ભારતીય ટેક્સટાઇલ અને એપેરલ ઉદ્યોગ ભારતની આર્થિક વૃદ્ધિ, નિકાસને વેગ આપવા, રોજગારીનું સર્જન કરવામાં, મહિલા સશક્તિકરણમાં અને ભારતની સમૃદ્ધ વારસા અને સંસ્કૃતિને પ્રદર્શિત કરવામાં મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.

આ ઉદ્યોગ દેશના જીડીપીમાં આશરે 2 ટકા, ઔદ્યોગિક ઉત્પાદનમાં 10 ટકા અને ભારતની એકંદર નિકાસમાં 8.21 ટકા યોગદાન આપે છે. વૈશ્વિક વેપારની દ્રષ્ટિએ ભારત ટેક્સટાઈલનો છઠ્ઠો સૌથી મોટો નિકાસકાર દેશ છે, જે વર્લ્ડ ટેક્સટાઇલની નિકાસમાં 3.91 ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. સ્થાનિક કાપડ અને વસ્ત્રોનું ઉત્પાદન આશરે 175.7 અબજ અમેરિકન ડોલરનું છે. આ ક્ષેત્રમાં (2023-24) નિકાસનો હિસ્સો 35.87 અબજ ડોલર હતો.

ટેક્સટાઇલ ક્ષેત્ર ખૂબ જ શ્રમની જરૂરિયાત ધરાવે છે. એકંદરે આ ક્ષેત્ર 45 મિલિયનથી વધુ લોકોને સીધી રોજગારી પૂરી પાડે છે, જેમાં મોટી સંખ્યામાં મહિલાઓ અને ગ્રામીણ વસ્તીનો સમાવેશ થાય છે. આને કારણે તે દેશમાં બીજા ક્રમનું સૌથી મોટું રોજગાર ઉત્પાદક દેશ છે, જે કૃષિ પછીનું છે. મેક ઇન ઇન્ડિયા, સ્કિલ ઇન્ડિયા, મહિલા સશક્તિકરણ, ગ્રામીણ યુવાનોને રોજગારી અને સર્વસમાવેશક વૃદ્ધિ જેવા સરકારના એકંદર ઉદ્દેશો સાથે પણ આ ક્ષેત્ર સંપૂર્ણ સુસંગત છે.

કપાસિયા ક્ષેત્ર:

કેલેન્ડર વર્ષ 2024 દરમિયાન, બજારની નબળી સ્થિતિને કારણે કપાસના સરેરાશ ભાવ એમએસપી સ્તર પર ફરી રહ્યા છે. કપાસના ખેડૂતોને ટેકો આપવા માટે, કોટન કોર્પોરેશન ઓફ ઇન્ડિયા (સીસીઆઈ) એ ઓક્ટોબર 2024 થી એમએસપી ખરીદીની કામગીરી શરૂ કરી છે અને 22.12.2024 સુધી એમએસપી કામગીરી હેઠળ રૂ. 16,215 કરોડની આશરે 42.11 લાખ ગાંસડીની ખરીદી કરી છે. કપાસ હેઠળ કુલ ઉત્પાદન વૈશ્વિક સ્તરે પ્રથમ સ્થાને છે. સીસીઆઈએ કપાસના ખેડૂતોને ઘણો ટેકો આપ્યો છે અને એમએસપીની કામગીરી હેઠળ ઉપરોક્ત ખરીદીથી કપાસના તમામ ઉત્પાદક રાજ્યોમાં આશરે 7.75 લાખ કપાસના ખેડૂતોને લાભ થયો છે. સીસીઆઈએ કોટન અને ટેક્સટાઇલ ક્ષેત્રનાં લાભ માટે નીચે મુજબની પહેલો હાથ ધરી છેઃ

