કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકારિતા મંત્રી શ્રી અમિત શાહે  આજે નવી દિલ્હીમાં 'જમ્મુ કાશ્મીર અને લદ્દાખ થ્રૂ ધ એજિસઃ અ વિઝ્યુઅલ નેરેટિવ ઓફ કન્ટિન્યુઇટીઝ એન્ડ લિન્કેજિસ' પુસ્તકનું વિમોચન કર્યું  હતું. આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય શિક્ષણ મંત્રી શ્રી ધર્મેન્દ્ર પ્રધાન અને ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઓફ હિસ્ટોરિકલ રિસર્ચ (આઇસીએચઆર)ના ચેરમેન અને પુસ્તકના સંપાદક પ્રોફેસર રઘુવેન્દ્ર તંવર સહિત અનેક મહાનુભાવો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.

કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકારિતા મંત્રીએ પોતાના સંબોધનમાં ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, નેશનલ બુક ટ્રસ્ટ (એનબીટી)એ તેના તાજેતરના પ્રકાશન મારફતે હકીકતો અને પુરાવાઓ રજૂ કરીને ભારત વિશેની લાંબા સમયથી ચાલી આવતી પૌરાણિક કથાને અસરકારક રીતે નાબૂદ કરી છે અને આ રીતે ઐતિહાસિક સત્યો પ્રસ્થાપિત કર્યા છે. તેમણે કહ્યું હતું કે એક દંતકથા એવી છે કે ભારત ક્યારેય એક થયું ન હતું અને આ દેશ માટે સ્વતંત્રતાનો વિચાર અર્થહીન હતો - આ એક ગેરસમજ હતી જેને ઘણા લોકો સત્ય તરીકે સ્વીકારવા લાગ્યા હતા. કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, જ્યારે મોટા ભાગના દેશો માટે ભૂ-રાજકારણે તેમની સરહદો નક્કી કરી છે, ત્યારે ભારતનો કેસ વિશિષ્ટ છે, જ્યાં આ રાષ્ટ્રને તેના ભૌગોલિક-સાંસ્કૃતિક વિસ્તરણ દ્વારા વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવ્યું છે, અને જેની સરહદો સાંસ્કૃતિક એકતાથી બનેલી છે. તેમણે વિસ્તૃત પણે જણાવ્યું હતું કે, ભારતનું હાર્દ તેની ભૌગોલિક-સાંસ્કૃતિક ઓળખમાં રહેલું છે, જેમાં તેની સાંસ્કૃતિક રચના કાશ્મીરથી કન્યાકુમારી અને બંગાળથી ગુજરાત સુધી દેશને જોડે છે. તેમણે એવી દલીલ કરી હતી કે ભારતનું માત્ર એક ભૂ-રાજકીય અસ્તિત્વ તરીકે અર્થઘટન કરવાથી તેના સાચા સ્વરૂપની અવગણના થાય છે. તેના બદલે, ભારત વિશેની ઊંડી સમજણ માટે તેને તેની ભૂ-સાંસ્કૃતિક ઓળખના ચશ્માથી જોવાની જરૂર છે. તેમણે વિશ્વમાં આ પરિપ્રેક્ષ્યને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઐતિહાસિક સંશોધન અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો, કારણ કે દેશને સાંસ્કૃતિક રીતે એક કરતા તત્વોને સમજવા માટે તે નિર્ણાયક છે.

