાર સહકાર દ્વારા દેશના દરેક ગામને સમૃદ્ધ બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. આ માટે, મંત્રાલયે 2 લાખ પીએસી બનાવવાનું લક્ષ્ય રાખ્યું છે, જેમાંથી 14 હજાર પીએસી પહેલાથી જ બની ચૂક્યા છે. શ્રી મોહોલે જણાવ્યું હતું કે આગામી પાંચ વર્ષમાં દેશમાં પીએસીની સંખ્યા 3 લાખ સુધી પહોંચી જશે.

શ્રી મુરલીધર મોહોલે જણાવ્યું હતું કે PACS ની રચના કરતી વખતે, અમે દેશની સામાજિક રચનાને ધ્યાનમાં રાખી છે અને સહકારી સંસ્થાઓમાં મહિલાઓ સહિત સમાજના તમામ વર્ગોને પ્રતિનિધિત્વ આપવાનું નક્કી કર્યું છે. તેમણે કહ્યું કે નવા બાયલો હેઠળ, સરકારે પીએસીના ડિરેક્ટર બોર્ડમાં SC, ST શ્રેણીના સભ્યો અને એક મહિલા સભ્ય રાખવાનું ફરજિયાત બનાવ્યું છે. આ માધ્યમ દ્વારા અમે સહકારી ક્ષેત્રમાં સામાજિક ન્યાય પ્રદાન કરવાનું કામ કરી રહ્યા છીએ. શ્રી મોહોલે જણાવ્યું હતું કે તમામ રાજ્યોને સાથે લઈને એક રાષ્ટ્રીય સહકારી ડેટાબેઝ બનાવવામાં આવ્યો છે. હવે બધી સહકારી સંસ્થાઓ વિશેની માહિતી એક ક્લિક પર મેળવી શકાય છે.

કેન્દ્રીય સહકાર રાજ્યમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી મોદીના નેતૃત્વ અને કેન્દ્રીય ગૃહ અને સહકાર મંત્રીના માર્ગદર્શન હેઠળ, દેશની રાષ્ટ્રીય સહકારી નીતિ પણ ઘડવામાં આવી રહી છે. અમે આગામી થોડા દિવસોમાં આ નીતિની જાહેરાત કરવાનો સંકલ્પ કરીએ છીએ. તેમણે કહ્યું કે 2023માં પ્રથમ વખત, શ્રી અમિત શાહજીના નેતૃત્વ હેઠળ, દેશના ખેડૂતોને બીજથી લઈને બજાર સુધીની સુવિધાઓ પૂરી પાડવા માટે રાષ્ટ્રીય સ્તરે ત્રણ નવી સહકારી સંસ્થાઓ - ભારતીય બીજ સહકારી સોસાયટી લિમિટેડ (BBSSL), રાષ્ટ્રીય સહકારી નિકાસ લિમિટેડ (NCEL) અને રાષ્ટ્રીય સહકારી ઓર્ગેનિક્સ લિમિટેડ (NCOL) - ની સ્થાપના કરવામાં આવી. આ ત્રણેય સમિતિઓ દ્વારા 34 હજાર સહકારી સંસ્થાઓને સભ્ય બનાવવામાં આવી છે. આનાથી ખેડૂતોની આવકમાં વધારો થશે.

શ્રી મુરલીધર મોહોલે જણાવ્યું હતું કે સહકાર મંત્રાલયે ખેડૂતો માટે વિશ્વની સૌથી મોટી ખાદ્ય સંગ્રહ યોજના બનાવી છે. PACS દ્વારા ખાદ્ય સંગ્રહ યોજનાનું કામ શરૂ થયું છે. આનાથી પરિવહન ખર્ચ ઘટશે, પાકનું રક્ષણ થશે અને ખેડૂતોને તેમના નજીકના સ્થળે સંગ્રહની સુવિધા મળશે અને તેમને આર્થિક લાભ પણ મળશે. તેમણે કહ્યું કે 2013-14માં રાષ્ટ્રીય સહકારી વિકાસ નિગમ (NCDC) દ્વારા દેશની સહકારી સંસ્થાઓને માત્ર 5,300 કરોડ રૂપિયા આપવામાં આવ્યા હતા, જેને મોદી સરકારે વધારીને 1 લાખ 28 હજાર કરોડ રૂપિયા કર્યા. આ વર્ષે NCDC એ દેશની ખાંડ મિલોને લગભગ 10 હજાર કરોડ રૂપિયાની નાણાકીય સહાય પૂરી પાડી છે.

કેન્દ્રીય સહકારિતા રાજ્યમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે સહકારી ક્ષેત્રમાં ગતિશીલતા અને વિસ્તરણ લાવવા માટે સંસ્થાકીય વ્યવસ્થા જરૂરી છે. આ યુનિવર્સિટીની સ્થાપના આ જ હેતુ માટે કરવામાં આવી છે. તેમણે કહ્યું કે ઘણી સહકારી સંસ્થાઓ કાર્યક્ષમતાનો અભાવ, સંચાલનમાં અનિયમિતતા અને તકનીકી સંસાધનોનો મર્યાદિત ઉપયોગ જેવા પડકારોનો સામનો કરી રહી છે, જે તેમના પ્રદર્શનને અસર કરે છે. આ યુનિવર્સિટી દ્વારા સહકારી ક્ષેત્રનો વ્યાપ અને પ્રભાવ ચોક્કસપણે વધશે, જેનાથી સ્વરોજગાર અને નવીનતાની નવી તકો પણ ઊભી થશે.

શ્રી મુરલીધર મોહોલે જણાવ્યું હતું કે આજે પીએસીએસના સચિવથી લઈને એપેક્સ બેંકના એમડી સુધી, તમામ સ્તરે કાર્ય કાર્યક્ષમતા અને શિસ્ત માટે લાયક તાલીમની જરૂર છે. એક અંદાજ મુજબ, આગામી પાંચ વર્ષમાં સહકારી ક્ષેત્રને લગભગ 17 લાખ પ્રશિક્ષિત યુવાનોની જરૂર પડશે. આ જરૂરિયાતને ધ્યાનમાં રાખીને, યુનિવર્સિટીની સ્થાપના કરવાની પહેલ કરવામાં આવી છે. તેમણે કહ્યું કે હાલમાં સહકારી ક્ષેત્રમાં શિક્ષણ અને તાલીમની વ્યવસ્થા પૂરતી નથી અને તે વેરવિખેર પણ છે. આ વાતને ધ્યાનમાં રાખીને, પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વ અને ગૃહ અને સહકારિતા મંત્રી શ્રી અમિત શાહના માર્ગદર્શન હેઠળ ત્રિભુવન સહકારી યુનિવર્સિટીની સ્થાપના કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો. આ યુનિવર્સિટી સહકારી ક્ષેત્રમાં પ્રશિક્ષિત માનવ સંસાધનોની જરૂરિયાત પૂરી કરશે અને દેશના યુવાનોમાં સહકારી ભાવના વિકસાવશે અને તેમને આ ક્ષેત્રમાં કારકિર્દી બનાવવા માટે પ્રેરણા આપશે.

AP/IJ/GP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com