1. ઓન સ્પોટ આધાર પ્રમાણીકરણ (ઓટીપી/બાયોમેટ્રિક ઉપકરણ મારફતે) આધારિત ખેડૂતોની નોંધણી ફરજિયાત કરવામાં આવી છે.
2. કોટન સિઝન 2024-25થી ખેડૂતોને ચુકવણી માટે એસએમએસ સેવા શરૂ કરી હતી. એક વખત બિલ જનરેટ થયા બાદ અને ચુકવણીની પુષ્ટિ થઈ જાય પછી, ખેડૂતોને તેમના આધાર સાથે જોડાયેલા તેમના મોબાઇલ નંબર પર સૂચના મળે છે.
3. નેશનલ ઓટોમેટેડ ક્લીયરિંગ હાઉસ (એનએસીએચ) મારફતે કપાસનાં ખેડૂતોનાં આધાર સાથે જોડાયેલા બેંક ખાતાઓમાં 100 ટકા સીધી ચુકવણી થશે, જેથી એમએસપીનો લાભ વાસ્તવિક કપાસનાં ખેડૂતોને મળશે.

કોટનનું બ્રાન્ડિંગઃ કસ્તુરી કોટન ઇન્ડિયા

કસ્તુરી કોટન ઇન્ડિયાની બ્રાન્ડને પ્રીમિયમ ક્વોલિટી ઇન્ડિયન કોટનને એક અનોખી ઓળખ આપવા માટે ટ્રેડમાર્ક તરીકે નોંધવામાં આવી છે. વધુમાં, કસ્તુરી કોટનની ટ્રેસેબિલિટી જવાબદાર સોર્સિંગને પ્રોત્સાહન આપશે અને આંતરરાષ્ટ્રીય બ્રાન્ડ્સને ભારતીય કપાસની સપ્લાય ચેઇન દૃશ્યતા પ્રદાન કરશે. ઇએલએસ કપાસ માટે એક અલગ એચએસએન કોડ પણ રજૂ કરવામાં આવ્યો છે.

કાપડ મંત્રાલયનો કસ્તુરી કોટન ભારત કાર્યક્રમ ભારતીય કપાસની ભાળ મેળવવા, સર્ટિફિકેશન અને બ્રાન્ડિંગમાં એક અગ્રણી પ્રયાસ છે. ભારત સરકાર, વેપારી એકમો અને ઉદ્યોગો વચ્ચે જોડાણની આ પહેલને રૂ. 30 કરોડના અંદાજપત્રીય સમર્થન સાથે ઔપચારિક સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું હતું, જેમાં વેપાર અને ઉદ્યોગ સંસ્થાઓ પાસેથી રૂ. 15 કરોડ સામેલ છે. આ એમઓયુ પર ભારત સરકાર, ટેક્સટાઇલ મંત્રાલય અને ટેક્સપ્રોસિલ વતી સીસીઆઈ વચ્ચે 15 કરોડ રૂપિયા હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા.

ઊન ક્ષેત્ર:

ઊનના ક્ષેત્રમાં સંપૂર્ણ વૃદ્ધિ માટે ટેક્સટાઇલ્સ મંત્રાલયે 15માં નાણાં પંચ એટલે કે નાણાકીય વર્ષ 2021-22થી 2025-26 સુધીનાં સમયગાળા દરમિયાન અમલીકરણ માટે એક નવો સંકલિત કાર્યક્રમ એટલે કે ઇન્ટિગ્રેટેડ વૂલ ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામ (આઇડબલ્યુડીપી)ની રચના કરી છે, જેમાં 15મી જૂન, 2021નાં રોજ યોજાયેલી એસએફસીની બેઠકની મંજૂરી મારફતે રૂ. 126 કરોડની કુલ નાણાકીય ફાળવણી કરવામાં આવી છે. એમઓટીની આઈડબ્લ્યુડીપી યોજના એ ઊન ક્ષેત્રના વિકાસ માટેની કેન્દ્રીય ક્ષેત્રની યોજના છે. વધુમાં, આઇડબલ્યુડીપીની માર્ગદર્શિકાને એમઓટી દ્વારા મંજૂરી આપવામાં આવી છે અને તમામ મુખ્ય ઊન ઉત્પાદક રાજ્યોમાં આ યોજનાના અમલીકરણ માટે નોડલ એજન્સી તરીકે ટેક્સટાઇલ મંત્રાલયમાં સેન્ટ્રલ વૂલ ડેવલપમેન્ટ બોર્ડની નિમણૂક કરવામાં આવી છે.

