પરિવર્તનકારી યોજનાઓ નાણાકીય સર્વસમાવેશકતા, વીમા અને ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપે છે

સારાંશ

સરકારની ચાવીરૂપ પહેલોએ નાણાકીય સર્વસમાવેશકતા અને ઉદ્યોગસાહસિકતામાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે, જેનાથી સમગ્ર ભારતમાં લાખો લોકોને લાભ થયો છે. પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના (પીએમજેડીવાય)એ 54.58 કરોડથી વધુ ખાતાં ખોલ્યાં છે, જેમાં  જાન્યુઆરી 2025 સુધીમાં થાપણો વધીને ₹2.46 લાખ કરોડ થઈ ગઈ  છે. અટલ પેન્શન યોજના (એપીવાય)માં નોંધણીમાં ઉછાળો જોવા મળ્યો છે, જે જાન્યુઆરી 2025 સુધીમાં 7.33 કરોડ સુધી પહોંચી ગયો છે, નાણાકીય  વર્ષ 2024-25માં 89.95 લાખથી વધુ નવા નોંધણી સાથે. પ્રધાનમંત્રી જીવન જ્યોતિ વીમા યોજના (પીએમજેજેબીવાય)એ 22.52 કરોડ વ્યક્તિઓની નોંધણી કરી છે, જેમાં 8.8 લાખ દાવાઓ માટે ₹17,600 કરોડ વહેંચવામાં આવ્યા છે. પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના (પીએમએસબીવાય)એ 49.12 કરોડ લોકોને આવરી લીધા છે, જેણે અકસ્માતના દાવા સામે ₹2,994.75 કરોડપર પ્રક્રિયા કરી છે. સ્ટેન્ડ-અપ ઇન્ડિયા સ્કીમમાં એસસી/એસટી અને મહિલાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને 2.36 લાખ ઉદ્યોગ સાહસિકો માટે ₹53,609 કરોડની લોન મંજૂર કરવામાં આવી છે. છેવટે, પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના (પીએમએમવાય)એ 51.41 કરોડ લોન માટે ₹32.36 લાખ કરોડ મંજૂર કર્યા છે, જેમાંથી 68% લોનનો લાભ મહિલાઓને અને 50% એસસી/એસટી/ઓબીસી કેટેગરીમાં જાય છે. આ પહેલ નાણાકીય સશક્તીકરણ અને સમાવિષ્ટ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવામાં સહાયક છે.

પરિચય

નાણાકીય સર્વસમાવેશકતા એ સરકારની મુખ્ય પ્રાથમિકતા છે, જે બેંકિંગ, ધિરાણ અને વીમા સેવાઓથી વંચિત અને વંચિત લોકોને બેંકિંગ, ધિરાણ અને વીમા સેવાઓ પ્રદાન કરવા આતુર છે. પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના, અટલ પેન્શન યોજના અને અન્ય જેવી પહેલો મારફતે સરકાર વ્યક્તિઓને સશક્ત બનાવવા, નાણાકીય ભવિષ્યને સુરક્ષિત કરવા અને ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપવા કામ કરી રહી છે. "જન ધનથી જન સુરક્ષા સુધી"નું સૂત્ર નાણાકીય સુરક્ષા અને તમામ માટે સર્વસમાવેશક વિકાસના વિઝનને સમાવે છે.

પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના (પીએમજીડીઆઈ)

ઓગસ્ટ, 2014માં શરૂ થયેલી પ્રધાનમંત્રી જન ધન યોજના (પીએમજેડીવાય)નો ઉદ્દેશ બચત ખાતાંઓ, ધિરાણ, રેમિટન્સ, વીમો અને પેન્શનની સુલભતા વધારીને બેંકિંગથી વંચિત લોકોને ઔપચારિક નાણાકીય વ્યવસ્થામાં લાવવાનો છે. આ દાયકામાં, તેણે નબળા વર્ગો અને ઓછી આવક ધરાવતા જૂથોને સશક્ત બનાવ્યા છે, જેણે નાણાકીય સર્વસમાવેશકતા અને આર્થિક સંકલનમાં ચાવીરૂપ ભૂમિકા ભજવી છે. વર્લ્ડ બેંકના ગ્લોબલ ફાઇન્ડેક્સ ડેટાબેઝ 2021 અનુસાર, પાછલા એક દાયકામાં ભારતમાં બેંક ખાતાની માલિકી બમણાથી વધુ થઈ ગઈ છે, જે 2011 માં 35 ટકાથી વધીને 2021માં 78 ટકા થઈ ગઈ છે.

