'એક રાષ્ટ્ર, એક સમય' અને ભારતીય માનક સમય (IST) માં ચોકસાઈ પ્રાપ્ત કરવાના લક્ષ્ય સાથે, ભારત સરકારના ગ્રાહક બાબતોના વિભાગે રાષ્ટ્રીય ભૌતિક પ્રયોગશાળા (NPL) અને ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંગઠન (ISRO) સાથે મળીને એક પ્રોજેક્ટ શરૂ કર્યો છે, જે અંતર્ગત મિલિસેકન્ડથી લઈને માઇક્રોસેકન્ડ સુધીની ચોકસાઈ સાથે IST પ્રસારિત કરવામાં આવશે. આ પ્રોજેક્ટનો ઉદ્દેશ્ય સમગ્ર ભારતમાં પાંચ કાનૂની મેટ્રોલોજી પ્રયોગશાળાઓમાંથી IST પ્રસારિત કરવા માટે ટેકનોલોજી અને માળખાગત સુવિધા બનાવવાનો છે.

આ ચોકસાઇ નેવિગેશન, ટેલિકોમ્યુનિકેશન્સ, પાવર ગ્રીડ સિંક્રોનાઇઝેશન, બેંકિંગ, ડિજિટલ ગવર્નન્સ અને ડીપ સ્પેસ નેવિગેશન અને ગુરુત્વાકર્ષણ તરંગ શોધ સહિત અત્યાધુનિક વૈજ્ઞાનિક સંશોધન જેવા ક્ષેત્રો માટે મહત્વપૂર્ણ છે. તે અંગેનું મહત્વ હોવા છતાં, ISTને ક્યારેય ટેલિકોમ સર્વિસ પ્રોવાઇડર્સ (TSPs) અને ઇન્ટરનેટ સર્વિસ પ્રોવાઇડર્સ (ISPs) દ્વારા ફરજિયાત રીતે અપનાવવામાં આવતું નથી, જેમાંથી ઘણા GPS જેવા વિદેશી સમય સ્ત્રોતો પર આધાર રાખે છે. રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા, રીઅલ-ટાઇમ એપ્લિકેશન્સ અને મહત્વપૂર્ણ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરના સરળ સંચાલન માટે તમામ નેટવર્ક્સ અને સિસ્ટમ્સને IST સાથે સિંક્રોનાઇઝ કરવું જરૂરી છે.

આ પડકારોનો સામનો કરવા માટે, લીગલ મેટ્રોલોજી એક્ટ, 2009 હેઠળ IST અપનાવવા માટે નીતિ માળખું, નિયમન અને કાયદો વિકસાવવા માટે એક ઉચ્ચાધિકાર પ્રાપ્ત ઈન્ટર મિનિસ્ટ્રીયલ કમિટિની રચના કરવામાં આવી હતી. સચિવ (ગ્રાહક બાબતો)ની અધ્યક્ષતામાં, સમિતિમાં NPL, ISRO, IIT કાનપુર, NIC, CERT-In, SEBI, રેલવે, ટેલિકોમ અને નાણાકીય સેવાઓ જેવા મુખ્ય સરકારી વિભાગોના પ્રતિનિધિઓનો સમાવેશ થાય છે. IST અપનાવવાને ફરજિયાત બનાવવાના નિયમોનો મુસદ્દો તૈયાર કરવા, નેટવર્ક્સ માટે સિંક્રનાઇઝેશન માર્ગદર્શિકા સ્થાપિત કરવા, સમય-સ્ટેમ્પિંગ અને સાયબર સુરક્ષા માટે નિયમનકારી માળખા તૈયાર કરવા અને અદ્યતન તકનીકો અને માળખાગત સુવિધાઓ દ્વારા IST પ્રસારણ પ્રોજેક્ટની પ્રગતિનું નિરીક્ષણ કરવા માટે સમિતિની વિવિધ બેઠકો યોજાઈ હતી.