રેશમ ક્ષેત્ર:

કાચા રેશમનું વાર્ષિક ઉત્પાદન વર્ષ 2023-24 દરમિયાન વધીને 38,913 મેટ્રિક ટન થયું છે, જે વર્ષ 2013-14માં 26,480 મેટ્રિક ટન હતું. પૂર્વોત્તર રાજ્યોમાં કાચા રેશમનું ઉત્પાદન વર્ષ 2013-14માં 4,601 મેટ્રિક ટનથી વધીને વર્ષ 2023-24માં 7,670 મેટ્રિક ટન થયું છે. 3એ-4એ ગ્રેડની આયાત અવેજી બાયવોલ્ટિન કાચા રેશમનું ઉત્પાદન 2,559 મેટ્રિક ટન (2013-14)થી વધીને 9,675 મેટ્રિક ટન (2023-24) થયું છે. સિલ્ક હેઠળ કુલ ઉત્પાદન વૈશ્વિક સ્તરે બીજા સ્થાને છે. એઆરએમ મારફતે ઇન્ટરનેશનલ ગ્રેડ ક્વોલિટી સિલ્કનું ઉત્પાદન 25 ટકાથી વધીને 35 ટકા થયું છે. વર્ષ 2023-24 દરમિયાન હેક્ટર દીઠ કાચા રેશમની ઉપજ વધીને 110 કિલોગ્રામ થઈ ગઈ છે, જે 2013-14 દરમિયાન 95.93 કિલોગ્રામ હતી. વર્ષ 2013-14 દરમિયાન રોજગારીનું સર્જન અંદાજે 78.50 લાખ લોકોથી વધીને વર્ષ 2023-24 દરમિયાન 94.80 લાખ વ્યક્તિઓએ કર્યું હતું.

હેન્ડલૂમ સેક્ટર:

હાથવણાટની વસ્તી ગણતરી 2019-20 મુજબ દેશભરમાં 35.22 લાખ હેન્ડલૂમ કામદારો છે, જેમાંથી 72 ટકાથી વધુ મહિલાઓ છે. સ્મોલ ક્લસ્ટર ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામ (એસસીડીપી) હેઠળ 12001 લાભાર્થીઓને આવરી લેતાં 51 વિદ્યાર્થીઓ માટે રૂ. 46.44 કરોડની સહાય જાહેર કરવામાં આવી છે. 133 માર્કેટિંગ ઇવેન્ટ માટે રૂ. 17.55 કરોડની સહાય જાહેર કરવામાં આવી છે. મુદ્રા યોજના હેઠળ 4818 લાભાર્થીઓને લોન આપવામાં આવી છે. પ્રધાનમંત્રી જીવન જ્યોતિબીમા યોજના અને પ્રધાનમંત્રી સુરક્ષા વીમા યોજના હેઠળ 34,240 લાભાર્થીઓની નોંધણી કરવામાં આવી છે. કાચા માલના પુરવઠા યોજના હેઠળ પરિવહન સબસિડી અને કિંમત સબસિડી હેઠળ કુલ 203.778 લાખ કિગ્રા યાર્નનો પુરવઠો પૂરો પાડવામાં આવ્યો હતો. ઇ-કોમર્સ પોર્ટલ એટલે કે indiahandmade.com 22.04.2023 ના રોજ લગભગ 1000 ઉત્પાદનો અને 556 વિક્રેતાઓ સાથે સોફ્ટ લોન્ચ કરવામાં આવી હતી. ૦૫-૧૨-૨૦૨૪ના રોજ નં. 1,722 વિક્રેતાઓ સાથે અપલોડ કરવામાં આવેલી પ્રોડક્ટ્સની સંખ્યા 9,453 છે.

હેન્ડીક્રાફ્ટ સેક્ટર

વિકાસ કમિશનરની કચેરી (હેન્ડીક્રાફ્ટ્સ) 6 પ્રાદેશિક કચેરીઓમાં વિભાજિત 67 હેન્ડીક્રાફ્ટ સર્વિસ સેન્ટર (એચએસસી) મારફતે હસ્તકલા ક્ષેત્રના વિકાસ અને સંવર્ધન માટે નીચેની બે યોજનાઓનો અમલ કરી રહી છે.

