વર્ષ દરમિયાન આવાસ અને શહેરી બાબતોના મંત્રાલય (એમઓએચયુએ)ની મુખ્ય પહેલો/સિદ્ધિઓ/સમારંભો નીચે મુજબ છે–

સ્માર્ટ સિટીઝ મિશન

15-11-2024ના રોજ સ્માર્ટ સિટીઝ મિશન (એસસીએમ) હેઠળ ₹1,64,669 કરોડના 8066 પ્રોજેક્ટ્સમાં વર્ક ઓર્ડર આપવામાં આવ્યા છે, જેમાંથી રૂ. 1,47,366 કરોડની રકમના 7,352 પ્રોજેક્ટ (એટલે કે કુલ પ્રોજેક્ટ્સના 91 ટકા) પૂરા કરવામાં આવ્યા છે, એમ 100 સ્માર્ટ સિટીઝ દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવેલા આંકડા મુજબ.

શહેરી જીવનધોરણ, સલામતી અને જાહેર સેવાઓમાં સુધારો કરવામાં જોવા મળેલા એસસીએમની કેટલીક ચાવીરૂપ સિદ્ધિઓમાં  અન્ય બાબતો ઉપરાંત તમામ 100 સ્માર્ટ સિટીઝમાં ઇન્ટિગ્રેટેડ કમાન્ડ એન્ડ કન્ટ્રોલ સેન્ટર્સ (આઇસીસીસી), 84,000 સીસીટીવી સર્વેલન્સ કેમેરા, 1,884 ઇમરજન્સી કોલ બોક્સ, 3,000થી વધુ પબ્લિક એડ્રેસ સિસ્ટમ, 1,740 કિલોમીટરથી વધુ સ્માર્ટ રોડ, 713 કિલોમીટર સાઇકલ ટ્રેક,  સુપરવાઇઝરી કન્ટ્રોલ એન્ડ ડેટા એક્વિઝિશન (સ્કાડા) સિસ્ટમ મારફતે 17,026 કિલોમીટરની પાણી પુરવઠા વ્યવસ્થા પર નજર રાખવામાં આવી રહી છે, 66થી વધુ શહેરો ટેકનોલોજીના વધુ ઉપયોગ સાથે સોલિડ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટનું સંચાલન કરી રહ્યાં છે, આશરે 9,194 વાહનો ઓટોમેટિક વ્હિકલ લોકેશન (એવીએલ) માટે સક્ષમ રેડિયો ફ્રિક્વન્સી આઇડેન્ટિફિકેશન (આરએફઆઇડી) સક્ષમ છે, 9,433થી વધારે સ્માર્ટ ક્લાસરૂમ અને 41 ડિજિટલ લાઇબ્રેરીઓ વિકસાવવામાં આવી છે.  172 ઇ-હેલ્થ સેન્ટર અને ક્લિનિક્સ વિકસાવવામાં આવ્યા છે અને 152 હેલ્થ એટીએમ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે.

એસસીએમએ 100 સ્માર્ટ સિટીઝમાં રેપ્લિકાબલ મોડલ્સ/પ્રોજેક્ટ્સની રચના કરી છે, જે 'એરિયા બેઝ્ડ ડેવલપમેન્ટ' સ્માર્ટ સિટીઝ સોલ્યુશન (પાન સિટી ફીચર્સ) પ્રોજેક્ટ્સ સહિત દેશનાં અન્ય મહત્ત્વાકાંક્ષી શહેરો માટે 'દીવાદાંડી' તરીકે કામ કરી શકે છે. એસસીએમ હેઠળ પૂર્ણ થયેલા 7,000થી વધુ પ્રોજેક્ટ્સના શિક્ષણને આધારે, મિશને સ્કેલેબલ અને રેપ્લિકેબલ પ્રોજેક્ટ્સમાંથી શીખવાના દસ્તાવેજીકરણ માટે બહુવિધ જ્ઞાન ઉત્પાદનોની રચના કરી છે. આ પ્રકાશનો એસસીએમની વેબસાઇટઃ https://smartcities.gov.in/documents પર ઉપલબ્ધ છે.

