ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા (FSSAI) એ ખાસ કરીને કેરીની સીઝન દરમિયાન ફળોને કૃત્રિમ રીતે પકવવા માટે કેલ્શિયમ કાર્બાઈડ પરના પ્રતિબંધનું કડક પાલન સુનિશ્ચિત કરવા માટે વેપારીઓ/ફળોના હેન્ડલર્સ/ફૂડ બિઝનેસ ઓપરેટર્સ (FBOs) ને પકાવવાની ચેમ્બરનું સંચાલન કરવા ચેતવણી આપી છે. FSSAI એ રાજ્યો/ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના ખાદ્ય સુરક્ષા વિભાગોને પણ સતર્ક રહેવા અને FSS એક્ટ, 2006 અને તેના હેઠળ બનાવેલા નિયમો/વિનિયમોની જોગવાઈઓ અનુસાર આવા ગેરકાયદેસર વ્યવહારમાં સંડોવાયેલા વ્યક્તિ(વ્યક્તિઓ) સામે ગંભીર પગલાં લેવા અને કડક કાર્યવાહી કરવાની સલાહ આપી રહી છે.

કેલ્શિયમ કાર્બાઈડ, સામાન્ય રીતે કેરી જેવા ફળોને પકવવા માટે વપરાય છે, એસીટીલીન ગેસ છોડે છે જેમાં આર્સેનિક અને ફોસ્ફરસના હાનિકારક ટ્રેસ હોય છે. આ પદાર્થો, જેને 'મસાલા' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે ગંભીર આરોગ્ય સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે જેમ કે ચક્કર, વારંવાર તરસ, બળતરા, નબળાઇ, ગળવામાં મુશ્કેલી, ઉલટી અને ચામડીના અલ્સર વગેરે. વધુમાં, એસીટીલીન ગેસ તે સંભાળનારાઓ માટે સમાન જોખમી છે. એવી શક્યતાઓ છે કે કેલ્શિયમ કાર્બાઇડ ઉપયોગ દરમિયાન ફળોના સીધા સંપર્કમાં આવે અને ફળો પર આર્સેનિક અને ફોસ્ફરસના અવશેષો છોડી દે.

આ જોખમોને કારણે ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ્સ (વેચાણ પર પ્રતિબંધ અને પ્રતિબંધ) નિયમો, 2011ના રેગ્યુલેશન 2.3.5 હેઠળ ફળો પકવવા માટે કેલ્શિયમ કાર્બાઇડના ઉપયોગ પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે. આ નિયમન સ્પષ્ટપણે જણાવે છે કે, "કોઈ પણ વ્યક્તિ વેચાણ માટે વેચાણના હેતુસર વેચાણના હેતુસર વેચાણ માટે વેચાણ કરી શકશે નહીં, ઓફર કરી શકશે નહીં અથવા તેના પરિસરમાં રાખી શકશે નહીં, જે ફળો એસિટિલિન ગેસના ઉપયોગ દ્વારા કૃત્રિમ રીતે પકવવામાં આવ્યા છે, જેને સામાન્ય રીતે કાર્બાઇડ ગેસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે."

પ્રતિબંધિત કેલ્શિયમ કાર્બાઇડના બેફામ ઉપયોગના મુદ્દાને ધ્યાનમાં રાખીને, એફએસએસએઆઈએ ભારતમાં ફળો પકવવા માટે સલામત વિકલ્પ તરીકે ઇથિલિન ગેસના ઉપયોગની મંજૂરી આપી છે. ઇથિલિન વાયુનો ઉપયોગ પાક, વિવિધતા અને પરિપક્વતાના આધારે 100 પીપીએમ (100 μl/L) સુધીના પ્રમાણમાં કરી શકાય છે. ફળોમાં કુદરતી રીતે જોવા મળતું હોર્મોન ઇથિલિન શ્રેણીબદ્ધ રાસાયણિક અને જૈવરાસાયણિક પ્રવૃત્તિઓ શરૂ કરીને અને તેને નિયંત્રિત કરીને પાકવાની પ્રક્રિયાને નિયંત્રિત કરે છે. ઇથિલિન વાયુ સાથે કાચા ફળોની સારવાર કુદરતી પાકવાની પ્રક્રિયાને ઉત્તેજિત કરે છે જ્યાં સુધી ફળ પોતે જ નોંધપાત્ર માત્રામાં ઇથિલિનનું ઉત્પાદન કરવાનું શરૂ ન કરે.

આ ઉપરાંત કેન્દ્રીય જંતુનાશકો બોર્ડ અને નોંધણી સમિતિ (સીઆઈબી અને આરસી)એ કેરી અને અન્ય ફળોને એકસમાન રીતે પકવવા માટે ઇથેફોન 39 ટકા એસએલને મંજૂરી આપી છે.

FSSAI એ "Artificial Ripening of Fruits - Ethylene gas a safe fruit ripener" શીર્ષક ધરાવતા વ્યાપક માર્ગદર્શન દસ્તાવેજ પ્રકાશિત કર્યા છે (https://www.fssai.gov.in/upload/uploadfiles/files/Guidance_Note_Ver2_Artificial_Ripening_Fruits_03_1901_2_012_012_010d_2010d_012_010d_012_010d_01_2_01_2_01_2_010d માટે ફૂડ બિઝનેસ ઓપરેટરો ing ફળોને કૃત્રિમ રીતે પકવવાની પ્રક્રિયાને અનુસરો. આ દસ્તાવેજ સ્ટાન્ડર્ડ ઓપરેટિંગ પ્રોસિજર (SOP)ની રૂપરેખા આપે છે જેમાં ઇથિલિન ગેસ દ્વારા ફળોને કૃત્રિમ રીતે પકવવાના તમામ પાસાઓનો સમાવેશ થાય છે. પ્રતિબંધો, ઇથિલિન પકવવાની સિસ્ટમ/ચેમ્બર માટેની આવશ્યકતાઓ, સંભાળવાની શરતો, ઇથિલિન ગેસના સ્ત્રોતો, વિવિધ સ્ત્રોતોમાંથી ઇથિલિન ગેસના ઉપયોગ માટેનો પ્રોટોકોલ, સારવાર પછીની કામગીરી, સલામતી માર્ગદર્શિકા વગેરે.

જો કેલ્શિયમ કાર્બાઇડનો કોઈ ઉપયોગ અથવા ફળોના કૃત્રિમ પકવવા માટે પાકવાના એજન્ટોનો ઉપયોગ કરવાની કોઈ ખોટી પ્રથાની ગ્રાહકો દ્વારા નોંધ લેવામાં આવે, તો તે આવા ઉલ્લંઘન કરનારાઓ સામે પગલાં લેવા માટે સંબંધિત રાજ્ય ખાદ્ય સુરક્ષા કમિશનરોના ધ્યાન પર લાવી શકાય છે. તમામ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના ખાદ્ય સુરક્ષા કમિશનરોની વિગતો નીચેની લિંક પર ઉપલબ્ધ છેઃ https://www.fssai.gov.in/cms/commissioners-of-food-safety.php.

AP/GP/JD