વર્ષ 2014થી ભારત સરકારે પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓ (પીઆરઆઈ)ને શક્ય તેટલી શ્રેષ્ઠ રીતે સાથસહકાર આપવાનાં પોતાનાં પ્રયાસોને વધુ તીવ્ર બનાવ્યાં છે, જેથી પંચાયતી રાજનાં મૂળભૂત ઉદ્દેશો સાચા અક્ષરશઃ અને જુસ્સા સાથે હાંસલ થઈ શકે. દેશમાં ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં વિવિધ માળખાગત જરૂરિયાતો અને વિકાસલક્ષી પ્રવૃત્તિઓને ટેકો આપવા માટે પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓને રાજકોષીય સંસાધનોની ફાળવણીમાં મોટો વધારો થયો છે. પંચાયતી રાજ મંત્રાલય પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓને મજબૂત કરવા અને સશક્ત બનાવવા, પીઆરઆઈનાં પ્રતિનિધિઓની તેમની ભૂમિકા અને જવાબદારીઓ અદા કરવાની ક્ષમતામાં વધારો કરવા તથા સર્વસમાવેશક વિકાસ, આર્થિક વૃદ્ધિ અને સ્થાયી વિકાસ લક્ષ્યાંકો (એસડીજી)માં પ્રદાન કરવા માટે પીઆરઆઈની કાર્યદક્ષતા, કામગીરીમાં પારદર્શકતા અને જવાબદારીમાં સુધારો કરવા માટે અનેક પહેલો હાથ ધરી રહ્યું છે. વર્ષ 2023 દરમિયાન હાથ ધરવામાં આવેલી મહત્વપૂર્ણ પ્રવૃત્તિઓ અને પ્રગતિની વિગતો નીચે મુજબ છે:

1. સ્વામિત્વ (ગામડાંઓનો સર્વે અને ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં ઇમ્પ્રૂવ્ડ ટેકનોલોજી સાથે મેપિંગ)

1.1 પ્રધાનમંત્રીએ રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસ, 24 એપ્રિલ 2020નાં રોજ સ્વામિત્વ યોજનાનો શુભારંભ કર્યો હતો. જેમાં દરેક ગ્રામીણ ઘરના માલિકને "રેકોર્ડ ઓફ રાઇટ્સ" પ્રદાન કરીને ગ્રામીણ ભારતની આર્થિક પ્રગતિને સક્ષમ બનાવવાના સંકલ્પ રખાયો હતો. આ યોજનાનો હેતુ વસાહતીઓનું સીમાંકન કરવાનો છે .અબાદીની અદ્યતન સર્વેક્ષણ ડ્રોન-ટેકનોલોજી મારફતે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં જમીન, પંચાયતી રાજ મંત્રાલય, રાજ્યના મહેસૂલ વિભાગો, રાજ્ય પંચાયતી રાજ વિભાગો અને સર્વે ઓફ ઇન્ડિયાનો સંયુક્ત પ્રયાસ છે. આ યોજનામાં વિવિધ પાસાંઓને આવરી લેવામાં આવ્યાં છે, જેમાં મિલકતોનાં મુદ્રીકરણની સુવિધા અને બેંક લોનને સક્ષમ બનાવવી સામેલ છે. સંપત્તિ સાથે સંબંધિત વિવાદોમાં ઘટાડો કરવો; ગ્રામ્ય સ્તરે સર્વગ્રાહી આયોજન, ગ્રામ્ય સ્થાનિક સરકારને મહેસૂલનો સારો સ્રોત આપવાની ખાતરી આપવી એ ખરા અર્થમાં ગ્રામ સ્વરાજ પ્રાપ્ત કરવા અને ગ્રામ્ય ભારતને ગતિશીલ બનાવવાની દિશામાં એક પગલું હશે. આ યોજનાના અમલીકરણનો સમયગાળો 2020-21થી 2024-25 સુધીનો છે.