સ્વચ્છ ભારત મિશન

છેલ્લા 6 મહિનાની સિદ્ધિઓ (9 જૂન, 2024થી)

1. મુખ્ય નાણાકીય અપડેટ: સરકારે સોલિડ વેસ્ટ અને યુઝ્ડ વોટર મેનેજમેન્ટ, આઇઇસી અને ક્ષમતા નિર્માણ પ્રોજેક્ટ્સ માટે 9 રાજ્યોના પ્રોજેક્ટ્સ માટે રૂ. 1,123 કરોડથી વધુની ફાળવણી કરી છે, જેમાં આસામ, બિહાર, દિલ્હી, ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ, મિઝોરમ, તમિલનાડુ, ઉત્તર પ્રદેશ અને પશ્ચિમ બંગાળનો સમાવેશ થાય છે.

મુખ્ય ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ડેવલપમેન્ટ અપડેટ: 375 કરોડની 15 મેગા વોટ ક્ષમતા સાથે 1000 મેટ્રિક ટનનો વેસ્ટ-ટુ-એનર્જી પ્લાન્ટ 01 નવેમ્બરના રોજ ગુજરાતના પીપલાજ, અમદાવાદ ખાતે શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો.

લેગસી વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ અપડેટ: અમદાવાદ અને હૈદરાબાદમાં બે મુખ્ય ડમ્પસાઇટ્સ સંપૂર્ણપણે દૂર કરવામાં આવી, આશરે 2.5 લાખ મેટ્રિક ટન લેગસી વેસ્ટના જથ્થાને દૂર કરવામાં સફળતા મળી.

સોલિડ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટ માટે 100 સિટીઝ પ્રોગ્રામઃ એડીબી અને વર્લ્ડ બેંક સાથે સોલિડ વેસ્ટ મેનેજમેન્ટની સંતૃપ્તિ માટે બેંકેબલ પ્રોજેક્ટ્સ માટે 100 સિટીઝ પ્રોગ્રામ ચાલી રહ્યો છે.

સ્વાભાવ સ્વચ્છતા સંસ્થાન સ્વચ્છતા (4એસ) 2024 અભિયાન, જે અંતર્ગત કેન્દ્ર સરકારે મુશ્કેલ અને ગંદા સ્થળો (સ્વચ્છતાને લક્ષ્યાંકિત એકમો)ના સમયબદ્ધ અને લક્ષિત પરિવર્તનનો લક્ષ્યાંક નિર્ધારિત કર્યો હતો. આ ઝુંબેશ ત્રણ મુખ્ય સ્તંભોની આસપાસ બાંધવામાં આવી હતી:

1. સ્વચ્છતા કી ભાગીદારી – સ્વચ્છ ભારત માટે જનભાગીદારી, જાગૃતિ અને હિમાયત.

2. સંપૂર્ણ સ્વચ્છતા – મુશ્કેલ અને ગંદા સ્થળો (સ્વચ્છતા લક્ષ્યાંક એકમો)ને લક્ષ્યમાં રાખીને હાથ ધરાયેલા મેગા સ્વચ્છતા અભિયાનો.

3. સફાઈમિત્ર સુરક્ષા શિબિર – સફાઈ કામદારોના કલ્યાણ અને સ્વાસ્થ્ય માટે સિંગલ-વિન્ડો સર્વિસ, સુરક્ષા અને માન્યતા શિબિરો.

2. સ્વચ્છ ભારત મિશનના 10 વર્ષના અપડેટ્સ:

• શૌચાલયની સુલભતા
• સુધારેલો કચરાનો સંગ્રહ
• કચરાની પ્રક્રિયા
• વારસાગત કચરાના ઉપાય
• સફાઈ મિત્રોની સલામતી
• સ્વચ્છતા માટે મહિલાઓની આગેવાની હેઠળની સ્વચ્છતા અને યુવા શક્તિ
• સ્ટાર્ટ-અપ્સ

અમૃત અને અમૃત 2.0

અટલ મિશન ફોર રિજુવેનેશન એન્ડ અર્બન ટ્રાન્સફોર્મેશન (અમૃત) હેઠળની મુખ્ય સિદ્ધિઓમાં નીચેની બાબતો સામેલ છેઃ

• 4,649 એમએલડી વોટર ટ્રીટમેન્ટ ક્ષમતા.

• 4,429 એમએલડી સુએઝ ટ્રીટમેન્ટ ક્ષમતા.