શ્રી અમિત શાહે જમ્મુ, કાશ્મીર અને લદ્દાખનાં ઇતિહાસને અસર કરનારી આ પ્રકારની વિકૃતિઓ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે તથ્યોની ચાલાકી કરીને આ પ્રદેશોના ઇતિહાસનું અર્થઘટન કરવું એ નિરર્થક અને ગેરમાર્ગે દોરનારું બંને છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, આવી વિકૃતિઓ માત્ર માયોપિક દ્રષ્ટિ ધરાવતા ઇતિહાસકારોની કૃતિઓમાંથી જ ઉદ્ભવી શકે છે. જે લોકો ભારતના પ્રખ્યાત ભૂતકાળ વિશે જાણે છે તેઓ ક્યારેય આવી ભૂલો કરશે નહીં. શ્રી શાહે ધ્યાન દોર્યું હતું કે, આ પુસ્તક પુરાવા સાથે દર્શાવે છે કે, સમગ્ર ભારતમાં જોવા મળતી સંસ્કૃતિ, ભાષાઓ, લિપિઓ, આધ્યાત્મિક ફિલસૂફી, કળાનાં સ્વરૂપો, તીર્થયાત્રાની પરંપરાઓ અને વેપારી પદ્ધતિઓ કાશ્મીરમાં ઓછામાં ઓછાં એક હજાર વર્ષોથી મોજૂદ છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, એક વખત આ ઐતિહાસિક સત્ય પ્રસ્થાપિત થઈ જાય પછી ભારત સાથે કાશ્મીરનાં જોડાણ સામે પ્રશ્નાર્થ ઊભો થાય છે, જે અપ્રસ્તુત બની જાય છે. શ્રી શાહે ઉમેર્યું હતું કે, આ પુસ્તક સાબિત કરે છે કે, આપણો સમૃદ્ધ વારસો દેશનાં દરેક ખૂણામાં ફેલાયેલો છે, જે હજારો વર્ષોથી કાશ્મીરમાં મોજૂદ છે. આ પુસ્તકમાં 8000 વર્ષ જૂના લખાણોમાંથી કાશ્મીરના સંદર્ભો પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે, જેમાં રાષ્ટ્રના ઇતિહાસમાં તેની અભિન્ન ભૂમિકાની પુષ્ટિ કરવામાં આવી છે. ગૃહમંત્રીએ દ્રઢપણે જણાવ્યું હતું કે, કાશ્મીર હંમેશાં ભારતનો અવિભાજ્ય ભાગ રહ્યું છે અને રહેશે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, કોઈ પણ કાનૂની જોગવાઈ આ બંધનને ક્યારેય તોડી શકે નહીં, અને ભૂતકાળમાં કાશ્મીરને ભારતથી અલગ કરવાના પ્રયાસો થયા હતા, પરંતુ સમય જતાં જ તે પ્રયાસોને નિષ્ફળ બનાવી દીધા છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, મોદી સરકાર કાશ્મીરની ઐતિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક વિરાસતને પુનર્જીવિત કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે અને જે ખોવાઈ ગયું છે, તેને અમે ટૂંક સમયમાં ફરીથી પ્રાપ્ત કરીશું.

કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રીએ કહ્યું હતું કે, કાશ્મીર, લદ્દાખ, શૈવવાદ અને બૌદ્ધ ધર્મ વચ્ચેનાં સંબંધોને આ પુસ્તક અને પ્રદર્શનમાં છટાદાર રીતે કેદ કરવામાં આવ્યાં છે. તેમણે લિપિઓ, જ્ઞાનની પદ્ધતિઓ, આધ્યાત્મિકતા, સંસ્કૃતિ અને ભાષાઓના દસ્તાવેજીકરણની પ્રશંસા કરી હતી અને આ સમૃદ્ધ વારસાને પ્રસ્તુત કરવા માટેના સાવચેતીભર્યા પ્રયાસો પર ભાર મૂક્યો હતો. નેપાળથી બિહાર થઈને કાશી થઈને અને પછી કશ્મીર થઈને અફઘાનિસ્તાન સુધીની બૌદ્ધ ધર્મની યાત્રાનું આબેહૂબ વર્ણન આ પુસ્તકમાં કરવામાં આવ્યું છે. તેમણે એ બાબત પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો કે કાશ્મીર બૌદ્ધ ધર્મના શુદ્ધ સિદ્ધાંતોનું જન્મસ્થળ છે, જે ભગવાન બુદ્ધ પછી ઉભરી આવ્યું છે, તેમજ આધુનિક બૌદ્ધ ધર્મને આકાર આપતા ઘણા ઉપદેશોનો પાયો છે. આ પુસ્તકમાં દ્રાસ અને લદ્દાખના શિલ્પો, સ્તૂપોની ચર્ચાઓ અને છબીઓ, આક્રમણકારો દ્વારા નાશ પામેલા મંદિરના ખંડેરોનું નિરૂપણ અને રાજતરંગિનીમાં વર્ણવ્યા મુજબ જમ્મુ-કાશ્મીરમાં સંસ્કૃતના ઉપયોગના સંદર્ભો પણ દર્શાવવામાં આવ્યા છે. કાશ્મીરના 8,000 વર્ષના ઇતિહાસને આવરી લેતા, તેમણે આ વ્યાપક પ્રયાસને એક જહાજની અંદર પવિત્ર ગંગાને સમાવિષ્ટ કરવા માટે સરખાવ્યો. ગૃહમંત્રીએ ઇતિહાસની વિશાળ અને કેટલીક વાર પડકારજનક પ્રકૃતિ પર પણ વિચાર કર્યો હતો. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, 150 વર્ષ સુધી, કેટલાક લોકોની ઇતિહાસની સમજ માત્ર સાંકડી ભૌગોલિક બાબતો સુધી જ મર્યાદિત રહી હતી - દરીબાથી માંડીને બલિમારાન અથવા લ્યુટિયન્સથી માંડીને જિમખાના સુધી. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે ઇતિહાસ દૂરથી લખી શકાતો નથી, પરંતુ લોકો સાથે સીધા સંકળાયેલા અને તેમના જીવંત અનુભવોને સમજવાની જરૂર છે.