1. રાષ્ટ્રીય હસ્તકળા વિકાસ કાર્યક્રમ (એનએચડીપી)– રૂ. નાણાકીય વર્ષ 2021-22થી નાણાકીય વર્ષ 2025-26 સુધીનાં ગાળા માટે 837 કરોડનાં બજેટને મંજૂરી આપવામાં આવી છે.
2. કોમ્પ્રિહેન્સિવ હેન્ડિક્રાફ્ટ ક્લસ્ટર ડેવલપમેન્ટ સ્કીમ (સીએચસીડીએસ)- રૂ. નાણાકીય વર્ષ 2021-22થી નાણાકીય વર્ષ 2025-26 સુધીના સમયગાળા માટે 142.50 કરોડનું બજેટ મંજૂર કરવામાં આવ્યું છે.

• દેશની અર્થવ્યવસ્થામાં હેન્ડીક્રાફ્ટ ક્ષેત્ર મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તે ગ્રામીણ અને અર્ધશહેરીમાં કારીગરોના વિશાળ વર્ગને રોજગારી પૂરી પાડે છે, જે આપણા સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક વારસાને જાળવી રાખે છે.
• ટેક્સટાઇલ મંત્રાલયની વિકાસ કમિશનર (હસ્તકળા)ની કચેરી દ્વારા "પહચાન" પહેલ હેઠળ કુલ 32.03 લાખ કારીગરોને એકત્રિત કરવામાં આવ્યા છે, જેમાંથી 9.56 લાખ પુરુષ કારીગરો છે અને 20 લાખ મહિલા કારીગરો છે.
• નાણાકીય વર્ષ 2023-24 દરમિયાન એનએચડીપી યોજના હેઠળ 2325 કાર્યક્રમોને મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જેમાં 786 સ્થાનિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય માર્કેટિંગ ઇવેન્ટ, 674 સ્કિલિંગ ઇવેન્ટ અને અન્ય વિવિધ હસ્તક્ષેપ સામેલ છે, જેનાથી 66,775 કારીગરોને લાભ થશે.

પ્રધાનમંત્રી મિત્રા:

• સરકારે ગ્રીનફિલ્ડ/બ્રાઉનફિલ્ડ સાઇટ્સ પર 7 (સાત) પ્રધાનમંત્રી મેગા ઇન્ટિગ્રેટેડ ટેક્સટાઇલ રિજન એન્ડ એપરલ (પીએમ મિત્રા) પાર્ક સ્થાપિત કરવાની મંજૂરી આપી છે, જેમાં વર્ષ 2027-28 સુધીનાં સાત વર્ષનાં ગાળા માટે રૂ. 4445 કરોડનાં ખર્ચ સાથે પ્લગ એન્ડ પ્લે સુવિધા સામેલ છે. સરકારે તમિલનાડુ (વિરુધનગર), તેલંગાણા (વારંગલ), ગુજરાત (નવસારી), કર્ણાટક (કલબુર્ગી), મધ્યપ્રદેશ (ધાર), ઉત્તરપ્રદેશ (લખનૌ) અને મહારાષ્ટ્ર (અમરાવતી) એમ કુલ 7 સ્થળોને પ્રધાનમંત્રી મિત્ર ઉદ્યાનોની સ્થાપના માટે અંતિમ સ્વરૂપ આપ્યું છે.
• અત્યાર સુધીમાં રૂ. 18,500/- કરોડથી વધારે રોકાણની અપેક્ષિત સંભવિતતા ધરાવતા રોકાણ એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર થયા છે. 100 ટકા જમીન સંપાદિત કરીને એસપીવીને સોંપવામાં આવી છે. સરકાર દ્વારા સાઇટ્સની મંજૂરી પછી, પસંદ કરેલા રાજ્યો / એસપીવીએ પાર્ક ગેટ સુધી પાણી, વીજળી અને રસ્તા જેવી માળખાગત સુવિધાઓ પ્રદાન કરવા માટે પ્રવૃત્તિઓ શરૂ કરી દીધી છે. ગુજરાત, ઉત્તરપ્રદેશ, તમિલનાડુ, કર્ણાટક અને તેલંગાણામાં પીએમ મિત્ર સ્થળો પર પર્યાવરણ મંજૂરીની સુવિધા ઉપલબ્ધ છે. સપ્ટેમ્બર, 2024માં માનનીય પ્રધાનમંત્રી દ્વારા પીએમ મિત્રા પાર્ક અમરાવતી મહારાષ્ટ્રનો શિલાન્યાસ કરવામાં આવ્યો હતો.

