દાવોસમાં વર્લ્ડ ઇકોનોમિક ફોરમ 2025 માં ભારતીય પેવેલિયનમાં "ભારતની વોશ ઇનોવેશન: ડ્રાઇવિંગ ગ્લોબલ ઇમ્પેક્ટ ઇન ક્લાઇમેટ એન્ડ વોટર સસ્ટેઇનેબિલિટી" શીર્ષક હેઠળ વૈશ્વિક ચર્ચાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ મિશન દ્વારા અપનાવવામાં આવેલી શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓને પ્રદર્શિત કરવાની પૃષ્ઠભૂમિમાં આયોજિત આ હાઈ-પ્રોફાઇલ સત્રમાં જળ, સ્વચ્છતા અને સ્વચ્છતા (WASH)માં ભારતની પરિવર્તનકારી સિદ્ધિઓ પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો, જેમાં વૈશ્વિક આબોહવા સ્થિતિસ્થાપકતા અને સાતત્યપૂર્ણ વિકાસમાં તેમની મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો.

જલ શક્તિ મંત્રી  કેન્દ્રીય મંત્રી શ્રી સી. આર. પાટિલે સ્વચ્છ ભારત મિશન (એસબીએમ) અને જલ જીવન મિશન (જેજેએમ)ના અમલીકરણમાં ભારતની સફરને પ્રસ્તુત કરીને મુખ્ય સંબોધન કર્યું હતું. આ પહેલ સ્વચ્છતા કવરેજને સુધારવા અને લાખો ગ્રામીણ ઘરોને પીવાનું શુધ્ધ પાણી પ્રદાન કરવામાં મહત્વપૂર્ણ રહી છે.

જલ શક્તિના  કેન્દ્રીય કેબિનેટ મંત્રી શ્રી સી. આર. પાટિલે જણાવ્યું હતું કે, "આ એક મહત્ત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે, જે વિશ્વને દર્શાવે છે કે  પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીજીના સ્વપ્નદ્રષ્ટા નેતૃત્વ હેઠળ ભારત જળ સંરક્ષણ માટે માત્ર પ્રતિબદ્ધ જ નથી, પરંતુ આ મહત્ત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રમાં પરિવર્તનકારી ક્રાંતિ પણ લાવી રહ્યું છે. મોટા પાયા પરના પ્રયાસો દ્વારા, રાષ્ટ્રએ તેના જળ સંસાધનોને નોંધપાત્ર રીતે મજબૂત બનાવ્યા છે, જેણે ટકાઉ જળ વ્યવસ્થાપન માટે વૈશ્વિક બેંચમાર્ક સ્થાપિત કર્યો છે. પાણીની અછતને સાર્વત્રિક પડકાર તરીકે સંબોધિત કરવા, આબોહવામાં પરિવર્તન, વધુ પડતી વસ્તી અને વધુ પડતા ઉપયોગને કારણે વધુ તીવ્ર બને છે, તે મજબૂત આંતરરાષ્ટ્રીય સહકાર અને સામૂહિક કાર્યવાહી માટે કહે છે."

મંત્રીશ્રીએ વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, "વર્ષોથી અમે ગ્રામીણ ભારત માટે પીવાના શુધ્ધ પાણીની સુલભતા સુનિશ્ચિત કરવામાં નોંધપાત્ર પ્રગતિ કરી છે. વર્ષ 2019માં જ્યારે પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીજીએ જલ જીવન મિશન (જેજેએમ)ની શરૂઆત કરી હતી, ત્યારે ફક્ત 17 ટકા ગ્રામીણ પરિવારો પાસે નળનાં પાણીનાં જોડાણો હતાં. જો કે, આજે જળ જીવન મિશન હેઠળ 79.66 ટકા ગ્રામીણ પરિવારોને પીવાનું શુધ્ધ પાણી મળી રહ્યું છે. આ પરિવર્તન માત્ર પાણી પૂરું પાડવાની જ નથી, પરંતુ જીવન બદલવાની પણ છે - ગ્રામ્ય ભારત હવે પાણી લાવવામાં દરરોજના ૫૫ મિલિયન કલાકની બચત કરી રહ્યું છે, જે કામદારોની ભાગીદારી અને ઉત્પાદકતા વધારવાને સક્ષમ બનાવી રહ્યું છે, ખાસ કરીને મહિલાઓ તરફથી."

વર્લ્ડ ઇકોનોમિક ફોરમ મંત્રાલયને વોશ ઇનોવેશન અને આબોહવાની સ્થિતિસ્થાપકતામાં ભારતની અભૂતપૂર્વ પહેલો પ્રદર્શિત કરવા માટે એક મંચ પ્રદાન કરે છે, જેમાં વોશ સેવાઓની સમાન અને સર્વસમાવેશક સુલભતાને પ્રોત્સાહન આપવાના પ્રયાસો પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.

સ્વચ્છ ભારત મિશન અને જેજેએમ સ્વચ્છતા અને પાણીની સુલભતામાં સુધારો કરવા માટે મોટા પાયે, સરકારની આગેવાની હેઠળની પહેલોની અસરકારકતા દર્શાવે છે.  મંત્રીશ્રીએ પ્રાસંગિક પ્રવચન દરમિયાન જણાવ્યું હતું કે, "સ્વચ્છતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને આ યોજનાએ માત્ર મહિલાઓને જ સશક્ત બનાવી નથી, પરંતુ તેમની સુરક્ષા પણ સુનિશ્ચિત કરી છે. ડબ્લ્યુએચઓના જણાવ્યા અનુસાર, સ્વચ્છતામાં સુધારો લાવવાની દિશામાં છેલ્લા દાયકામાં કરવામાં આવેલા પ્રયત્નોથી પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના 3 લાખ બાળકોના મૃત્યુને ટાળી શકાયું છે." તદુપરાંત, સામુદાયિક જોડાણ, વર્તણૂકમાં પરિવર્તન અને ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવા પર ભારતનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું સમાન પડકારોનો સામનો કરી રહેલા અન્ય દેશો માટે એક મોડેલ પૂરું પાડે છે.