શ્રી અમિત શાહે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભૂતકાળનાં શાસકોને ખુશ કરવા માટે ઇતિહાસથી આગળ વધવાનો સમય પાકી ગયો છે. તેમણે ઇતિહાસકારોને આગ્રહ કર્યો હતો કે, તેઓ પુરાવા, તથ્યો અને તેની સમૃદ્ધ, સહસ્ત્રાબ્દી જૂની સંસ્કૃતિના પરિપ્રેક્ષ્યનો ઉપયોગ કરીને ભારતના ઇતિહાસનું આત્મવિશ્વાસપૂર્વક દસ્તાવેજીકરણ કરે તથા તેને ગર્વ સાથે વિશ્વ સમક્ષ રજૂ કરે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, અત્યારે ભારત એક સ્વતંત્ર રાષ્ટ્ર તરીકે ઊભું છે, જેમાં સરકાર પોતાનાં વારસામાં રહેલાં મૂલ્યો અને વિચારોને જાળવવા કટિબદ્ધ છે. શ્રી શાહે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, કાશ્મીર અને લદ્દાખ ઐતિહાસિક રીતે સંસ્કૃતિનાં કેન્દ્રો તરીકે કામ કરે છે, જેનાં સર્જન, જાળવણી અને સાંસ્કૃતિક પ્રોત્સાહનને પ્રોત્સાહન મળ્યું છે. આ સમૃદ્ધ વારસાના અસંખ્ય ઉદાહરણો પુસ્તકમાં વિગતવાર છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, કાશ્મીર હંમેશાં સર્વસમાવેશકતા, વિવિધ ધર્મોને અપનાવવા અને તેને વળગી રહેવાની ભૂમિ રહી છે. પછી તે બૌદ્ધ ધર્મ હોય, સૂફીવાદ હોય કે શૈવવાદ હોય, દરેક પરંપરાને કશ્મીરી ધરતી પર ખીલવાની આઝાદી મળી છે. શ્રી શાહે એ બાબત તરફ પણ ધ્યાન દોર્યું હતું કે, કાશ્મીરને ઘણીવાર કશ્યપની ભૂમિ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, જે તેના ઐતિહાસિક અને આધ્યાત્મિક મહત્વ પર ભાર મૂકે છે.

કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રી અને સહકારિતા મંત્રીએ ભારતની ભાષાકીય વિવિધતાને તેની સૌથી મોટી તાકાત ગણાવી હતી, જે ખાસ કરીને કાશ્મીરમાં જોવા મળે છે. તેમણે નોંધ્યું હતું કે, પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ બે કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની રચના કરીને અને તેમની સત્તાવાર ભાષાઓને માન્યતા આપીને પ્રાદેશિક ભાષાઓને પુનર્જીવિત કરી છે. હિન્દી, અંગ્રેજી અને સંસ્કૃતે પોતાનું મહત્વ જાળવી રાખ્યું છે, ત્યારે પ્રધાનમંત્રી મોદીએ કાશ્મીરી, બાલ્ટી, ડોગરી, લદ્દાખી અને ઝાંસ્કરી જેવી ભાષાઓને શાસનમાં સામેલ કરીને તેમના અસ્તિત્વ અને વિકાસની ખાતરી આપી છે. શ્રી શાહે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ પ્રયાસ રાષ્ટ્રની સાંસ્કૃતિક અને ભાષાકીય વારસાની જાળવણી માટે પ્રધાનમંત્રી મોદીની સંવેદનશીલતા અને કટિબદ્ધતાને પ્રતિબિંબિત કરે છે, ખાસ કરીને ઓછી વસતિમાં બોલાતી ભાષાઓ માટે. શ્રી શાહે નોંધ્યું હતું કે, કટ્ટરવાદીઓ, આક્રમણખોરો અને વિસ્તારવાદી મહત્વાકાંક્ષા ધરાવતા લૂંટનારાઓનાં આક્રમણ હેઠળ કાશ્મીર લાંબા સમયથી પીડાતું આવ્યું છે.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે, કલમ 370 અને એ અવરોધો છે, જે કાશ્મીરને આપણા દેશ સાથે સંપૂર્ણ જોડાણ કરતા અટકાવે છે. શ્રી શાહે નોંધ્યું હતું કે, પ્રધાનમંત્રી મોદીનાં દ્રઢ નિશ્ચયને કારણે 5 ઓગસ્ટ, 2019નાં રોજ કલમ 370 નાબૂદ થઈ હતી. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, કલમ 370 નાબૂદ કરીને મોદીજીએ આઝાદી પછીના ઇતિહાસના કલંકિત પ્રકરણનો અંત આણ્યો હતો અને બાકીના ભારત સાથે મળીને કાશ્મીરના વિકાસનો એક નવો અધ્યાય શરૂ કર્યો હતો.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી અને સહકારિતા મંત્રીએ કહ્યું કે, કલમ 370એ કાશ્મીર ખીણના યુવાનોના મનમાં અલગતાવાદના બીજ રોપ્યા છે. તેમણે સવાલ ઉઠાવ્યો કે દેશના ઘણા ભાગોમાં આતંકવાદ કેમ ઉભો થયો નથી કે જ્યાં મુસ્લિમોની નોંધપાત્ર વસ્તી છે. તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે ગુજરાત અને રાજસ્થાન જેવા રાજ્યો પણ પાકિસ્તાન સાથે સરહદો વહેંચે છે, તેમ છતાં ત્યાં આતંકવાદ ઉભરી આવ્યો નથી. તેમણે કહ્યું હતું કે, કલમ 370એ એવી ગેરસમજ ઊભી કરી હતી કે ભારત અને કાશ્મીર વચ્ચેનું જોડાણ કામચલાઉ હતું, જેણે અલગતાવાદનાં બીજ રોપ્યાં હતાં, જે આખરે આતંકવાદમાં પરિવર્તિત થયાં હતાં. તેમણે ૪૦,૦થી વધુ લોકો આતંકવાદનો ભોગ બન્યા અને કાશ્મીરનો વિકાસ દાયકાઓ પાછળ ધકેલાઈ ગયો એ કમનસીબ હકીકત પર ખેદ વ્યક્ત કર્યો હતો. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, વર્ષો સુધી આતંકવાદે આ વિસ્તારમાં વિનાશ વેર્યો હતો, જ્યારે રાષ્ટ્ર એક મૂક પ્રેક્ષક તરીકે ઊભું રહ્યું હતું.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે, કલમ 370 નાબૂદ થયા પછી કાશ્મીરમાં આતંકવાદી ઘટનાઓમાં 70 ટકાથી વધારેનો ઘટાડો થયો છે, જે સાબિત કરે છે કે, કલમ 370 આતંકવાદને સહાયક હતી. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, 2018માં કાશ્મીરમાં પથ્થરમારાની 2100 ઘટનાઓ બની હતી, જ્યારે 2023માં આવી એક પણ ઘટના બની ન હતી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, સરપંચો, બ્લોક પંચાયતના સભ્યો અને જિલ્લા પંચાયતના સભ્યો સહિત પંચાયતના 25,000થી વધુ સભ્યો ચૂંટાયા છે અને તેઓ તેમના વિસ્તારોના વિકાસ માટે સક્રિયપણે કામ કરી રહ્યા છે, જેથી કાશ્મીરમાં લોકશાહીનાં મૂળિયાં મજબૂત થયાં છે. શ્રી શાહે ધ્યાન દોર્યું હતું કે, 33 વર્ષમાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં વિક્રમી મતદાન થયું છે. તેમણે વધુમાં ઉમેર્યું હતું કે, આ વિસ્તારમાં ઉદ્યોગો સ્થપાઇ રહ્યાં છે અને ગયા વર્ષે 2 કરોડ 11 લાખ પ્રવાસીઓએ કાશ્મીરની મુલાકાત લીધી હતી. માત્ર 2023માં જ આ વિસ્તારમાં 324 સિરિયલો કે ફિલ્મોનું શૂટિંગ થયું હતું. 33 વર્ષમાં પહેલીવાર કાશ્મીર ખીણના થિયેટરોમાં નાઇટ શો યોજાયા હતા, તાજીયા માટે સરઘસોનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું અને શ્રીનગરના લાલ ચોકમાં કૃષ્ણ જન્માષ્ટમીનો ટેબ્લો જોવા મળ્યો હતો. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે આ તમામ વિકાસ કલમ 370ના રદ થયાના પાંચ વર્ષમાં થયા છે.

કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રીએ કહ્યું કે, આજે કાશ્મીરમાં દુનિયાનો સૌથી મોટો રેલવે કમાન પુલ, એશિયાની સૌથી મોટી ટનલ અને કેબલ સ્ટેઇડ રેલ બ્રિજ છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, કાશ્મીરમાં હવે આઇઆઇટી, એક આઇઆઇએમ, બે એઇમ્સ, નવ સરકારી મેડિકલ કોલેજો, બે નર્સિંગ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, બે સ્ટેટ કેન્સર ઇન્સ્ટિટ્યૂટ્સ, આઠ કોલેજો છે, જે પહેલેથી જ કાર્યરત છે, જ્યારે 24થી વધુ કોલેજો નિર્માણાધીન છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, 59 કોલેજોને માન્યતા આપવામાં આવી છે અને હાઇવે ટનલનું નિર્માણ કરવામાં આવી રહ્યું છે – આ બધું જ મોદી સરકારના કાર્યકાળ દરમિયાન હાંસલ થયું હતું. શ્રી અમિત શાહે અગાઉની સરકારો સામે સવાલ ઉઠાવતાં પૂછ્યું હતું કે, આમાંથી 10 ટકા પણ વિકાસ તેમના 70 વર્ષનાં શાસનકાળ દરમિયાન કેમ થયો નથી? તેમણે કહ્યું હતું કે, આ તમામ બાબતો દેશ અને કાશ્મીરની જનતા એમ બંને માટે ઋણી છે. તેમણે એમ પણ જણાવ્યું હતું કે પ્રધાનમંત્રી મોદીએ જમ્મુ, કાશ્મીર અને લદ્દાખ માટે ₹80,000 કરોડના વિકાસ પેકેજનો અમલ કર્યો હતો. તદુપરાંત, હવે આ વિસ્તારના આશરે 87 ટકા ગામોમાં 4જી અને 5જી નેટવર્કનો વિસ્તાર કરવામાં આવ્યો છે.

શ્રી અમિત શાહે જણાવ્યું હતું કે, મોદી સરકારે માત્ર આતંકવાદને જ નિયંત્રણમાં નથી લીધો, પણ કાશ્મીર ખીણમાં તેની ઇકોસિસ્ટમને પણ સંપૂર્ણપણે નાબૂદ કરી દીધી છે. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સરકારે આ ભૂમિ માટે તમામ કામગીરી કરી છે, જેણે દેશ અને દુનિયાની સભ્યતાઓમાં નોંધપાત્ર પ્રદાન કર્યું છે. શ્રી શાહે જણાવ્યું હતું કે, મોદી સરકારનાં પ્રયાસોનાં પરિણામે કાશ્મીર ફરી એક વખત ભારતનાં ભૂ-સાંસ્કૃતિક રાષ્ટ્રનું અભિન્ન અંગ બની ગયું છે અને દેશનાં અન્ય દેશોની સાથે સાથે વિકાસનાં માર્ગે આગેકૂચ કરી રહ્યું છે અને ત્યાં લોકશાહીની મજબૂતી સ્થાપિત થઈ છે. તેમણે વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, જે કંઈ પણ ગુમાવ્યું છે, તે ટૂંક સમયમાં પાછું મેળવી લેવામાં આવશે, જેમાં માત્ર વિકાસ જ નહીં, પણ કાશ્મીરની સાંસ્કૃતિક ઊંચાઈઓ અને પ્રાચીન ગૌરવનો પણ સમાવેશ થાય છે. તેમણે ટિપ્પણી કરી હતી કે, કાશ્મીરની જનતા ઇતિહાસનાં એ અમર પ્રકરણોનું નિર્માણ કરશે અને તેને સાકાર કરશે. ગૃહમંત્રીએ વધુમાં ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીને ટાંક્યા હતા, જેમણે કહ્યું હતું કે, જમ્મુ અને કાશ્મીર એ માત્ર ભારતનો એક ભાગ નથી, પરંતુ ભારતની આત્માનો અવિભાજ્ય ભાગ છે. શ્રી શાહે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, આ બાબત હવે નિશ્ચિતપણે સ્થાપિત થઈ ગઈ છે અને હવેથી કોઈ પણ તેનો ઇનકાર કરી શકે તેમ નથી.

AP/IJ/GP/JD