પરિચય

મહાન આધ્યાત્મિક ગુરુ, દાર્શનિક અને વિચારક સ્વામી વિવેકાનંદની સ્મૃતિમાં દર વર્ષે 12 જાન્યુઆરીએ રાષ્ટ્રીય યુવા દિવસ અથવા રાષ્ટ્રીય યુવા દિવસ ઉજવવામાં આવે છે, જેમની યુવાનોની ક્ષમતામાં અતૂટ વિશ્વાસ દેશના યુવા નાગરિકોમાં ઊંડાણપૂર્વક ગુંજતો રહે છે. તેમનું પ્રેરણાદાયી જીવન અને સશક્ત સંદેશ યુવાનોને તેમનાં સ્વપ્નોને પોષવા, તેમની ઊર્જાને મુક્ત કરવા અને તેમનાં કલ્પનાશીલ આદર્શોને લાયક ભવિષ્યને આકાર આપવા અપીલ કરે છે. આ યુવાનોની વ્યાખ્યા 15-29 વર્ષની વયજૂથના યુવાનો તરીકે કરવામાં આવે છે, જે ભારતની કુલ વસતિનો લગભગ 40 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. સમાજના સૌથી જીવંત અને ગતિશીલ વિભાગનું પ્રતિનિધિત્વ કરતું આ જૂથ રાષ્ટ્રનું સૌથી મૂલ્યવાન માનવ સંસાધન છે. તેમની અમર્યાદિત સંભવિતતા સાથે યુવાનો ભારતને પ્રગતિ અને નવીનતાની નવી ઊંચાઈઓ પર લઈ જવાની શક્તિ ધરાવે છે. રાષ્ટ્રીય યુવા દિવસ આ સંભવિતતાને સ્વીકારવા, ઉજવણી કરવા અને તેનો ઉપયોગ કરવા માટેની ક્ષણ તરીકે કામ કરે છે, જે યુવા માનસને દેશના વિકાસમાં અર્થપૂર્ણ યોગદાન આપવા માટે પ્રેરિત કરે છે.

 

વિકસિત ભારત યુવા નેતાઓનો સંવાદ - 2025

સ્વામી વિવેકાનંદની 162મી જન્મજયંતિની ઉજવણી પ્રસંગે વિકસિત ભારત યુવા નેતાઓનો સંવાદ 2025, 11-12 જાન્યુઆરી, 2025ના રોજ ભારત મંડપમ, નવી દિલ્હી ખાતે યોજાશે. કેન્દ્રીય યુવા બાબતો અને રમતગમત તથા શ્રમ અને રોજગાર મંત્રી ડૉ. મનસુખ માંડવિયાએ 11 જાન્યુઆરી, 2025ના રોજ વિકસિત ભારત યુવા નેતાઓ સાથે સંવાદનું ઔપચારિક ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું.

 

 

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી 12 જાન્યુઆરી, 2025ના રોજ 30 લાખથી વધારે સહભાગીઓ પાસેથી યોગ્યતા-આધારિત, બહુ-સ્તરીય પ્રક્રિયા મારફતે પસંદ કરવામાં આવેલા સમગ્ર ભારતમાંથી 3,000 ગતિશીલ યુવા નેતાઓ સાથે પણ જોડાશે. આ કાર્યક્રમનો હેતુ પરંપરાગત રીતે રાષ્ટ્રીય યુવા મહોત્સવ યોજવાની 25 વર્ષ જૂની પરંપરાને તોડવાનો છે. તે યુવાનોને વિકસિત ભારત માટે નવીન ઉપાયો પ્રસ્તુત કરવા માટે એક મંચ પ્રદાન કરશે. સહભાગીઓ પ્રધાનમંત્રી સમક્ષ ભારતનાં વિકાસ માટે મહત્ત્વપૂર્ણ 10 વિષયો પર પ્રેઝન્ટેશન કરશે, જેમાં ટેકનોલોજી, સ્થાયીત્વ, મહિલા સશક્તિકરણ, ઉત્પાદન અને કૃષિ સામેલ છે. આ ઉપરાંત, આ વિષયો પરના શ્રેષ્ઠ નિબંધોનું સંકલન પણ બહાર પાડવામાં આવશે. આ વિશિષ્ટ વાતાવરણમાં પ્રધાનમંત્રી યુવા નેતાઓ સાથે બપોરના ભોજનમાં જોડાશે અને તેમને તેમની સાથે તેમના વિચારો, અનુભવો અને આકાંક્ષાઓ સીધી રીતે વહેંચવાની તક પ્રદાન કરશે.

