ટેલિકોમ રેગ્યુલેટરી ઓથોરિટી ઓફ ઇન્ડિયા (ટ્રાઇ)એ આજે "ડિજિટલ કમ્યુનિકેશન સેક્ટરમાં રેગ્યુલેટરી સેન્ડબોક્સ દ્વારા ઇનોવેટિવ ટેકનોલોજી, સેવાઓ, યુઝ કેસ અને બિઝનેસ મોડલ્સને પ્રોત્સાહિત કરવા" પર તેની ભલામણો જાહેર કરી હતી. 5G/6G, મશીન ટુ મશીન કોમ્યુનિકેશન્સ, આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ, ઇન્ટરનેટ ઓફ થિંગ્સ, વર્ચ્યુઅલ રિયાલિટી અને અન્યમાં નવી ટેકનોલોજીકલ વિકાસને ધ્યાનમાં રાખીને, લાઇવ નેટવર્કમાં નવી ટેકનોલોજી, સેવાઓ, ઉપયોગના કિસ્સાઓ અને બિઝનેસ મોડલ્સનું પરીક્ષણ કરી શકાય તેવું વાતાવરણ પૂરું પાડવાની જરૂર છે, અથવા હાલના કાર્યો અથવા પ્રક્રિયાઓને શુદ્ધ કરી શકાય. આ તાકીદની જરૂરિયાતને પહોંચી વળવા માટે, ટેલિકોમ્યુનિકેશન્સ વિભાગે 10 માર્ચ, 2023ના રોજ ટેલિકોમ રેગ્યુલેટરી ઓથોરિટી ઓફ ઇન્ડિયાને પત્ર લખીને ડિજિટલ કમ્યુનિકેશન ઉદ્યોગમાં નવી સેવાઓ, તકનીકીઓ અને વ્યવસાયિક મોડેલો માટે નિયમનકારી સેન્ડબોક્સ ફ્રેમવર્ક સંબંધિત ટ્રાઇની ભલામણોની વિનંતી કરી હતી. ડીઓટી સંદર્ભને ધ્યાનમાં રાખીને, ટ્રાઇએ 19 જૂન, 2023 ના રોજ એક કન્સલ્ટેશન પેપર (સીપી) પ્રકાશિત કર્યું હતું, જેમાં હિતધારકો પાસેથી પ્રતિસાદ માંગવામાં આવ્યો હતો.

રેગ્યુલેટરી સેન્ડબોક્સ (આરએસ) ટેલિકોમ નેટવર્ક અને ગ્રાહક સંસાધનોની રીઅલ-ટાઇમ પરંતુ નિયંત્રિત સુલભતા બનાવે છે, જે લેબ પરીક્ષણ અથવા પાઇલટ્સની પરંપરાગત પદ્ધતિઓમાં શક્ય નથી. નિયમોમાં વિશિષ્ટ અને સામાન્ય છૂટછાટો, જે ફક્ત આરએસ પરીક્ષણ માટે માન્ય છે, નવા વિચારોના પરીક્ષણ માટે આપવામાં આવે છે. ઘણા દેશોમાં નિયમનકારી સંસ્થાઓએ આવા સેન્ડબોક્સ ફ્રેમવર્કની સ્થાપના કરી છે. ભારતમાં લાઇવ ટેસ્ટિંગ માટે આ પ્રકારનું માળખું પ્રદાન કરવાથી વધુ ઉદ્યોગસાહસિકોને દેશની સાથે સાથે વિશ્વના ડિજિટલ કમ્યુનિકેશન ઉદ્યોગ માટે ઉકેલો વિકસાવવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવશે.

ત્યારબાદ, કેન્દ્ર સરકારે 24 ડિસેમ્બર, 2023ના રોજ સૂચિત ટેલિકમ્યુનિકેશન એક્ટ 2023માં અન્ય બાબતોની સાથે સાથે નીચેની જોગવાઈઓ કરી હતી:

"કેન્દ્ર સરકાર, ટેલિકોમ્યુનિકેશનમાં નવીનતા અને તકનીકી વિકાસને પ્રોત્સાહિત કરવા અને સુવિધા આપવાના હેતુઓ માટે, આ રીતે, અને નિર્ધારિત સમયગાળા માટે, એક અથવા વધુ નિયમનકારી સેન્ડબોક્સ બનાવી શકે છે.