નિફ્ટ:

વારાણસીમાં નિફ્ટનાં 19માં સંકુલનો શિલાન્યાસ માનનીય પ્રધાનમંત્રી 23 ફેબ્રુઆરી, 2024નાં રોજ કરશે. નિફ્ટ, વારાણસી પરિસરે શરૂઆતમાં ત્રણ યુજી કાર્યક્રમો સાથે 29 જુલાઈ, 2024થી કાર્ય કરવાનું શરૂ કર્યું છે અને ફેશન ઇન્ટિરિયર્સમાં યુજી કોર્સ ઓફર કરનારું પ્રથમ નિફ્ટ કેમ્પસ છે. આદરણીય ટેક્સટાઇલ મંત્રીએ 5 સપ્ટેમ્બર, 2024ના રોજ વિઝનજેએનએક્સટી લોન્ચ કર્યું હતું, જે ભારતની સૌપ્રથમ ટ્રેન્ડ ઇન્સાઇટ્સ અને ફોરકાસ્ટિંગ લેબ છે.

નેશનલ ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સ મિશન (એનટીટીએમ):

• દેશમાં ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નેશનલ ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સ મિશન (એનટીટીએમ)ની રચના વર્ષ 2020-21થી વર્ષ 2025-26નાં ગાળા માટે કરવામાં આવી હતી, જેમાં રૂ. 1480 કરોડનાં ભંડોળનાં ખર્ચ સામેલ છે. એનટીટીએમના મુખ્ય આધારસ્તંભોમાં 'રિસર્ચ ઇનોવેશન એન્ડ ડેવલપમેન્ટ', 'પ્રમોશન એન્ડ માર્કેટ ડેવલપમેન્ટ', 'એજ્યુકેશન, ટ્રેનિંગ એન્ડ સ્કિલિંગ' અને 'એક્સપોર્ટ પ્રમોશન' સામેલ છે. આ મિશન પર વ્યૂહાત્મક ક્ષેત્રો સહિત દેશના વિવિધ મુખ્ય અભિયાનો, કાર્યક્રમોમાં ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સના ઉપયોગને વિકસાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. આજની તારીખે પ્રાપ્ત થયેલી સિદ્ધિ સ્પેશિયાલિટી ફાઇબર્સ અને ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સની કેટેગરીમાં રૂ. 509 કરોડ (અંદાજે)નાં મૂલ્યનાં 168 પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપવામાં આવી છે.
• સ્થાનિક વપરાશ અને આયાત એમ બંને માટે ગુણવત્તા સુનિશ્ચિત કરવા મંત્રાલયે વિવિધ સેગમેન્ટમાં 68 ક્વોલિટી કન્ટ્રોલ ઓર્ડર (ક્યુસીઓ) જારી કર્યા છે, જેમાં 20 જિયો-ટેક, 12 પ્રોટેક્ટિવ ટેક્સટાઇલ આઇટમ્સ, 20 એગ્રો ટેક્સટાઇલ આઇટમ્સ, 6 મેડિકલ ટેક્સટાઇલ આઇટમ્સ, રોપ્સ એન્ડ કોર્ડેજ હેઠળની 09 આઇટમ્સ અને ઇન્દુટેક ટેક્સટાઇલ્સ હેઠળ 01 આઇટમ્સનો સમાવેશ થાય છે. ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સ માટે અત્યાર સુધીમાં 600થી વધારે બીઆઇએસ ધારાધોરણો વિકસાવવામાં આવ્યાં છે, જેમાં એનટીટીએમની શરૂઆતથી ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સ માટે 200થી વધારે ધારાધોરણો સામેલ છે.
• સિન્થેટિક એન્ડ રેયોન ટેક્સટાઇલ્સ એક્સપોર્ટ પ્રમોશન કાઉન્સિલ (એસઆરટીઇપીસી) [હવે મેટેક્સિલ]ને ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સના પ્રમોશન માટે એક્સપોર્ટ પ્રમોશન કાઉન્સિલની ભૂમિકા સોંપવામાં આવી છે.
• ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સમાં ખાનગી અને સરકારી સંસ્થાઓ માટે અકાદમિક સંસ્થાઓને સક્ષમ બનાવવા માટે સામાન્ય માર્ગદર્શિકા એનટીટીએમ હેઠળ મંત્રાલયો સાથે ચર્ચાવિચારણા કરીને બહાર પાડવામાં આવી છે. રૂ. 191 કરોડનાં મૂલ્યની આ પ્રકારની 38 દરખાસ્તોને પ્રયોગશાળાની સુવિધાઓમાં સુધારો કરવા અને ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સમાં ઇકો-સિસ્ટમ વિકસાવવા માટે ફેકલ્ટીને તાલીમ આપવા માટે ઉપરનાં દિશાનિર્દેશો હેઠળ મંજૂરી આપવામાં આવી છે. જનરલ ગાઇડલાઇન્સ ફોર ગ્રાન્ટ ફોર ઇન્ટર્નશિપ સપોર્ટ ઇન ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સ (જીઆઇએસટી) હેઠળ પેનલમાં સામેલ કંપનીઓ મારફતે સ્નાતક અને અનુસ્નાતક વિદ્યાર્થીઓને ઇન્ટર્ન તરીકે દર મહિને વિદ્યાર્થીદીઠ રૂ. 20,000 સુધી પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે. ઇન્ટર્નશિપ પ્રદાન કરવા માટે 16 કંપનીઓ/ટીઆરએની પેનલમાં સામેલ કરવામાં આવી છે.