 

રાષ્ટ્રીય યુવા દિવસના ઉદ્દેશ્યો

•  રાષ્ટ્રનિર્માણમાં સહભાગી થવા યુવાનોને પ્રેરિત કરવા અને પ્રોત્સાહિત કરવા સ્વામી વિવેકાનંદનાં જીવન અને સંદેશ વિશે જાગૃતિ ફેલાવવી.

• યુવાનોને વિવિધ પ્રવૃત્તિઓમાં સામેલ કરવા તથા સેવા અને સ્વૈચ્છિકતાના જુસ્સાને પ્રોત્સાહન આપવું.

યોજનાઓનું પુનર્ગઠન

યુવા બાબતોના વિભાગે વિભાગ દ્વારા અમલમાં મૂકાયેલી તમામ યોજનાઓનું પુનઃમાળખું/સંકલિત કરીને 01.04.2016થી 3 યોજનાઓ બનાવી છે, જે નીચે મુજબ છેઃ

 

 

યોજનાઓ અને પહેલો

યુવાનોને ટેકો આપવા, તેની સંપૂર્ણ ક્ષમતા હાંસલ કરવા માટે, યુવા અને રમતગમત બાબતોના મંત્રાલયના યુવા વિભાગ દ્વારા ઘણી યોજનાઓ અને પહેલ હાથ ધરવામાં આવી છે, જેમ કે:

 

નહેરુ યુવા કેન્દ્ર સંગઠન (NYKS)

1972માં શરૂ થયેલી એનવાયકેએસ વિશ્વની સૌથી મોટી યુવા સંસ્થાઓમાંની એક છે, જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ યુવાનોના વ્યક્તિત્વને વિકસાવવાનો અને તેમને રાષ્ટ્રનિર્માણની પ્રવૃત્તિઓમાં જોડવાનો છે. એનવાયકેએસ (NYKS) પ્રવૃત્તિઓ ચાર કેટેગરીમાં આવે છેઃ

 

1. મુખ્ય કાર્યક્રમો: એનવાયકેએસના પોતાના બજેટ સાથે અમલમાં મૂકવામાં આવે છે.
2. યુવા બાબતો માટેની યોજનાઓઃ રાષ્ટ્રીય યુવા અને કિશોર વિકાસ કાર્યક્રમ (એનપીવાયએડી) અને નેશનલ યંગ લીડર્સ પ્રોગ્રામ (એનવાયએલપી) સામેલ છે.
3. સહયોગી પ્રોજેક્ટ્સઃ યુવા વિકાસ માટે અન્ય મંત્રાલયો દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવે છે.
4. વિશેષ કાર્યક્રમોઃ મહત્ત્વપૂર્ણ યુવા-કેન્દ્રિત પ્રવૃત્તિઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું.

રાષ્ટ્રીય યુવા નીતિ (એનવાયપી-2024)

સરકારે રાષ્ટ્રીય યુવા નીતિ (એનવાયપી) 2014ની સમીક્ષા અને અપડેટ કરી  છે, અને નવી એનવાયપી 2024 માટે ડ્રાફ્ટ બહાર પાડ્યો છે. આ મુસદ્દામાં ભારતમાં યુવાનોના  વિકાસ માટે 10 વર્ષનાં વિઝનની રૂપરેખા આપવામાં  આવી છે, જે સ્થાયી વિકાસ લક્ષ્યાંકો (એસડીજી) સાથે સુસંગત છે. તે પાંચ મુખ્ય ક્ષેત્રો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે: શિક્ષણ, રોજગાર, યુવા નેતૃત્વ, આરોગ્ય અને સામાજિક ન્યાય, જેમાં સામાજિક સર્વસમાવેશકતા પ્રત્યે પ્રતિબદ્ધતા છે.