ખુલાસો. - આ કલમના હેતુઓ માટે, "નિયમનકારી સેન્ડબોક્સ" શબ્દપ્રયોગ એક જીવંત પરીક્ષણ વાતાવરણનો સંદર્ભ આપે છે, જ્યાં નવા ઉત્પાદનો, સેવાઓ, પ્રક્રિયાઓ અને વ્યવસાયિક મોડેલો કે જે વપરાશકર્તાઓના મર્યાદિત સેટ પર, ચોક્કસ સમયગાળા માટે, આ કાયદાની જોગવાઈઓમાંથી કેટલીક છૂટછાટો સાથે, તૈનાત કરી શકાય છે."

ડીઓટીએ 11.03.2024ના રોજ 'સ્પેક્ટ્રમ રેગ્યુલેટરી સેન્ડબોક્સ' (એસઆરએસ) અથવા 'વાઇટ ઝોન્સ (વાયરલેસ ટેસ્ટ ઝોન્સ)' સ્થાપિત કરવા અને સંચાલિત કરવા માટે માર્ગદર્શિકા પણ જારી કરી છે, જેથી નવી રેડિયો કમ્યુનિકેશન ટેકનોલોજીના ક્ષેત્રમાં સંશોધન અને વિકાસની પ્રવૃત્તિઓને પ્રોત્સાહન મળે, આઉટડોર ટેસ્ટિંગ/પ્રયોગને પ્રોત્સાહન મળે. જોકે, આ માર્ગદર્શિકાઓ પરીક્ષણ/સંશોધન અને વિકાસ (આરએન્ડડી)ના હેતુસર પીએસટીએન/જાહેર વાણિજ્યિક નેટવર્ક/ઉપગ્રહ સાથે કોઈ જોડાણની જોગવાઈ કરતી નથી, એટલે કે, વાઇટ ઝોનમાં પરીક્ષણ કરવાથી ઉત્પાદનોના જીવંત નેટવર્ક વાતાવરણમાં સંપર્કની મંજૂરી મળતી નથી. ઓફલાઇન/લેબોરેટરી/વાઇટ ઝોન પરીક્ષણ ઉપરાંત વાસ્તવિક લાઇવ નેટવર્ક વાતાવરણમાં ઉત્પાદનોનું પરીક્ષણ કરવાની જરૂર પડશે. ઉપરાંત સ્પેક્ટ્રમ સાથે સંબંધિત છૂટ ઉપરાંત, કેટલાક ઉત્પાદનોને જીવંત નેટવર્ક આવશ્યકતાઓમાં પરીક્ષણ માટે અન્ય પ્રકારની નિયમનકારી છૂટછાટની જરૂર પડી શકે છે.

ડીઓટી પાસેથી પ્રાપ્ત સંદર્ભના આધારે, હિસ્સેદારના પ્રતિસાદ અને ટેલિકમ્યુનિકેશન એક્ટ 2023 માં પ્રદાન કર્યા મુજબ નિયમનકારી સેન્ડબોક્સની વ્યાખ્યા સાથે સુસંગત, જે ચોક્કસ નિયમનકારી છૂટછાટો પ્રાપ્ત કર્યા પછી ચોક્કસ સમયગાળા માટે વપરાશકર્તાઓના મર્યાદિત સમયગાળા માટે લાઇવ ટેસ્ટિંગ વાતાવરણમાં નવા ઉત્પાદનો, સેવાઓ, પ્રક્રિયાઓ અને બિઝનેસ મોડલ્સના પરીક્ષણ પર ભાર મૂકે છે,  ઓથોરિટીએ તેની ભલામણોને અંતિમ સ્વરૂપ આપ્યું છે.

