માનસિક સુખાકારી એ જીવનના પડકારોને નેવિગેટ કરવાની અને ઉત્પાદક રીતે કાર્ય કરવાની ક્ષમતા છે. માનસિક સુખાકારીમાં આપણી તમામ માનસિક-ભાવનાત્મક, સામાજિક, જ્ઞાનાત્મક અને શારીરિક ક્ષમતાઓનો સમાવેશ થાય છે. કેન્દ્રીય નાણાં અને કોર્પોરેટ બાબતોના પ્રધાન શ્રીમતી નિર્મલા સીતારમણ દ્વારા આજે સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવેલા આર્થિક સર્વેક્ષણ 2024-25 માં જણાવવામાં આવ્યું છે કે મનની સંયુક્ત તંદુરસ્તી પણ આને ધ્યાનમાં રાખી શકાય છે.

જીવનશૈલી કાર્ય સંસ્કૃતિ અને માનસિક સુખાકારી

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં એ બાબત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે જીવનશૈલીની પસંદગીઓ, કાર્યસ્થળની સંસ્કૃતિ અને પારિવારિક પરિસ્થિતિઓ ઉત્પાદકતા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે અને જો ભારતની આર્થિક મહત્વાકાંક્ષાઓને પૂરી કરવી હોય તો જીવનશૈલીની પસંદગીઓ પર તાત્કાલિક ધ્યાન આપવું જોઈએ, જે ઘણી વાર બાળપણ/યુવાની દરમિયાન કરવામાં આવે છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં એ બાબત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે બાળકો અને તરુણોમાં માનસિક સ્વાસ્થ્યને લગતી સમસ્યાઓમાં થયેલો વધારો ઘણીવાર ઈન્ટરનેટ અને ખાસ કરીને સોશિયલ મીડિયાના વધુ પડતા ઉપયોગ સાથે સંકળાયેલો છે. જોનાથન હૈડટના પુસ્તક 'ધ ઈન્ફરિયસ જનરેશન: હાઉ ધ ગ્રેટ રિવાયરિંગ ઓફ ધ ગ્રેટ રિવાયરિંગને કારણે માનસિક બીમારીનો રોગચાળો ફાટી નીકળે છે' તેનો સંદર્ભ આપતાં સર્વેક્ષણ એ વાત પર ભાર મૂકે છે કે "ફોન-આધારિત બાળપણ"નું આગમન મોટા થવાના અનુભવને જ ફરીથી ચકાસી રહ્યું છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં એ વાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે કાર્યસ્થળની વધુ સારી સંસ્કૃતિ વધુ સારી માનસિક તંદુરસ્તી તરફ દોરી જશે. તે એમ પણ જણાવે છે કે જીવનશૈલીની પસંદગીઓ અને પારિવારિક પરિસ્થિતિઓ પણ માનસિક સુખાકારીમાં નોંધપાત્ર ભૂમિકા ભજવે છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે કે જે વ્યક્તિઓ ભાગ્યે જ અલ્ટ્રા-પ્રોસેસ્ડ અથવા પેકેજ્ડ જંક ફૂડનું સેવન કરે છે, તેઓ નિયમિતપણે કરતા લોકોની તુલનામાં વધુ સારી માનસિક તંદુરસ્તી ધરાવે છે. તેમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે જે લોકો ભાગ્યે જ કસરત કરે છે, તેમનો નવરાશનો સમય સોશિયલ મીડિયા પર વિતાવે છે અથવા તેમના પરિવારની નજીક નથી હોતા, તેમની માનસિક તંદુરસ્તી વધુ ખરાબ હોય છે અને પોતાના ડેસ્ક પર લાંબા કલાકો વિતાવવું એ માનસિક સુખાકારી માટે પણ એટલું જ હાનિકારક છે.

આકૃતિ 2: માનસિક સુખાકારી અને જીવનશૈલી

સર્વેક્ષણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે માનસિક તંદુરસ્તીનું નીચું સ્તર ચિંતાજનક છે, અર્થતંત્ર પર આ વલણોની અસરો પણ એટલી જ ખલેલ પહોંચાડે છે. દસ્તાવેજમાં એ બાબત પર પણ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે પ્રતિકૂળ કાર્ય સંસ્કૃતિઓ અને ડેસ્ક પર કામ કરવામાં વધુ પડતા કલાકો વિતાવવાથી માનસિક સુખાકારી પર પ્રતિકૂળ અસર પડી શકે છે અને આખરે આર્થિક વિકાસની ગતિ પર બ્રેક લાગી શકે છે.

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં એ વાત પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે મિત્રો સાથે તંદુરસ્ત મનોરંજનની મુલાકાતને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે શાળા અને કુટુંબ-સ્તરના હસ્તક્ષેપોની તાતી જરૂરિયાત, બહાર રમવું, નજીકના પારિવારિક નાતોના નિર્માણમાં સમય ફાળવવાથી બાળકો અને કિશોરોને ઇન્ટરનેટથી દૂર રાખવા અને માનસિક સુખાકારીમાં સુધારો કરવામાં ઘણી મદદ મળશે.

આર્થિક સર્વેક્ષણમાં જણાવાયું છે કે આપણા મૂળમાં પાછા ફરવું એ આપણને માનસિક સ્વાસ્થ્યની દ્રષ્ટિએ આકાશ માટે વધુ પહોંચવાની મંજૂરી આપી શકે છે. આર્થિક સર્વેક્ષણ 2024-25 નોંધે છે કે માનવ કલ્યાણના સીધા ખર્ચ અને રાષ્ટ્રની ભાવના અને ભાવનાને ધ્યાનમાં રાખીને, આર્થિક કાર્યસૂચિના કેન્દ્રમાં માનસિક સુખાકારીને મૂકવી સમજદાર છે અને સમસ્યાનું પ્રમાણ ઘણું મોટું છે.

આ દસ્તાવેજમાં એવું પણ જણાવવામાં આવ્યું છે કે હવે સમય પાકી ગયો છે કે વ્યવહારુ, અસરકારક નિવારણાત્મક વ્યૂહરચનાઓ અને હસ્તક્ષેપો શોધવાનો સમય પાકી ગયો છે, કારણ કે ભારતનું જનસંખ્યાકીય વળતર કૌશલ્યો, કેળવણી, શારીરિક આરોગ્ય અને આ બધા ઉપરાંત તેના યુવાનોના માનસિક આરોગ્ય પર આધારિત છે.

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com