મુખ્ય મુદ્દાઓમાં નીચેની બાબતોનો સમાવેશ થાય છે:

1. 2030 સુધીમાં યુવા વિકાસ લક્ષ્યોને પ્રાપ્ત કરવાની સ્પષ્ટ યોજના.
2. કારકિર્દી અને જીવન કૌશલ્યોને સુધારવા માટે રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ 2020 સાથે ગોઠવણી.
3. નેતૃત્વ અને સ્વયંસેવી તકોને મજબૂત બનાવવી અને યુવાનોને સશક્ત બનાવવા માટે તકનીકીનો ઉપયોગ કરવો.
4. હેલ્થકેર, ખાસ કરીને માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને પ્રજોત્પતિ સ્વાસ્થ્યમાં વધારો કરવો તથા રમતગમત અને ફિટનેસને પ્રોત્સાહન આપવું.
5. હાંસિયામાં ધકેલાઇ ગયેલા યુવાનોની સુરક્ષા, ન્યાય અને સમર્થનની ખાતરી કરવી.

નેશનલ યુથ કોર્પ્સ (એનવાયસી)

 

યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રાલયે  2010-11 દરમિયાન નેશનલ યુથ કોર્પ્સ નામની યોજના રજૂ કરી  હતી. આ યોજનાનો ઉદ્દેશ શિસ્તબદ્ધ અને સમર્પિત યુવાનોનું એક જૂથ રચવાનો છે, જેઓ રાષ્ટ્રનિર્માણના કાર્યમાં જોડાવાનો ઝોક અને જુસ્સો ધરાવે છે, સર્વસમાવેશક વિકાસ (સામાજિક અને આર્થિક બંને બંને)ની પ્રાપ્તિને સરળ બનાવે છે,  માહિતીના પ્રસાર, સમુદાયમાં મૂળભૂત જ્ઞાન, જૂથ મોડ્યુલેટર અને સમકક્ષ જૂથના શિક્ષકો તરીકે કામ કરે છે અને ખાસ કરીને જાહેર નૈતિકતા, પ્રામાણિકતા અને શ્રમના ગૌરવમાં વધારવાની દિશામાં યુવા જૂથો માટે રોલ મોડેલ તરીકે કામ કરે છે.

નેશનલ યંગ લીડર્સ પ્રોગ્રામ (એનવાયએલપી)

એનવાયએલપી યુવા વ્યક્તિઓમાં નેતૃત્વ અને નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે જેથી તેઓ સામાજિક અને આર્થિક વિકાસમાં અસરકારક રીતે ફાળો આપી શકે. આ કાર્યક્રમનો ઉદ્દેશ એક સંસ્થાગત મંચ ઊભો કરવાનો છે, જ્યાં યુવાનો તેમના વિચારો વ્યક્ત કરી શકે અને તેમના જીવનને અસર કરતા આ પ્રકારના મુદ્દાઓ/ચિંતાઓ પ્રત્યે સ્થાનિક વહીવટીતંત્રનું ધ્યાન આકર્ષિત કરી શકે, યુવાનોને સમકાલીન સામાજિક-આર્થિક વિકાસના મુદ્દાઓ વિશે શિક્ષિત કરી શકે અને સામુદાયિક વિકાસ અને સામાજિક કલ્યાણની પ્રવૃત્તિઓ પર તેમના અનુભવો અને વિચારોની આપ-લે કરી શકે.