ભલામણોમાં તમામ સંબંધિત ઘટકોની વિગતવાર રૂપરેખા આપવામાં આવી છે અને ડિજિટલ કમ્યુનિકેશન ક્ષેત્ર માટે સેન્ડબોક્સ પરીક્ષણ હાથ ધરવા માટે એક વ્યાપક માળખું પ્રદાન કરવામાં આવ્યું છે. ભલામણોના ભાગરૂપે, ઓથોરિટીએ આરએસ ફ્રેમવર્કના ઉદ્દેશ્ય અને સીમાઓની રૂપરેખા આપી છે. ડિજિટલ સંચાર ક્ષેત્ર માટે ભલામણ કરવામાં આવેલા આરએસ ફ્રેમવર્કમાં આરએસ પરીક્ષણમાં ભાગ લેવાની લાયકાત, સહભાગીઓએ પૂરી કરવાની આવશ્યક જરૂરિયાતો, લાયકાત દર્શાવવા માટે જરૂરી પેપરવર્કને ટેકો આપવો, એપ્લિકેશન, મૂલ્યાંકન અને મંજૂરી પ્રક્રિયા, નિયમોને માફ કરવા અથવા સુધારવાની સત્તા, માન્યતા અવધિ, અધિકૃતતા રદ કરવા માટેની પ્રક્રિયાઓ અને રિપોર્ટિંગ આવશ્યકતાઓની વિગતો આપી છે.

ભારતીય કંપનીઓ અથવા ભાગીદારી પેઢીઓ, મર્યાદિત જવાબદારી ભાગીદારી અથવા સંશોધન સંસ્થા કે જેમણે તેમના ઉત્પાદનો/સેવાઓ/એપ્લિકેશન્સનું મર્યાદિત આગોતરું પરીક્ષણ કર્યું હોય અને માળખામાં ઉલ્લેખિત તમામ શરતોનું પાલન કર્યું હોય તેઓ નિયમનકારી સેન્ડબોક્સ પરીક્ષણ માટે અરજી કરી શકે છે. વપરાશકર્તાઓના ચોક્કસ સેટ પર લાઇવ નેટવર્કમાં આરએસ ટેસ્ટિંગ હાથ ધરવામાં આવશે, તેથી ફ્રેમવર્કમાં નેટવર્કની સુરક્ષા અને ગ્રાહકોની સુરક્ષાને ધ્યાનમાં રાખવામાં આવી છે. તદનુસાર, આરએસ ફ્રેમવર્કમાં એવી જોગવાઈ કરવામાં આવી છે કે અરજદારોએ, અન્ય બાબતો ઉપરાંત, માંગવામાં આવેલી નિયમનકારી છૂટની વિગતો, સૂચિત જોખમ ઘટાડવાની સલામતીઓ, સૂચવવામાં આવેલી ગ્રાહક સુરક્ષા મિકેનિઝમ અને તેમની અરજીના ભાગરૂપે સારી રીતે વ્યાખ્યાયિત એક્ઝિટ વ્યૂહરચના પ્રદાન કરવાની રહેશે. તેમાં સામેલ સરકારી એજન્સીઓની જવાબદારી સુનિશ્ચિત કરવા માટે અરજી મૂલ્યાંકન પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવા માટે કડક સમયમર્યાદા પ્રદાન કરવામાં આવી છે.

નિયમનકારી માળખામાં સ્પષ્ટ દસ્તાવેજીકરણની જરૂરિયાતો અને એપ્લિકેશન, મૂલ્યાંકન અને મંજૂરી પ્રક્રિયાઓનો સમાવેશ થાય છે, જેથી આરએસ (RS) પ્રક્રિયા દરમિયાન પારદર્શકતા સુનિશ્ચિત કરી શકાય. વધુમાં, નિયમનકારી સેન્ડબોક્સ પરીક્ષણની પ્રગતિ અને પરિણામો પર અસરકારક રીતે દેખરેખ રાખવા માટે એક વિગતવાર રિપોર્ટિંગ મિકેનિઝમ વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવી છે. માળખામાં જોગવાઈ કરવામાં આવી છે કે આરએસ હેઠળ આપવામાં આવેલી પરવાનગી તેના ઉત્પાદનના પરીક્ષણ માટે 12 મહિના સુધીની માન્યતા અવધિ હશે. જો કે, માન્યતાની અવધિ વધારવા માટે અથવા જો જરૂરી હોય તો પરીક્ષણને વહેલી તકે બંધ / સમાપ્ત કરવા માટેની જોગવાઈઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. નિયમનકારી સેન્ડબોક્સ પરીક્ષણની દેખરેખ અને મૂલ્યાંકન કરવા માટે એક નિરીક્ષણ કરતી સંસ્થાને દરખાસ્ત કરવામાં આવી છે, જેથી તેને ટ્રેક પર રાખી શકાય અને જો જરૂરી હોય તો જરૂરી સુધારાત્મક પગલાં લઈ શકાય.