વર્ષ 2023 દરમિયાન યોજના હેઠળ 1.2 સિદ્ધિઓ

1. ડિસેમ્બર 2023 સુધીમાં 2.89 લાખ ગામોમાં ડ્રોન ઉડાન પૂર્ણ થઈ ગઈ છે.
2. મધ્ય પ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ, લદ્દાખ, લક્ષદ્વીપ, દિલ્હી અને દાદરા અને નગર હવેલી અને દમણ અને દીવમાં ડ્રોન ઉડાન ભરવામાં આવી છે.
3. આ યોજના હરિયાણા, ઉત્તરાખંડ, પુડુચેરી, ગોવા, આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુઓમાં સંતૃપ્ત કરવામાં આવી છે.
4. 1.06 લાખ ગામો માટે લગભગ 1.63 કરોડ પ્રોપર્ટી કાર્ડ તૈયાર કરવામાં આવ્યા છે.
5. સર્વે ઑફ ઇન્ડિયા અને રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો વચ્ચે થયેલા સમજૂતીકરાર (એમઓયુ) મુજબ યોજનાને આવરી લેવાનું કામ નીચે મુજબ છેઃ

1.3 સિક્કિમ, તમિલનાડુ અને તેલંગાણામાં માત્ર પાયલોટ ગામોને જ આવરી લેવામાં આવ્યા છે. જે રાજ્યોમાં આ યોજના લાગુ કરવામાં આવી નથી તેમાં બિહાર, ઝારખંડ, નાગાલેન્ડ, મેઘાલય અને પશ્ચિમ બંગાળનો સમાવેશ થાય છે. આસામ અને ઓડિશા – માત્ર નકશા વગરના ગામોને જ આવરી લેવામાં આવશે.

1.4 ઓગસ્ટ 2023 માં લખનૌ, ઉત્તર પ્રદેશના લખનઉમાં બેન્કર્સ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ રૂરલ ડેવલપમેન્ટ (બર્ડ) ખાતે સ્વેમિત્વા પ્રોપર્ટી કાર્ડ્સની બેંકેબિલિટી પર એક રાઉન્ડ ટેબલ ડિસ્કશનનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું.

1.5 15-16 ઓક્ટોબર 2023ના રોજ તાલીમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. નેશનલ રિમોટ સેન્સિંગ સેન્ટર (ઇસરો) ટ્રેનિંગ એન્ડ રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, હૈદરાબાદમાં, ત્યારબાદ 17 - 19 ઓક્ટોબર, 2023ના રોજ જિયોસ્માર્ટ ઇન્ડિયા કોન્ફરન્સ યોજાશે^. પંચાયતી રાજ મંત્રાલય અને જીઓસ્પેટીયલ વર્લ્ડના સહિયારા પ્રયાસો સાથે એચઆઈસીસી, હૈદરાબાદમાં યોજાયેલી કોન્ફરન્સના એજન્ડામાં જ્ઞાનની વહેંચણી, વિવિધ ટેકનોલોજીકલ હસ્તક્ષેપો, અસર આકારણી અને જમીન અને સંપત્તિ વ્યવસ્થાપન માટેના સંભવિત ઉકેલો પ્રદર્શિત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું.

1.6. એવોર્ડ્સ અને રેકગ્નિશન

ઇ-ગવર્નન્સ માટે રાષ્ટ્રીય પુરસ્કારો 2023: સ્વમિત્વા યોજનાએ ઓક્ટોબર 2023 માં મધ્યપ્રદેશના ઇન્દોર ખાતે ડીએઆરપીજી દ્વારા આયોજિત નાગરિક કેન્દ્રિત સેવાઓ પ્રદાન કરવા માટે ઇમર્જિંગ ટેકનોલોજીના ઉપયોગમાં ગોલ્ડ પ્રાઇઝ મેળવ્યું હતું.