ગ્રાહક બાબતોના વિભાગના કાનૂની મેટ્રોલોજી વિભાગ દ્વારા ડ્રાફ્ટ લીગલ મેટ્રોલોજી (ભારતીય માનક સમય) નિયમો, 2025ને એક વ્યાપક નિયમમાં રૂપમાં પ્રકાશિત કરાયો છે, જે સમગ્ર ભારતમાં ભારતીય માનક સમય (IST) ના ઉપયોગને માનક અને ફરજિયાત બનાવે છે. ડ્રાફ્ટ લીગલ મેટ્રોલોજી (ભારતીય માનક સમય) નિયમો 15.01.2025ના રોજ જાહેર પરામર્શ માટે વિભાગની વેબસાઇટ પર પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા છે. ટિપ્પણીઓ 14.02.2025 સુધીમાં સબમિટ કરી શકાય છે. ડ્રાફ્ટ નિયમો માટેની વેબસાઇટ લિંક નીચે મુજબ છે:

https://consumeraffairs.nic.in/sites/default/files/file-uploads/latestnews/Draft%20Rules%20Time%20Dissemination.pdf

આ સીમાચિહ્નરૂપ નિયમોનો ઉદ્દેશ્ય ભારતના તમામ ક્ષેત્રોમાં ભારતીય માનક સમય (IST)ના ઉપયોગને પ્રમાણિત અને ફરજિયાત બનાવવાનો છે, જે વ્યૂહાત્મક, બિન-વ્યૂહાત્મક, ઔદ્યોગિક અને સામાજિક એપ્લિકેશનો માટે એકીકૃત અને ચોક્કસ સમય જાળવણી માળખું પૂરું પાડે છે. કાનૂની મેટ્રોલોજી (ભારતીય માનક સમય) નિયમો સમગ્ર દેશમાં ચોક્કસ અને સમાન સમય જાળવણી માટે એક વ્યાપક માળખું બનાવીને ગ્રાહકોને નોંધપાત્ર લાભો પૂરા પાડશે. આ નિયમો સંદેશાવ્યવહાર નેટવર્ક્સ, તકનીકી માળખા અને જાહેર સેવાઓને સુમેળ કરે છે, જેના કારણે સીમલેસ ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ સંભવ બને છે અને આર્થિક કાર્યક્ષમતામાં વધારો કરે છે.

પ્રસ્તાવિત કાનૂની મેટ્રોલોજી (ભારતીય માનક સમય) નિયમો, 2024નો ઉદ્દેશ ભારતીય માનક સમય (IST)ને તમામ ક્ષેત્રોમાં ફરજિયાત સમય સંદર્ભ તરીકે સ્થાપિત કરવાનો છે, જેનાથી એકરૂપતા અને ચોકસાઇ સુનિશ્ચિત થઈ શકે. UTC પર આધારિત +5:30-કલાક ઓફસેટ સાથે ISTની જાળવણી CSIR-નેશનલ ફિઝિકલ લેબોરેટરી (CSIR-NPL) દ્વારા કરવામાં આવે છે. આ નિયમો કાનૂની, વહીવટી અને વ્યાપારી પ્રવૃત્તિઓનું IST સાથે સુમેળ કરવાનું ફરજિયાત બનાવે છે, જ્યાં સુધી સ્પષ્ટ રીતે પરવાનગી ન હોય ત્યાં સુધી વૈકલ્પિક સમય સંદર્ભોનો ઉપયોગ પ્રતિબંધિત કરે છે. સરકારી કચેરીઓ અને જાહેર સંસ્થાઓ દ્વારા નેટવર્ક સમય પ્રોટોકોલ (NTP) અને પ્રિસિઝન સમય પ્રોટોકોલ (PTP) જેવા વિશ્વસનીય સમન્વયન પ્રોટોકોલ અપનાવવા જરૂરી છે. સ્થિતિ સ્થાપકતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે, સાયબર સુરક્ષા પગલાં અને વૈકલ્પિક સંદર્ભ પદ્ધતિઓ સૂચવવામાં આવે છે, જે સાયબર-હુમલા અથવા વિક્ષેપો દરમિયાન વિશ્વસનીયતા વધારે છે.