ટેક્સટાઇલ્સ ટ્રેડ પ્રમોશન (ટીટીપી):

રાજ્ય અને કેન્દ્રીય કરવેરા અને લેવિસ (આરઓએસસીટીએલ)ની રિબેટઃ 7 માર્ચ, 2019નાં રોજ સરકારે રાજ્ય અને કેન્દ્રીય કરવેરા અને લેવી (આરઓએસસીટીએલ)ની રિબેટને મંજૂરી આપી દીધી છે, જેથી આ ક્ષેત્રોની સ્પર્ધાત્મકતા વધારવા એપરલ/ગાર્મેન્ટ્સ અને મેડ-અપ્સની નિકાસ પર તમામ સંલગ્ન રાજ્ય અને કેન્દ્ર કરવેરા/કરવેરામાં ઘટાડો કરી શકાય. ઉપરાંત ટેક્સટાઇલ ઉત્પાદનોના ખર્ચને સ્પર્ધાત્મક બનાવવા માટે કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે એપરલ/ગાર્મેન્ટ્સ (ચેપ્ટર-61 અને 62) અને મેડ-અપ્સ (ચેપ્ટર-63)ની નિકાસ પર આરઓએસસીટીએલને 31 માર્ચ, 2026 સુધી ચાલુ રાખવાની મંજૂરી આપી છે. તદુપરાંત, આર.એસ.સી.ટી.એલ. હેઠળ આવરી લેવામાં ન આવતા કાપડ ઉત્પાદનોને અન્ય ઉત્પાદનોની સાથે નિકાસ ઉત્પાદનો (આરઓડીટીઇપી) પરની ફરજો અને કર માફી હેઠળ આવરી લેવામાં આવે છે.

