બૌદ્ધિક સંપદા, આનુવંશિક સંસાધનો અને તેની સાથે સંકળાયેલા પરંપરાગત જ્ઞાન પરની વર્લ્ડ ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ પ્રોપર્ટી ઓર્ગેનાઇઝેશન (ડબલ્યુઆઇપીઓ) સંધિ વૈશ્વિક દક્ષિણના દેશો અને ભારત માટે એક મહત્વપૂર્ણ જીત છે, જે પરંપરાગત જ્ઞાન અને ડહાપણની વિપુલતા સાથેનું મેગા જૈવવિવિધતા હોટસ્પોટ છે.

સદીઓથી અર્થતંત્રો, સમાજો અને સંસ્કૃતિઓને ટેકો આપતી જ્ઞાન અને શાણપણની પ્રણાલીને પ્રથમ વખત હવે વૈશ્વિક આઈપી સિસ્ટમમાં સામેલ કરવામાં આવી છે. વૈશ્વિક આઈપી સમુદાયમાં પ્રથમ વખત સ્થાનિક સમુદાયો અને તેમના GR અને ATK વચ્ચેના જોડાણને માન્યતા આપવામાં આવી છે. આ એતિહાસિક સિદ્ધિઓ છે જે ભારત દ્વારા પરંપરાગત જ્ઞાન અને શાણપણ અને જૈવવિવિધતાના ભંડારના પ્રદાતા તરીકે લાંબા સમયથી ચેમ્પિયન છે.

આ સંધિ માત્ર જૈવવિવિધતાની સુરક્ષા અને સુરક્ષા જ નહીં કરે પરંતુ પેટન્ટ સિસ્ટમમાં પારદર્શિતા વધારશે અને નવીનતાને મજબૂત બનાવશે. આના દ્વારા, આઈપી સિસ્ટમ તમામ દેશો અને તેમના સમુદાયોની જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા, વધુ સમાવિષ્ટ રીતે વિકસિત થવાની સાથે નવીનતાને પ્રોત્સાહિત કરવાનું ચાલુ રાખી શકે છે.

આ સંધિ ભારત અને વૈશ્વિક દક્ષિણ માટે પણ મોટી જીત દર્શાવે છે જે લાંબા સમયથી આ સાધનના હિમાયતી છે. બે દાયકાની વાટાઘાટો પછી અને સામૂહિક સમર્થન સાથે આ સંધિને બહુપક્ષીય સ્તરે અપનાવવામાં આવી છે, જેમાં 150થી વધુ દેશો વચ્ચે સર્વસંમતિ સધાઈ છે.

મોટા ભાગના વિકસિત દેશો તેમાં સામેલ છે, જેઓ આઇપી (IP) પેદા કરે છે અને આ સંસાધનો અને જ્ઞાનનો ઉપયોગ સંશોધન અને નવીનતા માટે કરે છે, આ સંધિ આઇપી સિસ્ટમમાં વિરોધાભાસી પેરાડાઈમ્સ અને દાયકાઓથી અસ્તિત્વ ધરાવતી જૈવવિવિધતાના રક્ષણ માટે માર્ગ મોકળો કરે છે.

બહાલી અને પ્રવેશ પરની સંધિ અમલમાં મૂકવા માટે કરારબદ્ધ પક્ષોને ફરજિયાત જાહેર કરવાની જરૂર પડશે, જ્યારે દાવો કરવામાં આવેલી શોધ આનુવંશિક સંસાધનો અથવા સંબંધિત પરંપરાગત જ્ઞાન પર આધારિત હોય ત્યારે પેટન્ટ અરજદારો માટે આનુવંશિક સંસાધનોના મૂળ દેશ અથવા સ્ત્રોતની જાહેરાત કરવા માટે ફરજિયાત જાહેરાતની જવાબદારીઓ મૂકવામાં આવશે. તેનાથી ભારતીય GR અને TKને વધારાનું રક્ષણ મળશે, જે અત્યારે ભારતમાં સંરક્ષિત છે, ત્યારે એવા દેશોમાં ગેરરીતિનું જોખમ રહેલું છે, જેમાં જવાબદારીઓ જાહેર કરવામાં આવી નથી. તેથી, મૂળ જવાબદારીઓ જાહેર કરવા પર વૈશ્વિક ધોરણોનું સર્જન કરીને, આ સંધિ આનુવંશિક સંસાધનોના પ્રદાતા દેશો અને સંબંધિત પરંપરાગત જ્ઞાન માટે આઇપી સિસ્ટમની અંદર એક અભૂતપૂર્વ માળખું રચે છે.

હાલમાં, ફક્ત 35 દેશોમાં ડિસ્ક્લોઝરની અમુક પ્રકારની જવાબદારીઓ છે, જેમાંથી મોટાભાગની ફરજિયાત નથી અને અસરકારક અમલીકરણ માટે યોગ્ય પ્રતિબંધો અથવા ઉપાયો નથી. આ સંધિમાં વિકસિત દેશો સહિત કરાર કરનાર પક્ષોને પેટન્ટ અરજદારો પર મૂળ જવાબદારીઓ જાહેર કરવા માટે લાગુ કરવા માટે તેમના વર્તમાન કાનૂની માળખામાં પરિવર્તન લાવવાની જરૂર પડશે.

આ સંધિ સામૂહિક વિકાસ હાંસલ કરવા અને ટકાઉ ભવિષ્યનું વચન પૂરું પાડવાની યાત્રાની શરૂઆતનું પ્રતીક છે, આ એક એવું કારણ છે, જેમાં ભારત સદીઓથી ચેમ્પિયન રહ્યું છે.

AP/GP/JD