રાષ્ટ્રીય યુવા પુરસ્કારો

યુવાનો અને એનજીઓના અનુકરણીય યોગદાનને માન્યતા આપીને દર વર્ષે રાષ્ટ્રનિર્માણ/સામુદાયિક સેવા માટે તેમના દ્વારા કરવામાં આવેલા ઉત્કૃષ્ટ કાર્યો માટે રાષ્ટ્રીય યુવા પુરસ્કારો એનાયત કરવામાં આવે છે.  પ્રત્યેક વ્યક્તિગત પુરસ્કાર વિજેતાને રૂ. 1,00,000નો રોકડ પુરસ્કાર, એક ચંદ્રક અને પ્રમાણપત્ર આપવામાં આવે છે. સ્વૈચ્છિક યુવા સંસ્થાઓને આપવામાં આવતા આ એવોર્ડમાં સર્ટિફિકેટ, મેડલ અને રૂ. 3,00,000ની રકમનો સમાવેશ થાય છે.

નાસિકમાં 2024માં યોજાયેલા 27મા રાષ્ટ્રીય યુવા પુરસ્કારોની એક ઝલક

યુવા અને કિશોર વિકાસ માટેનો રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમ (એનપીવાયએડી)

એનપીવાયડી યોજના અંતર્ગત  યુવાનો અને કિશોરોનાં વિકાસ માટે પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવા માટે સરકારી/બિન-સરકારી સંસ્થાઓને નાણાકીય સહાય પ્રદાન કરવામાં આવે  છે.

એન.પી.વાય.એ.ડી. હેઠળ સહાય 5 મુખ્ય ઘટકો હેઠળ પૂરી પાડવામાં આવે છે, એટલે કે,

a) યુવા નેતૃત્વ અને વ્યક્તિત્વ વિકાસ તાલીમ

b) રાષ્ટ્રીય એકતાને પ્રોત્સાહન (રાષ્ટ્રીય એકતા શિબિરો, આંતર-રાજ્ય યુવા વિનિમય કાર્યક્રમો, યુવા મહોત્સવો, બહુ-સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ વગેરે)

c) સાહસને પ્રોત્સાહન; તેનઝિંગ નોર્ગે નેશનલ એડવેન્ચર એવોર્ડ્સ

d) કિશોરોનો વિકાસ અને સશક્તિકરણ (જીવન કૌશલ્ય શિક્ષણ, પરામર્શ, કારકિર્દી માર્ગદર્શન, વગેરે)

e) ટેકનિકલ અને સંસાધન વિકાસ (યુવાનોનાં મુદ્દાઓ પર સંશોધન અને અભ્યાસ, દસ્તાવેજીકરણ, સેમિનાર/કાર્યશાળાઓ)

રાષ્ટ્રીય સેવા યોજના (એનએસએસ)

1969માં સ્થપાયેલી એનએસએસ વિદ્યાર્થીઓને "હું નહીં, પરંતુ તમે" (સ્વયં સે પહલે આપ)' ના સૂત્ર સાથે સામુદાયિક સેવામાં જોડાવા માટે પ્રોત્સાહિત કરે છે. તેના ઉદ્દેશોમાં શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને સમુદાયો વચ્ચે અર્થપૂર્ણ જોડાણને પ્રોત્સાહન આપતી વખતે સામાજિક જવાબદારી, નેતૃત્વ, નાગરિક જોડાણ અને રાષ્ટ્રીય એકતાને પ્રોત્સાહન આપવાનો સમાવેશ થાય છે.