સમર્થ:

• ટેક્સટાઇલ સેક્ટરમાં કાર્યબળના કૌશલ્યને વધારવા માટે સરકારે ટકાઉ આજીવિકા માટે તક પૂરી પાડવાના ઉદ્દેશ સાથે વ્યાપક કૌશલ્ય નીતિ માળખા હેઠળ સમર્થ યોજના તૈયાર કરી છે. 30.09.2024ના રોજ યોજાયેલી એસએફસીની બેઠકમાં થયેલી ભલામણો અને માનનીય ટેક્સટાઇલ મંત્રી દ્વારા તેને મંજૂરી આપીને આ યોજનાને નાણાકીય વર્ષ 2024-25થી નાણાકીય વર્ષ 2025-26ના સમયગાળા માટે લંબાવવામાં આવી છે, જેમાં રૂ. 495 કરોડનો ખર્ચ થશે. 3 લાખ વ્યક્તિઓને તાલીમ આપવી.
• આ યોજનાનો ઉદ્દેશ સંગઠિત ટેક્સટાઇલ ક્ષેત્ર અને સંબંધિત ક્ષેત્રોમાં રોજગારીનું સર્જન કરવામાં ઉદ્યોગના પ્રયાસોને પ્રોત્સાહન આપવા અને પૂરક બનાવવા માગ સંચાલિત અને પ્લેસમેન્ટ આધારિત નેશનલ સ્કિલ ક્વોલિફિકેશન ફ્રેમવર્ક (એનએસક્યુએફ) સુસંગત કૌશલ્ય કાર્યક્રમો પ્રદાન કરવાનો છે, જેમાં સ્પિનિંગ અને વણાટને બાદ કરતાં ટેક્સટાઇલ્સની સંપૂર્ણ વેલ્યુ ચેઇનને આવરી લેવામાં આવશે તથા આ ઉપરાંત તે પરંપરાગત ટેક્સટાઇલ સેક્ટરમાં કૌશલ્ય અને કૌશલ્ય સંવર્ધન પણ પ્રદાન કરે છે.
• આ યોજના હેઠળ કૌશલ્યવર્ધન કાર્યક્રમનું અમલીકરણ કરનાર ભાગીદારો (આઈપી) મારફતે અમલ કરવામાં આવે છે, જેમાં ટેક્સટાઇલ ઉદ્યોગ/ઉદ્યોગ સંઘો, રાજ્ય સરકારની એજન્સીઓ અને ટેક્સટાઇલ મંત્રાલયની ક્ષેત્રીય સંસ્થાઓ સામેલ છે. યોજના ૧૯૧ હેઠળ અમલીકરણ ભાગીદારો પ્રવેશ સ્તરના તાલીમ કાર્યક્રમ અને અપસ્કિલિંગ તાલીમ કાર્યક્રમમાં કામ કરી રહ્યા છે. ૩૦-૧૨-૨૦૨૪ સુધીમાં સમર્થ હેઠળ ૩.૫૪ લાખથી વધુ લાભાર્થીઓને તાલીમ આપવામાં આવી છે, જે પૈકી ૨.૭૯ લાખ લાભાર્થીઓને પ્લેસમેન્ટ આપવામાં આવ્યું છે.

ભારતટેક્સ

આ મંત્રાલયના સહયોગથી ટેક્સટાઇલ્સ એક્સપોર્ટ પ્રમોશન કાઉન્સિલના કન્સોર્ટિયમ દ્વારા 26થી 29 ફેબ્રુઆરી, 2024 દરમિયાન પ્રથમ વખત ગ્લોબલ ટેક્સટાઇલ એક્સ્પો, ભારત ટેક્સ 2024નું સફળ આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. ભારતીય વૈશ્વિક કાર્યક્રમે દુનિયા સમક્ષ ભારતીય ટેક્સટાઇલ્સ ક્ષેત્રની અભૂતપૂર્વ તાકાતનું સફળતાપૂર્વક પ્રદર્શન કર્યું હતું તથા ટેક્સટાઇલ્સ અને ફેશન ઉદ્યોગમાં નવીનતમ પ્રગતિઓ, નવીનતાઓ અને પ્રવાહો પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો. તેણે ભારતીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય વ્યાવસાયિક ગૃહો તેમજ ટેક્સટાઇલ વેલ્યુ ચેઇનના વિવિધ સેગમેન્ટના ભારતીય ખેલાડીઓ વચ્ચે નેટવર્કિંગની તકો અને કિંમતી વ્યાવસાયિક જોડાણોને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક મંચની રચના કરી હતી. ભારત ટેક્સ 2024 સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ થયા પછી, 11 ટેક્સટાઇલ એક્સપોર્ટ પ્રમોશન કાઉન્સિલ્સ (ટીઇપીસી) ના કન્સોર્ટિયમ દ્વારા સમાન પેટર્ન પર અને ટેક્સટાઇલ મંત્રાલય દ્વારા સમર્થિત અને આઇટીપીઓ (ભારત મંડપમ) ખાતે 14 થી 17 ફેબ્રુઆરી, 2025 દરમિયાન યોજાનાર ટેક્સટાઇલ મંત્રાલય દ્વારા સમર્થિત બીજી આવૃત્તિ એટલે કે ભારત ટેક્સટેક્સ 2025 નું આયોજન કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે.  પ્રગતિમેદાન અને ઇન્ડિયા એક્સ્પો સેન્ટર એન્ડ માર્ટ, ગ્રેટર નોઇડા 12-15 ફેબ્રુઆરી, 2025 સુધી. ટેક્સટાઇલ ક્ષેત્ર માટે મેગા ઇવેન્ટ તરીકે ભારત ટેક્સને પ્રોત્સાહન આપવાની અને તેને આંતરરાષ્ટ્રીય ઇવેન્ટ્સના કેલેન્ડરમાં સ્થાપિત કરવાની યોજના છે.