મુખ્ય સંબોધન પછી બે સમજદાર પેનલ ચર્ચાઓ કરવામાં આવી હતી. વોટર પેનલે "બ્રીચિંગ ગ્લોબલ ઇમ્પેક્ટ ઇન વોટર સસ્ટેઇનેબિલિટી" વિષય પર એનએમસીજી, યુનિસેફ અને વોટરએઇડ સહિતના વિશિષ્ટ વૈશ્વિક નિષ્ણાતોને રજૂ કર્યા હતા અને વૈશ્વિક જળ સ્થિરતાને આગળ વધારવા માટે નવીન અભિગમો અને વ્યૂહરચનાઓ વહેંચી હતી.

સેનિટેશન પેનલ "ઇનોવેશન ઇન ગ્લોબલ હેલ્થ થ્રૂ સેનિટેશન" વિષય પર કેન્દ્રિત હતી, જેમાં ગેટ્સ ફાઉન્ડેશન, રાઇઝબર્ગ વેન્ચર્સ, બીસીએઆર, કેપજેમિનીના આદરણીય પેનલિસ્ટ્સ અને અભિનેતા અને નીતિ એડવોકેટ શ્રી વિવેક ઓબેરોયને એકઠા કરવામાં આવ્યા હતા, જેમણે સ્વચ્છતામાં અભૂતપૂર્વ નવીનતાઓ અને વૈશ્વિક સ્વાસ્થ્ય પર તેની અસરને પ્રકાશિત કરીને આ વિષય પર ચર્ચા કરી હતી.

ઇન્ડિયા પેવેલિયન ખાતે પેનલ ડિસ્કશનમાં ભારતની વોશ નવીનતાઓ અને વૈશ્વિક સ્થિરતા પડકારોને પહોંચી વળવામાં તેમના મહત્વ પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો, જેનો ઉદ્દેશ જાહેર-ખાનગી ભાગીદારી, ટેકનોલોજી-સંચાલિત સોલ્યુશન્સ અને વૈશ્વિક સ્તરે સફળ મોડેલોને સ્કેલ કરવા માટેની વ્યૂહરચનાઓ પર સંવાદને પ્રોત્સાહન આપવાનો હતો.

ચર્ચાઓમાં સ્થાયી જળ વ્યવસ્થાપન, આબોહવાને અનુકૂળ પદ્ધતિઓ અને જાહેર-ખાનગી જોડાણો માટે ભારતનાં સ્કેલેબલ મોડલ્સ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું. ખુલ્લામાં શૌચક્રિયાને નાબૂદ કરવી, એસબીએમ હેઠળ 95 મિલિયનથી વધારે શૌચાલયોનું નિર્માણ અને જેજેએમ હેઠળ વ્યાપક ઘરગથ્થું નળનાં પાણીનાં જોડાણો જેવી મહત્ત્વપૂર્ણ સિદ્ધિઓએ ભારતને વોશ પહેલોમાં વૈશ્વિક નેતા તરીકે સ્થાપિત કર્યું છે.

આ પ્રયાસોએ સ્વચ્છતા, સ્વચ્છતા અને પાણી ભરવામાં ઓછા સમય દ્વારા આરોગ્ય, શિક્ષણની સુલભતા અને આર્થિક તકોમાં સુધારો કરીને જીવનમાં પરિવર્તન લાવ્યું છે. આ સિદ્ધિઓ વર્લ્ડ ઇકોનોમિક ફોરમના વ્યાપક લક્ષ્યો સાથે આબોહવા ક્રિયા અને પાણીની સ્થિરતા માટે સહયોગી ઉકેલોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સુસંગત છે. ડબ્લ્યુઇએફ (WEF) એ યુનાઇટેડ નેશન્સ સસ્ટેઇનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ (યુએનએસડીજી)ને આગળ ધપાવવામાં પબ્લિક-પ્રાઇવેટ પાર્ટનરશિપની મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો હતો, ખાસ કરીને તે લક્ષ્યાંકો પાણી અને સ્વચ્છતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતા હતા. આરોગ્ય, ખાદ્ય સુરક્ષા, આર્થિક વિકાસ અને જૈવવિવિધતાને જોખમમાં મૂકતી વૈશ્વિક જળ કટોકટીને પહોંચી વળવા માટે સહયોગી પગલાં લેવાની જરૂર છે. ભારતનો અનુભવ વૈશ્વિક વોશ વ્યૂહરચનાને માહિતગાર કરવા અને તેને મજબૂત કરવા માટે સમજદાર પાઠ પ્રદાન કરે છે.

આ સત્રનું સમાપન કાર્યવાહી કરી શકાય તેવી સૂઝ અને સહભાગીની કટિબદ્ધતાઓ સાથે સંપન્ન થયું હતું, જેમાં સ્થાયી વિકાસ લક્ષ્યાંકો (એસડીજી), ખાસ કરીને સ્વચ્છ જળ અને સ્વચ્છતા (એસડીજી 6) અને ક્લાઇમેટ એક્શન (એસડીજી 13)ને આગળ વધારવામાં ભારતની મુખ્ય ભૂમિકાની પુનઃપુષ્ટિ કરવામાં આવી હતી.

AP/IJ/GP/JD