ચાવીરૂપ સિદ્ધિઓ:

5. ખાતા ખોલવામાં આવ્યા: માર્ચ 2015 માં 14.72 કરોડથી વધીને 15 જાન્યુઆરી, 2025 સુધીમાં 54.58 કરોડ થઈ ગઈ છે.
5. થાપણો: માર્ચ 2015 માં ₹15,670 કરોડથી વધીને જાન્યુઆરી 2025 સુધીમાં ₹2,46,595 કરોડ થઈ છે.
5. રૂપે કાર્ડ્સ: 15 જાન્યુઆરી, 2025 સુધીમાં પીએમજેડીવાય ખાતાધારકોને 37.29 કરોડ કાર્ડ જારી કરવામાં આવ્યા  છે, જે ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શનમાં વધારો કરે છે.

અટલ પેન્શન યોજના (એપીવાય)

9 મે, 2015ના રોજ શરૂ થયેલી અટલ પેન્શન યોજના (એપીવાય) અસંગઠિત ક્ષેત્રના કામદારોને સામાજિક સુરક્ષા પૂરી પાડે છે. તે ગરીબ અને વંચિત લોકો માટે નાણાકીય સ્થિરતા સુનિશ્ચિત કરે છે. આ યોજના 1 જૂન, 2015ના રોજ કાર્યરત કરવામાં આવી હતી. એપીવાયનું નિયમન પેન્શન ફંડ રેગ્યુલેટરી એન્ડ ડેવલપમેન્ટ ઓથોરિટી (પીએફઆરડીએ) દ્વારા થાય છે. તે નેશનલ પેન્શન સિસ્ટમ (એનપીએસ) ફ્રેમવર્ક હેઠળ કામ કરે છે.

ચાવીરૂપ સિદ્ધિઓ:

5. એપીવાયની વૃદ્ધિ: અટલ પેન્શન યોજના માર્ચ 2019માં 1.54 કરોડ નોંધણીથી વધીને જાન્યુઆરી 2025 સુધીમાં 7.33 કરોડ થઈ ગઈ છે. તેની પુરોગામી સ્વાવલંબન યોજનામાં વર્ષ 2010-11 સુધીમાં 3.01 લાખ નોંધણી થઈ હતી.

5. નાણાકીય વર્ષ 2024-25 પ્રગતિ: ચાલુ નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં 89.95 લાખથી વધુ નોંધણી.

પ્રધાનમંત્રી જીવન જ્યોતિ વીમા યોજના (પીએમજેજીબી)

9 મે, 2015ના રોજ શરૂ થયેલી પ્રધાનમંત્રી જીવન જ્યોતિ વીમા યોજના (પીએમજેજેબીવાય) સરકાર સમર્થિત જીવન વીમા યોજના છે. 2015ના બજેટમાં પ્રસ્તાવિત, તેનો ઉદ્દેશ તે સમયના 20 ટકા વસ્તીથી વધુ વીમા કવરેજને વિસ્તૃત કરવાનો હતો. આ યોજના એક વર્ષનો પુનઃપ્રાપ્ય જીવન વીમો પ્રદાન કરે છે, જેમાં કોઈ પણ કારણસર મૃત્યુને આવરી લેવામાં આવે છે.

ચાવીરૂપ સિદ્ધિઓ:

5. નોંધણી: નાણાકીય વર્ષ 2016-17માં 3.1 કરોડથી વધીને 15 જાન્યુઆરી, 2025ના રોજ 22.52 કરોડ થઈ ગઈ છે.
5. દાવાઓનું વિતરણ: કુલ 9,13,165 દાવાઓમાંથી 8,80,037 દાવાઓ માટે ₹17,600 કરોડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું.

પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના (પીએમએસબીઆઈ)

9 મે, 2015ના રોજ શરૂ થયેલી પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના (પીએમએસબીવાય) એક અકસ્માત વીમા યોજના છે, જે મૃત્યુ અને વિકલાંગતાને આવરી લે છે. આ એક વર્ષની પુનઃપ્રાપ્ય નીતિ છે, જેનો ઉદ્દેશ વીમાનો વ્યાપ વધારવાનો છે. આ યોજના 18-70 વર્ષની વય ધરાવતા લોકોને બચત અથવા પોસ્ટ ઓફિસ એકાઉન્ટ સાથે કવરેજ પ્રદાન કરે છે, જેનો લાભ ગરીબ અને વંચિતોને મળે છે.

ચાવીરૂપ સિદ્ધિઓ:

5. નોંધણીઃ 15 જાન્યુઆરી, 2025 સુધી 49.12 કરોડ સંચિત નોંધણી.
5. દાવાઓની પ્રક્રિયા: કુલ 1,98,446 દાવાઓમાંથી 1,50,805 દાવાઓની સામે ₹2,994.75 કરોડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું છે.

સ્ટેન્ડ-અપ ઇન્ડિયા યોજના

5 એપ્રિલ, 2016ના રોજ શરૂ થયેલી સ્ટેન્ડ-અપ ઇન્ડિયા યોજના મહિલાઓ, એસસી અને એસટી વચ્ચે ઉદ્યોગસાહસિકતાને પ્રોત્સાહન આપે છે. તે ઉત્પાદન, સેવાઓ, વેપાર અને આનુષંગિક કૃષિના ગ્રીનફિલ્ડ સાહસો માટે ₹10 લાખથી ₹1 કરોડ સુધીની બેંક લોન પૂરી પાડે છે. આ યોજનાનો હેતુ નાણાકીય અવરોધોને સરળ બનાવીને મહત્વાકાંક્ષી ઉદ્યોગસાહસિકોને સશક્ત બનાવવાનો છે.

ચાવીરૂપ સિદ્ધિઓ:

5. પ્રગતિ: મંજૂર થયેલી લોનની રકમ માર્ચ 2018માં ₹3,683 કરોડથી વધીને જુલાઈ 2024 સુધીમાં ₹53,609 કરોડ થઈ છે.
5. લાભાર્થીઓ: જુલાઈ 2024 સુધીમાં એસસી / એસટી અને મહિલા ઉદ્યમીઓને 2.36 લાખ લોન આપવામાં આવી છે.

પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના (પીએમઆઈ)

8 એપ્રિલ, 2015ના રોજ શરૂ થયેલી પ્રધાનમંત્રી મુદ્રા યોજના (પીએમએમવાય) નાના અને સૂક્ષ્મ ઉદ્યોગોને ₹10 લાખ સુધીની લોન સાથે ટેકો આપે છે. કેન્દ્રીય બજેટ 2024-25માં લોનની મર્યાદા વધારીને ₹20 લાખ કરવામાં આવી હતી. મુદ્રા સૂક્ષ્મ એકમોને ફરીથી ધિરાણ આપીને અને મહત્વાકાંક્ષી ઉદ્યોગસાહસિકોને સશક્ત બનાવીને નાણાકીય સર્વસમાવેશકતાની સુવિધા આપે છે.

ચાવીરૂપ સિદ્ધિઓ:

5. મંજૂર થયેલી લોન: 51.41 કરોડ લોન (જાન્યુઆરી 2025 સુધી) માટે ₹32.36 લાખ કરોડ મંજૂર કરવામાં આવ્યા
5. ઋણકર્તા વિતરણ: મહિલાઓને 68 ટકા અને એસસી/એસટી/ઓબીસી કેટેગરીને 50 ટકા લોન

ડેટા સ્ત્રોત: નાણાં મંત્રાલય

પીડીએફ ડાઉનલોડ કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો