મહારાષ્ટ્રનાં રાજ્યપાલ શ્રી સી. પી. રાધાકૃષ્ણનજી, મુખ્યમંત્રી શ્રી એકનાથ શિંદેજી, નાયબ મુખ્યમંત્રીઓ દેવેન્દ્ર ફડણવીસજી અને અજિત પવારજી, કેન્દ્ર સરકારમાં મારા તમામ સાથીઓ, જેમણે પોતાની ગાયકથી અનેક પેઢીઓ પર છાપ છોડી છે તેવા આશા તાઈજી, પ્રસિદ્ધ કલાકાર ભાઈ સચિનજી, નામદેવ કાંબલેજી અને સદાનંદ મોરેજી, મહારાષ્ટ્ર સરકારમાં મંત્રીઓ ભાઈ દીપકજી અને મંગલ પ્રભાત લોઢાજી, ભાજપના મુંબઈ અધ્યક્ષ ભાઈ આશિષજી, અન્ય મહાનુભાવો, ભાઈઓ અને બહેનો!

સૌથી પહેલા, હું મહારાષ્ટ્ર, મહારાષ્ટ્રની બહાર અને વિશ્વભરમાં રહેતા તમામ મરાઠી ભાષી લોકોને મરાઠી ભાષાને શાસ્ત્રીય ભાષાનો દરજ્જો આપવા બદલ હાર્દિક અભિનંદન પાઠવું છું.

કેન્દ્ર સરકારે મરાઠી ભાષાને શાસ્ત્રીય ભાષાનો દરજ્જો આપ્યો છે. આજે મરાઠી ભાષાના ઇતિહાસમાં સોનેરી ક્ષણ છે, અને મોરેજીએ તેનો સારાંશ ખૂબ જ સારી રીતે આપ્યો છે. મહારાષ્ટ્રની જનતા અને દરેક મરાઠી ભાષી લોકો દાયકાઓથી આ નિર્ણયની, આ ક્ષણની રાહ જોઈ રહ્યા છે. મને ખુશી છે કે મને મહારાષ્ટ્રના આ સપનાને પૂર્ણ કરવામાં યોગદાન આપવાનું સૌભાગ્ય મળ્યું છે. આનંદની આ પળને વહેંચવા માટે હું આપ સૌની વચ્ચે છું. મરાઠીની સાથે બંગાળી, પાલી, પ્રાકૃત અને આસામી ભાષાઓને પણ શાસ્ત્રીય ભાષાનો દરજ્જો આપવામાં આવ્યો છે. હું આ ભાષાઓ સાથે જોડાયેલા લોકોને પણ ખૂબ-ખૂબ અભિનંદન આપું છું.

મિત્રો,

મરાઠી ભાષાનો ઇતિહાસ ઘણો સમૃદ્ધ રહ્યો છે. આ ભાષામાંથી ઉદભવેલા જ્ઞાનના પ્રવાહોએ ઘણી પેઢીઓને માર્ગદર્શન આપ્યું છે અને આજે પણ આપણને માર્ગ બતાવવાનું ચાલુ રાખ્યું છે. આ ભાષાના માધ્યમથી સંત જ્ઞાનેશ્વરે જનતાને વેદાંતિક ચર્ચાઓ સાથે જોડી દીધી. જ્ઞાનેશ્વરી (પુસ્તક)એ ગીતાના જ્ઞાન દ્વારા ભરતના આધ્યાત્મિક જ્ઞાનને પુનઃજાગૃત કર્યું. આ ભાષા દ્વારા સંત નામદેવે ભક્તિ આંદોલનની ચેતનાને મજબૂત કરી હતી. એ જ રીતે સંત તુકારામે મરાઠી ભાષામાં ધાર્મિક જાગૃતિ માટેના અભિયાનનું નેતૃત્વ કર્યું હતું અને સંત ચોખમેલાએ સામાજિક પરિવર્તન માટેની ચળવળોને સશક્ત બનાવી હતી.

આજે હું મહારાષ્ટ્ર અને મરાઠી સંસ્કૃતિને ઉન્નત કરનાર મહાન સંતોને મારા હાર્દિક પ્રણામ કરું છું. મરાઠી ભાષાની માન્યતા એ છત્રપતિ શિવાજી મહારાજના રાજ્યાભિષેકના 350માં વર્ષમાં સમગ્ર રાષ્ટ્ર તરફથી સન્માનની સલામ છે.

મિત્રો,

ભારતના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામનો ઇતિહાસ મરાઠી ભાષાના પ્રદાનથી સમૃદ્ધ થયો છે. મહારાષ્ટ્રના ઘણા ક્રાંતિકારી નેતાઓ અને ચિંતકોએ મરાઠીનો ઉપયોગ લોકોને જાગૃત કરવા અને એક કરવા માટે એક માધ્યમ તરીકે કર્યો હતો. લોકમાન્ય તિલકે તેમના મરાઠી અખબાર 'કેસરી' દ્વારા વિદેશી શાસનના પાયાને હચમચાવી નાખ્યા. મરાઠીમાં તેમનાં ભાષણોએ લોકોમાં 'સ્વરાજ' (સ્વરાજ્ય)ની ઇચ્છા જગાવી. ન્યાય અને સમાનતા માટેની લડતને આગળ વધારવામાં મરાઠી ભાષાએ નિર્ણાયક ભૂમિકા ભજવી હતી. ગોપાલ ગણેશ અગરકરે પોતાના મરાઠી અખબાર 'સુધરક' દ્વારા દરેક ઘરમાં સામાજિક સુધારણાની ઝુંબેશ ચલાવી હતી. ગોપાલ કૃષ્ણ ગોખલેએ પણ સ્વતંત્રતા સંગ્રામને માર્ગદર્શન આપવા માટે મરાઠી ભાષાનો ઉપયોગ કર્યો હતો.

મિત્રો,

મરાઠી સાહિત્ય એ ભારતનો અમૂલ્ય વારસો છે, જે આપણી સંસ્કૃતિના વિકાસ અને સાંસ્કૃતિક ઉત્કૃષ્ટતાની ગાથાઓને સાચવી રાખે છે. મરાઠી સાહિત્ય દ્વારા 'સ્વરાજ' (સ્વશાસન), 'સ્વદેશી' (સ્વાવલંબન), 'સ્વભાષા' (સ્થાનિક ભાષા) અને 'સ્વ-સંસ્કૃતિ' (સ્વ-સંસ્કૃતિ)ની ચેતના સમગ્ર મહારાષ્ટ્રમાં પ્રસરી હતી. ગણેશ ઉત્સવ અને શિવ જયંતીના કાર્યક્રમો જે સ્વાતંત્ર્ય ચળવળ દરમિયાન શરૂ થયા હતા, વીર સાવરકર જેવા ક્રાંતિકારીઓના વિચારો, બાબાસાહેબ આંબેડકરની સામાજિક સમાનતાની ચળવળ, મહર્ષિ કર્વેની મહિલા સશક્તિકરણની ઝુંબેશ, મહારાષ્ટ્રનું ઔદ્યોગિકીકરણ અને કૃષિ સુધારાઓ માટેના પ્રયાસો – આ સઘળાએ તેમની મહત્ત્વની ઊર્જા મરાઠી ભાષામાંથી મેળવી હતી. આપણા દેશની સાંસ્કૃતિક વિવિધતા મરાઠી ભાષા સાથે જોડાય ત્યારે વધુ સમૃદ્ધ બને છે.

મિત્રો,

ભાષા એ માત્ર પ્રત્યાયનનું સાધન નથી. ભાષાને સંસ્કૃતિ, ઇતિહાસ, પરંપરા અને સાહિત્ય સાથે ઊંડો સંબંધ છે. પોવાડાની લોકગાયી પરંપરાનું ઉદાહરણ લઈ શકીએ. પોવડા દ્વારા છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ અને અન્ય વીરોની વીરગાથાઓ અનેક સદીઓ પછી પણ આપણા સુધી પહોંચી છે. આજની પેઢીને મરાઠી ભાષાની આ અદ્ભુત ભેટ છે. જ્યારે આપણે ભગવાન ગણેશની પૂજા કરીએ છીએ, ત્યારે આપણા મનમાં સ્વાભાવિક રીતે ગુંજતા શબ્દો 'ગણપતિ બાપ્પા મોર્યા' હોય છે. આ માત્ર થોડા શબ્દોનું સંયોજન નથી, પરંતુ ભક્તિનો અનંત પ્રવાહ છે. આ ભક્તિ સમગ્ર રાષ્ટ્રને મરાઠી ભાષા સાથે જોડે છે. એ જ રીતે ભગવાન વિઠ્ઠલના અખંડાઓને સાંભળનારા લોકો પણ આપોઆપ મરાઠી સાથે જોડાઈ જાય છે.

મિત્રો,

મરાઠીને શાસ્ત્રીય ભાષા તરીકે માન્યતા આપવી એ મરાઠી સાહિત્યકારો, લેખકો, કવિઓ અને અસંખ્ય મરાઠી પ્રેમીઓના લાંબા પ્રયત્નોનું પરિણામ છે. મરાઠી માટે શાસ્ત્રીય ભાષાની સ્થિતિ એ ઘણા પ્રતિભાશાળી સાહિત્યિક વ્યક્તિઓની સેવાને શ્રદ્ધાંજલિ છે. બાલશાસ્ત્રી જાંભેકર, મહાત્મા જ્યોતિબા ફૂલે, સાવિત્રીબાઈ ફૂલે, કૃષ્ણજી પ્રભાકર ખાદિલકર, કેશવસુત, શ્રીપદ મહાદેવ માતે, આચાર્ય અત્રે, શાંતાબાઈ શેલકે, ગજાનન દિગંબર મડગુલકર અને કુસુમરાજ જેવી હસ્તીઓનું યોગદાન અમૂલ્ય છે. મરાઠી સાહિત્યની પરંપરા માત્ર પ્રાચીન જ નહીં, પરંતુ બહુમુખી પણ છે. વિનોબા ભાવે, શ્રીપદ અમૃત ડાંગે, દુર્ગાબાઈ ભાગવત, બાબા આમ્ટે, દલિત લેખક દયા પવાર અને બાબાસાહેબ પુરંદરેએ મરાઠી સાહિત્યમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું છે. પી. એલ. દેશપાંડેના નામથી જાણીતા પુરુષોત્તમ લક્ષ્મણ દેશપાંડે, ડૉ. અરુણા ઢેરે, ડૉ. સદાનંદ મોરે, મહેશ એલકુંચવાર અને સાહિત્ય અકાદમી પુરસ્કાર વિજેતા નામદેવ કાંબલે જેવા સાહિત્યકારોના યોગદાનને પણ આજે મને યાદ છે. આશા બાગે, વિજયા રાજાધ્યક્ષ, ડૉ. શરણકુમાર લિંબાલે અને થિયેટર દિગ્દર્શક ચંદ્રકાંત કુલકર્ણી જેવા અનેક મહાન કલાકારોએ આ ક્ષણનું સપનું વર્ષો સુધી જોયું છે.

મિત્રો,

મરાઠી સિનેમાએ સાહિત્ય અને સંસ્કૃતિની સાથે આપણને પણ ગૌરવ અપાવ્યું છે. આજે આપણે જોઈએ છીએ તેમ ભારતીય સિનેમાનો પાયો વી.શાંતારામ અને દાદાસાહેબ ફાળકે જેવા દિગ્ગજોએ નાખ્યો હતો. મરાઠી રંગભૂમિએ સમાજના દબાયેલા અને હાંસિયામાં ધકેલાયેલા વર્ગના અવાજમાં વધારો કર્યો છે. મરાઠી થિયેટરના સુપ્રસિદ્ધ કલાકારોએ દરેક પ્લેટફોર્મ પર તેમની પ્રતિભા સાબિત કરી છે. મરાઠી સંગીત, લોકસંગીત અને લોકનૃત્યની પરંપરાઓ સમૃદ્ધ વારસાને આગળ ધપાવે છે. બાલ ગંધર્વ, ડૉ.વસંતરાવ દેશપાંડે, ભીમસેન જોશી, સુધીર ફડકે, મોગુબાઈ કુર્દીકર અને પછીના યુગમાં લતા દીદી, આશા તાઈ, શંકર મહાદેવન અને અનુરાધા પૌડવાલ જેવા દિગ્ગજોએ મરાઠી સંગીતને એક આગવી ઓળખ આપી છે. મરાઠી ભાષાની સેવા કરનારા લોકોની સંખ્યા એટલી મોટી છે કે જો હું તેમના વિશે વાત કરું, તો આખી રાત પસાર થઈ જશે.

મિત્રો,

મને એક લહાવો મળ્યો છે – અહીંના કેટલાક લોકો મરાઠીમાં કે હિંદીમાં બોલવું કે નહીં તે અંગે ખચકાટ અનુભવતા હતા – કે એક સમયે મને બે કે ત્રણ પુસ્તકોનું મરાઠીમાંથી ગુજરાતીમાં ભાષાંતર કરવાનું સદ્ભાગ્ય પ્રાપ્ત થયું હતું. જો કે છેલ્લાં 40 વર્ષોમાં મારો ભાષા સાથેનો સંપર્ક તૂટી ગયો હતો, પરંતુ એક સમયે હું મરાઠી સારી રીતે બોલી શકતો હતો. પરંતુ હજી પણ, મને બહુ અગવડતા નથી લાગતી. તેનું કારણ એ છે કે મારા પ્રારંભિક જીવનમાં હું કેલિકો મિલની નજીક, અમદાવાદમાં જગન્નાથજી મંદિરની પાસે રહેતો હતો. મિલ કામદારોના ક્વાર્ટર્સમાં ભીડે નામનો એક મહારાષ્ટ્ર પરિવાર રહેતો હતો. વીજ પુરવઠાના મુદ્દાઓને કારણે તેઓએ શુક્રવારની રજા લીધી હતી. હું કોઈ રાજકીય ટિપ્પણી નથી કરી રહ્યો, પરંતુ તે દિવસો એવા હતા. કારણ કે શુક્રવારે તેમનો રજાનો દિવસ હતો, તેથી હું શુક્રવારે તે પરિવારને મળવા જતો. મને યાદ છે કે બાજુમાં જ એક નાનકડી છોકરી રહેતી હતી અને એણે મારી સાથે મરાઠીમાં વાત કરી હતી. તે મારી શિક્ષિકા બની અને એ રીતે જ હું મરાઠી શીખ્યો.

મિત્રો,

મરાઠીને શાસ્ત્રીય ભાષા તરીકે માન્યતા આપવાથી મરાઠીના અભ્યાસને પ્રોત્સાહન મળશે. તે સંશોધન અને સાહિત્યિક સંગ્રહને પ્રોત્સાહન આપશે. સૌથી મહત્ત્વની વાત એ છે કે તેનાથી ભારતીય યુનિવર્સિટીઓમાં મરાઠીના અભ્યાસની સુવિધા મળશે. કેન્દ્ર સરકારના આ નિર્ણયથી મરાઠી ભાષાના વિકાસ માટે કામ કરતી સંસ્થાઓ, વ્યક્તિઓ અને વિદ્યાર્થીઓને ટેકો મળશે. તે શિક્ષણ અને સંશોધનમાં રોજગારીની નવી તકોનું સર્જન પણ કરશે.

મિત્રો,

આઝાદી પછી પહેલી વાર આપણી પાસે એવી સરકાર છે જે માતૃભાષામાં શિક્ષણને પ્રાધાન્ય આપે છે. મને યાદ છે કે ઘણાં વર્ષો પહેલાં યુ.એસ.માં એક કુટુંબની મુલાકાત લીધી હતી અને તે કુટુંબની એક ટેવથી હું પ્રભાવિત થયો હતો. તે એક તેલુગુ પરિવાર હતો. અમેરિકાની જીવનશૈલી જીવવા છતાં, તેમના કુટુંબના બે નિયમો હતા: પ્રથમ, દરેક જણ સાંજે ડિનર માટે સાથે બેસતા, અને બીજું, રાત્રિભોજન દરમિયાન કોઈ તેલુગુ સિવાય બીજું કશું જ બોલતું ન હતું. પરિણામે અમેરિકામાં જન્મેલાં તેમનાં બાળકો પણ તેલુગુ ભાષા બોલતાં હતાં. મેં નોંધ્યું છે કે જ્યારે તમે મહારાષ્ટ્રીયન પરિવારોની મુલાકાત લો છો, ત્યારે પણ તમે સ્વાભાવિક રીતે જ મરાઠી બોલતા સાંભળી શકો છો. પરંતુ અન્ય પરિવારોમાં, આવું હોતું નથી, અને લોકો "હેલો" અને "હાય" કહેવાની મજા લેવાનું શરૂ કરે છે.

મિત્રો,

નવી રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ હેઠળ હવે મરાઠીમાં મેડિકલ અને એન્જિનિયરિંગના અભ્યાસક્રમોનો અભ્યાસ શક્ય બન્યો છે. એટલું જ નહીં, મેં સુપ્રીમ કોર્ટના જજોને એક વિનંતી પણ કરી હતી. મેં કહ્યું, જ્યારે કોઈ ગરીબ વ્યક્તિ તમારી અદાલતમાં આવે અને તમે અંગ્રેજીમાં ચુકાદો આપો, ત્યારે તે તમે જે કહ્યું તે કેવી રીતે સમજશે? મને ખુશી છે કે આજે ચુકાદાઓનો ઓપરેટિવ ભાગ માતૃભાષામાં આપવામાં આવે છે. વિજ્ઞાન, અર્થશાસ્ત્ર, કળા, કવિતા અને મરાઠીમાં લખાયેલા અન્ય વિવિધ વિષયો પરનાં પુસ્તકો પ્રાપ્ય રહ્યાં છે અને હજી પણ પ્રાપ્ય છે. આપણે આ ભાષાને વિચારોનું વાહન બનાવવાની જરૂર છે જેથી તે જીવંત રહે. અમારો ઉદ્દેશ એ સુનિશ્ચિત કરવાનો હોવો જોઈએ કે મરાઠી સાહિત્યિક કૃતિઓ શક્ય તેટલા વધુ લોકો સુધી પહોંચે, અને હું ઇચ્છું છું કે મરાઠી વૈશ્વિક શ્રોતાઓ સુધી પહોંચે. અનુવાદ માટે સરકારની 'ભશિની' એપ્લિકેશન વિશે તમે પહેલેથી જ જાણતા હશો. તમારે ચોક્કસપણે તેનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. આ એપ દ્વારા તમે ભારતીય ભાષાઓમાં સરળતાથી વસ્તુઓનું અર્થઘટન કરી શકો છો. અનુવાદની સુવિધા ભાષાના અવરોધોને તોડી શકે છે. તમે મરાઠીમાં બોલો છો, અને જો મારી પાસે 'ભશિની' એપ્લિકેશન હોય, તો હું તેને ગુજરાતી અથવા હિન્દીમાં સાંભળી શકું છું. ટેક્નોલોજીએ આને ખૂબ જ સરળ બનાવી દીધું છે.

આજે, જ્યારે આપણે આ ઐતિહાસિક પ્રસંગની ઉજવણી કરી રહ્યા છીએ, ત્યારે તે તેની સાથે એક મોટી જવાબદારી પણ લાવે છે. મરાઠી બોલનાર દરેક વ્યક્તિની ફરજ છે કે તે આ સુંદર ભાષાની પ્રગતિમાં ફાળો આપે. મરાઠી લોકો જેમ સરળ હોય છે તેમ મરાઠી ભાષા પણ ખૂબ જ સરળ છે. આપણે સૌએ એ સુનિશ્ચિત કરવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ કે વધુને વધુ લોકો આ ભાષા સાથે જોડાય, તે વિસ્તરે અને આવનારી પેઢી તેના પર ગર્વ અનુભવે. તમે સૌએ મારું સ્વાગત અને સન્માન કર્યું છે અને હું રાજ્ય સરકારનો આભારી છું. આ એક યોગાનુયોગ હતો, કારણ કે આજે મારે બીજા પ્રોગ્રામમાં જવાનું હતું, પણ અચાનક અહીંના મિત્રોએ મને વધારાનો એક કલાક આપવા વિનંતી કરી અને આ કાર્યક્રમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું. આપ સૌ મહાનુભવોની ઉપસ્થિતિ, જેમનું જીવન તેની સાથે ગાઢ રીતે જોડાયેલું છે, તે પોતે જ મરાઠી ભાષાની મહાનતાને ઉજાગર કરે છે. આ માટે હું આપ સૌનો ખૂબ-ખૂબ આભારી છું. ફરી એકવાર, હું તમને બધાને મરાઠીને શાસ્ત્રીય ભાષાનો દરજ્જો આપવા બદલ અભિનંદન આપું છું.

હું મહારાષ્ટ્ર અને સમગ્ર વિશ્વમાં વસતા તમામ મરાઠી ભાષી લોકોને હાર્દિક શુભેચ્છાઓ પાઠવું છું.

આભાર.

AP/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com