પૂર્વ સરકારી મંજૂરી હેઠળ વૈજ્ઞાનિક, ખગોળશાસ્ત્રીય અને નેવિગેશનલ હેતુઓ માટે અપવાદો આપવામાં આવે છે. પાલનનું સમયાંતરે ઓડિટ દ્વારા નિરીક્ષણ કરવામાં આવશે, જેમાં ઉલ્લંઘન માટે દંડ લાદવામાં આવશે. નિયમોમાં સુમેળ માટેની પ્રક્રિયા, અમલીકરણ માટેની માર્ગદર્શિકા અને ચોકસાઈ માટેના ધોરણો, IST સાથે રાષ્ટ્રવ્યાપી સંરેખણ સુનિશ્ચિત કરવા અને સુધારેલ શાસન, સાયબર સુરક્ષા અને કાર્યકારી કાર્યક્ષમતાને સરળ બનાવવાનો પણ ઉલ્લેખ છે.

નિયમો સચોટ નાણાકીય વ્યવહારોને સરળ બનાવશે, કટોકટી પ્રતિભાવ સંકલનને સમર્થન આપશે અને જાહેર પરિવહનનું સુસંગત સમયપત્રક સુનિશ્ચિત કરશે. વધુમાં, તેઓ દસ્તાવેજીકરણ અને રેકોર્ડ-કીપિંગ માટે સમાન સમય ધોરણો બનાવીને કાનૂની અને નિયમનકારી પાલન પૂરું પાડે છે. આ નિયમો સુમેળ ઉત્પાદન પ્રક્રિયાઓને સક્ષમ કરીને, તકનીકી એકીકરણમાં વધારો કરીને અને વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતામાં સુધારો કરીને ઔદ્યોગિક કામગીરીને શ્રેષ્ઠ બનાવે છે.

આ નિયમો સચોટ રેકોર્ડ રાખવાની સુવિધા આપશે અને રાષ્ટ્રીય માળખાગત સુવિધાઓ અને સંદેશાવ્યવહાર નેટવર્કને સુમેળ કરવા માટે એક મહત્વપૂર્ણ પદ્ધતિ પ્રદાન કરશે. સમય વ્યવસ્થાપન માટેનો આ વ્યાપક અભિગમ સરકારની કાર્યક્ષમ, સચોટ અને સંકલિત અમલીકરણ પ્રવૃત્તિઓ અને વહીવટી અસરકારકતા ચલાવવાની ક્ષમતામાં વધારો કરે છે. આ નિયમો નેવિગેશન, ટેલિકોમ્યુનિકેશન, ઇન્ટરનેટ, બેંકિંગ, પાવર ગ્રીડ સિંક્રનાઇઝેશન, 5G ટેકનોલોજી, આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ અને IoT જેવા મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રોમાં ચોકસાઇ વધારશે. આ નિયમો ગ્રાહકોને ડિજિટલ ઉપકરણો, નેવિગેશન સિસ્ટમ્સ અને જાહેર સેવાઓનું વિશ્વસનીય સમન્વયન પ્રદાન કરશે. નિયમો ઉદ્યોગોને સચોટ નાણાકીય વ્યવહારો, કાર્યક્ષમ ઉત્પાદન અને વૈશ્વિક વ્યાપારિક ક્રિયાપ્રતિક્રિયાઓ માટે સુવિધા આપશે.

આ નિયમો લાગુ કરીને, ભારત સરકાર દેશભરમાં ચોક્કસ અને સમાન સમય જાળવણી સુનિશ્ચિત કરવા તરફ નિર્ણાયક પગલું ભરી રહી છે, જે તકનીકી પ્રગતિ, આર્થિક કાર્યક્ષમતા અને વ્યૂહાત્મક સુરક્ષા માટે માર્ગ મોકળો કરે છે.

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com