ટેલિકોમ્યુનિકેશન એક્ટ 2023 એ યોગ્ય નાણાકીય સહાય આપીને ટેલિકોમ સેક્ટરમાં નવીનતા અને પ્રયોગની સુવિધા માટે ડિજિટલ ભારત નિધિનો અવકાશ પહેલેથી જ વધાર્યો છે. નિયમનકારી સેન્ડબોક્સ માળખાના ભાગરૂપે, ઓથોરિટીએ સ્વીકાર્યું છે કે કેટલીક નવીનતાઓ ડિજિટલ વિભાજનને દૂર કરવાની અને સમાજના વંચિત વર્ગોમાં સામાજિક-આર્થિક પ્રગતિ લાવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે, જો તેને વ્યાપક ધોરણે લાગુ કરવામાં આવે તો. જો કે, ખૂબ આશાસ્પદ હોવા છતાં, આવી નવીનતામાં પર્યાપ્ત ભંડોળ સહાયનો અભાવ હોઈ શકે છે અને તેથી, ઓથોરિટીએ ભલામણ કરી છે કે આવા લાયક નવીનતાઓને ટેલિકમ્યુનિકેશન એક્ટ 2023 ની કલમ 25 (બી), (સી) અને (ડી) હેઠળ આરએસ ફ્રેમવર્ક હેઠળ પરીક્ષણ માટે ભંડોળ સહાય મેળવવા માટે ધ્યાનમાં લેવામાં આવી શકે છે.

ભલામણ કરવામાં આવેલા રેગ્યુલેટરી સેન્ડબોક્સ ફ્રેમવર્ક ડિજિટલ કોમ્યુનિકેશન ઉદ્યોગના સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમને વાસ્તવિક નેટવર્ક વાતાવરણ અને ટેલિકોમ નેટવર્કના અન્ય ડેટાની સુલભતા આપશે તેવી અપેક્ષા છે, જેથી નવી એપ્લિકેશન્સને બજારમાં લાવતા પહેલા તેની વિશ્વસનીયતા ચકાસવામાં મદદ મળી શકે. આ માળખામાં અન્ય મંત્રાલયો અને એજન્સીઓની મદદથી આરએસ પરીક્ષણ હાથ ધરવામાં આંતર-ક્ષેત્રીય સહકારનો ઉપયોગ કરવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. આરએસ માળખું પ્રદાન કરીને, જે વિવિધ ડિજિટલ સંચાર ક્ષેત્રની સંસ્થાઓને માળખાગત રીતે સાથે મળીને કામ કરવા સક્ષમ બનાવે છે, આ ભલામણો નવીનતા અને સ્ટાર્ટ-અપ ઇકો સિસ્ટમને વેગ આપવા માટે નવીનતાઓ, સ્ટાર્ટઅપ્સ, ટેલિકમ્યુનિકેશન્સ કંપનીઓ, સરકારી એજન્સીઓ અને નિયમનકારોનાં પ્રયાસોનો સમન્વય કરશે એવી અપેક્ષા છે.

આ ભલામણો TRAIની વેબસાઇટ www.trai.gov.in પર મૂકવામાં આવી છે. કોઈપણ સ્પષ્ટતા/માહિતી માટે, શ્રી સંજીવ કુમાર શર્મા, સલાહકાર (બ્રૉડબેન્ડ અને નીતિ વિશ્લેષણ), ટ્રાઈનો ટેલિફોન નંબર +91-11-23236119 પર સંપર્ક કરી શકાય છે.

AP/GP/JD

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com