વર્ષ 2024માં સરકારની પ્રથમ 100 દિવસની રચના દરમિયાન મુખ્ય પહેલોમાં સામેલ છેઃ

હાથવણાટ અને હસ્તકળાઓ: 100 ક્લસ્ટરોમાં 3,627 કારીગરો અને વણકરોનાં કૌશલ્ય વિકાસ માટે બંકર અને કારીગરી જૂથ કાર્યક્રમનો શુભારંભ; 10માં રાષ્ટ્રીય હાથવણાટ દિવસની ઉજવણી, ઉત્તરપ્રદેશ, હિમાચલ પ્રદેશ અને જમ્મુ-કાશ્મીરમાં કારીગરો માટે ક્રાફ્ટ ટૂરિઝમ વિલેજ અને કોમન ફેસિલિટી સેન્ટર્સ જેવા વિકાસલક્ષી પ્રોજેક્ટ્સ.

સિલ્ક સેક્ટરઃ ગુજરાતમાં એરી સિલ્ક પ્રોજેક્ટનો શુભારંભ અને સેન્ટ્રલ સિલ્ક બોર્ડની પ્લેટિનમ જ્યુબિલી સેલિબ્રેશન, જેમાં સેરીકલ્ચર અને સિલ્કના ઉત્પાદનમાં થયેલી પ્રગતિદર્શાવવામાં આવી છે.

શણ ક્ષેત્ર: કામદારો અને ખેડૂતોને લાભ થાય તે માટે શણની થેલીઓને કાઢી મૂકવા, આધુનિકીકરણ અને પર્યાવરણીય સ્થિરતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક નવી કિંમત પદ્ધતિ.

ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સઃ ઇન્ટરનેશનલ કોન્ફરન્સ ઓન ટેકનિકલ ટેક્સટાઇલ્સ, એનટીટીએમ હેઠળ 11 સ્ટાર્ટઅપ્સનો શુભારંભ અને ભારતની પ્રથમ એઆઇ-આધારિત ફેશન ટ્રેન્ડ ફોરકાસ્ટિંગ સિસ્ટમ વિઝિઓએનએક્સટીની રજૂઆત.

ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડેવલપમેન્ટ: મહારાષ્ટ્રમાં પીએમ મિત્રા પાર્કની સ્થાપના, જેનો ઉદ્દેશ ભારતને વૈશ્વિક ટેક્સટાઇલ હબ તરીકે સ્થાપિત કરવાનો છે.

મેગા ઇવેન્ટ્સ: ભારત ટેક્સ 2025 માટે કર્ટેન-રેઇઝર, આંતરરાષ્ટ્રીય રોકાણો અને ખરીદદારોને આકર્ષવા માટે વૈશ્વિક ટેક્સટાઇલ ઇવેન્ટ છે.

AP/IJ/GP/JD