અમૃત 2.0 હેઠળ, સરકાર પીવાના પાણીની ઉપલબ્ધતા અને ગટર વ્યવસ્થાને વધારવાના સતત પ્રયત્નોની સાથે સાથે પાણી ભરાવાના પડકારોને પહોંચી વળવા માટે સ્ટોર્મ વોટર ડ્રેનેજ સિસ્ટમને પ્રાધાન્ય આપી રહી છે.

શહેરી ગતિશીલતા અને ટકાઉપણાની પહેલ

સરકાર નીચે મુજબની પહેલો મારફતે શહેરી પરિવહનને સુધારવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે:

• રિજનલ રેપિડ ટ્રાન્ઝિટ સિસ્ટમ (આરઆરટીએસ)નાં વિસ્તરણ – દિલ્હી અને મેરઠ વચ્ચે પ્રથમ રિજનલ રેપિડ ટ્રાન્ઝિટ સિસ્ટમ (આરઆરટીએસ)નાં વિસ્તરણને વર્ષ 2019માં મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. આ પટ્ટાનો 42 કિલોમીટરનો વિસ્તાર ઓક્ટોબર, 2023થી કાર્યરત કરવામાં આવ્યો છે. જૂન 2025 સુધીમાં બાકીનો ભાગ પણ કાર્યરત થઈ જશે.

• પ્રદૂષણ ઘટાડવા અને પર્યાવરણને લગતી ચિંતાઓને દૂર કરવા માટે શહેરોમાં ઇ-મોબિલિટી અને વોકેબલ શેરીઓને પ્રોત્સાહન.

• મે, 2014 સુધી દેશમાં લગભગ 248 કિલોમીટરની મેટ્રો રેલ લાઈન કાર્યરત હતી. તેમાં અત્યાર સુધીમાં ૭૪૫ કિલોમીટરનો વધારો થયો છે અને હાલમાં લગભગ ૯૯૩ કિલોમીટર મેટ્રો રેલ લાઇનર કાર્યરત છે.
• ઉપરાંત દેશભરનાં વિવિધ શહેરોમાં દિલ્હી, બેંગ્લોર, કોલકાતા, ચેન્નાઈ, કોચી, મુંબઈ, નાગપુર, અમદાવાદ, ગાંધીનગર, પૂણે, કાનપુર, આગ્રા, ભોપાલ, ઈન્દોર, પટણા, સુરત અને મેરઠ એમ કુલ 998 કિલોમીટરના મેટ્રો રેલ પ્રોજેક્ટ્સ (જેમાં દિલ્હી-મેરઠ આરઆરટીએસનો બાકીનો હિસ્સો સામેલ છે)નું નિર્માણ ચાલી રહ્યું છે.
• વર્ષ 2013-14માં સરેરાશ દૈનિક રાઇડરશીપ આશરે 28 લાખ હતી. મેટ્રો રેલ નેટવર્કના ઝડપી વિસ્તરણ સાથે, સરેરાશ દૈનિક રાઇડરશીપ હવે 1 કરોડને વટાવી ગઈ છે.
• "પીએમ-ઇ-બસ સેવા"ની શરૂઆત 16 ઓગસ્ટ, 2023ના રોજ જીસીસી મોડલ હેઠળ 10,000 સંપૂર્ણ વાતાનુકૂલિત ઇલેક્ટ્રિક બસો સ્થાપિત કરવા માટે રૂ. 20,000 કરોડની કેન્દ્રીય સહાયતા (સીએ) સાથે શહેરી વિસ્તારોમાં શહેરી બસ સંચાલનને વધારવાનો છે.

અર્બન હાઉસિંગ અને પીએમએવાય 2.0

પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના (પીએમએવાય) 2.0 અંતર્ગત એક નવું રેન્ટલ હાઉસિંગ વર્ટિકલ પ્રસ્તુત કરવામાં આવ્યું છે, જેનો લાભ પ્રવાસી વસતિ/કાર્યકારી મહિલાઓ/ઔદ્યોગિક કામદારો/ઘરવિહોણા/વિદ્યાર્થીઓ અને અન્ય લાભાર્થીઓને મળશે. કી સુધારાઓમાં સમાવિષ્ટ છે:

• સરકારી ભંડોળથી ચાલતાં હાલનાં ખાલી મકાનોને પીપીપી મોડ મારફતે કે સરકારી એજન્સીઓ દ્વારા એઆરએચમાં પરિવર્તિત કરવા.
• એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કરનારા રાજ્યોની વસતિના આધારે આયોજિત 1 કરોડ શહેરી મકાનોમાંથી આશરે 7 ટકા માટે કામચલાઉ મંજૂરીઓ, સમયસર ફાળવણી સુનિશ્ચિત કરવી અને પ્રક્રિયાને ઝડપી બનાવવી.
• કામગીરીને સુવ્યવસ્થિત કરવા માટે, 31 માર્ચ, 2025 સુધીમાં પ્રાપ્ત ડિમાન્ડ સર્વેના આધારે રાજ્યોને પ્રતિબંધોને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવશે, જે વાર્ષિક મકાન ફાળવણી અંગે સ્પષ્ટતા પ્રદાન કરશે. આ ઉપરાંત પીએમએવાય-યુ 2.0 અંતર્ગત 6 લાખથી વધુ મકાનો માટે સૈદ્ધાંતિક મંજૂરી આપવામાં આવી છે, જે આ યોજનાના અમલીકરણમાં મહત્ત્વપૂર્ણ સિદ્ધિ છે.
• પીએમએવાય-યુ 2.0 હાલમાં અમલીકરણના તબક્કામાં છે. લાભાર્થીઓને આ યોજના માટે સીધી અરજી કરવામાં મદદ કરવા માટે એક વેબ પોર્ટલ વિકસાવવામાં આવ્યું છે (https://pmaymis.gov.in/PMAYMIS2_2024/PmayDefault.aspx).

નવા NULM મિશનની શરૂઆત

ઔદ્યોગિક કેન્દ્રો અને સ્થળાંતર કેન્દ્રો સહિત 25 શહેરોમાં હાલમાં ચાલી રહેલા પાયલોટ પ્રોજેક્ટના પરિણામો દ્વારા માહિતી આપવામાં આવી છે કે, ટૂંક સમયમાં એક સંશોધિત રાષ્ટ્રીય શહેરી આજીવિકા મિશન (એનયુએલએમ) શરૂ કરવામાં આવશે. આ મિશનમાં લગભગ 2.5 કરોડ શહેરી ગરીબ પરિવારોને સામાજિક-આર્થિક ઉત્થાન માટે આવરી લેવાની કલ્પના કરવામાં આવી છે.

30 મી સપ્ટેમ્બર 2024 સુધી ડીએવાય-એનયુએલએમના મુખ્ય અપડેટ્સ:

• 1 કરોડથી વધારે શહેરી ગરીબ મહિલાઓને 9.96થી વધારે લક સ્વસહાય જૂથો (એસએચજી) અને તેમનાં ક્ષેત્ર સ્તરનાં મહાસંઘ (એએલએફ) અને સિટી લેવલ ફેડરેશન (સીએલએફ)માં સામેલ કરવામાં આવી છે.
• કૌશલ્ય તાલીમ અને પ્લેસમેન્ટ મારફતે 39.39 લાખથી વધારે આજીવિકાઓ ઊભી કરવામાં આવી છે, જેમાં વ્યક્તિગત અને જૂથોને સબસિડીયુક્ત ધિરાણની સુલભતા, સૂક્ષ્મ ઉદ્યોગસાહસો સ્થાપિત કરવા અને એસએચજી (એસએચજી) સાથે કોર્પસ-આધારિત બેંક જોડાણની બચત કરવામાં આવી છે.
• 1,994 કાયમી આશ્રયસ્થાનોનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું છે, જેની કુલ ક્ષમતા 1.41 લાખ શહેરી ઘરવિહોણી છે.
• 3471 શહેરોમાં સર્વે દ્વારા આશરે 71.65 લાખ સ્ટ્રીટ વેન્ડર્સની ઓળખ કરવામાં આવી છે, જેમાં 38.87 લાખથી વધુ સ્ટ્રીટ વેન્ડર્સે સર્ટિફિકેટ ઓફ વેન્ડિંગ (સીઓવી) અને 32.59 લાખથી વધુ ઇશ્યૂ કરેલા આઇડી કાર્ડ ઇશ્યૂ કર્યા છે.

રૂ. 5,733.10 કરોડ, રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને કેન્દ્રીય સહાયતા સ્વરૂપે ડે-એનયુએલએમ હેઠળ ખર્ચ કરવામાં આવ્યા હતા.

AP/IJ/GP/JD