યુથ હોસ્ટેલ્સ

યુવા છાત્રાલયો વાજબી રહેવાની સુવિધા પ્રદાન કરીને, સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક આદાન-પ્રદાનને પ્રોત્સાહન આપીને પ્રવાસ અને સંશોધનને પ્રોત્સાહન આપે છે. છાત્રાલયો યુવાનોને વાજબી દરે સારી રહેઠાણ પૂરી પાડે છે, અને કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા નિયુક્ત મેનેજર્સ અને વોર્ડન દ્વારા તેની દેખરેખ રાખવામાં આવે છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય સહયોગ

આ વિભાગ યુવાનોના વિવિધ મુદ્દાઓ પર અન્ય દેશો અને આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીઓ/સંગઠનો સાથે જોડાણમાં યુવાનો વચ્ચે આંતરરાષ્ટ્રીય પરિપ્રેક્ષ્ય ઊભું કરવાનો પ્રયાસ કરે છે. આ વિભાગ યુવાનો સાથે  સંબંધિત વિવિધ મુદ્દાઓ પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સ્વયંસેવકો (યુએનવી)/સંયુક્ત રાષ્ટ્રીય વિકાસ કાર્યક્રમ (યુએનડીપી) અને કોમનવેલ્થ યુથ પ્રોગ્રામ (સીવાયપી) જેવી સંયુક્ત રાષ્ટ્રની સંસ્થાઓ સાથે પણ જોડાણ કરે  છે. વિભાગે  જુલાઈ, 2020થી સંયુક્ત રાષ્ટ્ર બાળ ભંડોળ (યુનિસેફ) સાથે કૌશલ્ય તાલીમ આપવા અને યુવાનોને લાભદાયક રોજગાર પ્રદાન કરવા માટે સહયોગ શરૂ કર્યો છે.

નિષ્કર્ષ

રાષ્ટ્રીય યુવા દિવસ એ ભારતના ભાવિને આકાર આપવામાં યુવાનોની મુખ્ય ભૂમિકાની આવશ્યક યાદ અપાવે છે. જ્યારે આપણે સ્વામી વિવેકાનંદના જીવન અને સંદેશની યાદ અપાવીએ છીએ, ત્યારે આપણને ભારતના યુવાનોની અંદર રહેલી અસીમ સંભાવનાઓ યાદ આવે છે. એનવાયકેએસ, એનવાયસી, એનવાયએલપી અને અન્ય  જેવી વિવિધ પહેલો અને યોજનાઓ મારફતે યુવા બાબતો અને રમતગમત મંત્રાલયે યુવાન વ્યક્તિઓને સશક્ત બનાવવાનું ચાલુ રાખ્યું છે, તેમને રાષ્ટ્રનિર્માણ અને વ્યક્તિગત વિકાસ માટે માર્ગદર્શન આપ્યું છે. આ કાર્યક્રમોના સહયોગથી યુવાનો માત્ર પોતાના સપનાને સાકાર કરવા માટે જ સજ્જ નથી, પરંતુ રાષ્ટ્રની સામાજિક અને આર્થિક પ્રગતિમાં અર્થપૂર્ણ યોગદાન પણ આપે છે, જે સમૃદ્ધ, આત્મનિર્ભર ભારતના વિઝનને આગળ વધારે છે.

સંદર્ભો

• https://www.pmindia.gov.in/en/news_updates/pms-speech-on-national-youth-day/
• https://x.com/mansukhmandviya/status/1877960210243051585/photo/1
• https://pib.gov.in/PressNoteDetails.aspx?NoteId=151775&ModuleId=3&reg=3&lang=1
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2091968
• Annual Report: https://yas.nic.in/archives-annual-report/202311
• https://yas.gov.in/youth-affairs/about-youth-department
• https://pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2076569
• https://pib.gov.in/PressReleaseIframePage.aspx?PRID=1996276#:~:text=Fifteen%20young%20individuals%20were%20conferred,27th%20National%20Youth%20Festival%202024&text=The%2027th%20National%20Youth%20Award,day%20of%20the%20National%20Festival
• https://x.com/PIB_India/status/1745649299214446664/photo/1
• https://www.mygov.in/task/inviting-suggestions-national-youth-policy-nyp-draft-2024/

PDF ડાઉનલોડ કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો.

 

AP/IJ/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(Release ID: 2092205) Visitor Counter : 25