સ્વામિત્વ યોજનાને ઓગસ્ટ, 2023માં ગોવા ખાતે આયોજિત ડિજિટેક કોન્કલેવ 2023માં ડિજિટલ ટ્રાન્સફોર્મેશન માટે ઇ-ગવર્નન્સમાં ટેકનોલોજીનાં નવીન ઉપયોગ માટે સુવર્ણ પુરસ્કાર પણ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.

1.7. વડા પ્રધાન દ્વારા સમર્થન

• પ્રધાનમંત્રીએ 24મી એપ્રિલ 2023ના રોજ રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસ નિમિત્તે સ્વામિત્વ યોજના હેઠળ તૈયાર કરવામાં આવેલા 35 લાખ પ્રોપર્ટી કાર્ડનું મધ્યપ્રદેશના રીવા ખાતે વિતરણ કર્યું હતું.
• પ્રધાનમંત્રીએ ઇન્ડિયા ટૂડે કોન્ક્લેવ 2023 દરમિયાન આ યોજનાનાં મહત્ત્વ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો.

2. ક્ષમતા નિર્માણ અને તાલીમ (સીબીએન્ડટી)

2.1 પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓ (પીઆરઆઈ)ની ક્ષમતા નિર્માણ અને તાલીમ (સીબીએન્ડટી) એમઓપીઆરની મુખ્ય પ્રવૃત્તિઓમાંની એક છે. મંત્રાલય પીઆરઆઈને મજબૂત કરવા માટે પ્રોગ્રામમેટિક, ટેકનિકલ અને સંસ્થાગત સહાયતા પ્રદાન કરે છે.

2.2 રાષ્ટ્રીય ગ્રામિણ સ્વરાજ અભિયાન (આરજીએસએ)ની કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા પ્રાયોજિત યોજના (સીએસએસ) વર્ષ 2018-19થી 2021-22 દરમિયાન લાગુ કરવામાં આવી હતી. આ યોજનાનો અમલ વર્ષ 2022-23 અને 2025-26 દરમિયાન કુલ રૂ.5911 કરોડનાં ખર્ચે કરવા માટે કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં રૂ. 3700 કરોડનો કેન્દ્રીય હિસ્સો અને રૂ. 2211 કરોડનો રાજ્યનો હિસ્સો સામેલ છે.

2.3 આરજીએસએની યોજના હેઠળની સિદ્ધિઓઃ

• વર્ષ 2018-19થી વર્ષ 2021-22 દરમિયાન પીઆરઆઈનાં ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ અને તેમનાં કાર્યકર્તાઓ તથા પંચાયતોનાં અન્ય હિતધારકો સહિત 1.43 કરોડ સહભાગીઓએ તાલીમ પ્રદાન કરી હતી.
• 2022-23 દરમિયાન, 43,36,584 સહભાગીઓને તાલીમ આપવામાં આવી હતી.
• 28-12-2023ના ચાલુ વર્ષ દરમિયાન 17,96,410 સ્પર્ધકોને તાલીમ આપવામાં આવી છે.

20 ડિસેમ્બર, 2023 ટ્રેનિંગ મેનેજમેન્ટ પોર્ટલ પર અપલોડ કરવામાં આવ્યું

3. પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓ (પીઆરઆઈ)ના માધ્યમથી સ્થાયી વિકાસ લક્ષ્યો (એલએસડીજી)નું સ્થાનિકીકરણ:

3.1 મંત્રાલયે એલએસડીજી માટે 9 વિષયગત અભિગમ અપનાવ્યો છે, જે સરકારનાં ત્રીજા સ્તરનાં વિસ્તૃત નેટવર્કનો ઉપયોગ કરે છે, જેમાં નોન-પાર્ટ 9 વિસ્તારોની પરંપરાગત સંસ્થાઓ સામેલ છે. આ થીમ્સ પરનાં લક્ષ્યાંકો વર્ષ 2030 સુધીમાં નીચેનાં અભિગમને અપનાવીને પૂર્ણ કરવામાં આવશેઃ

1. પંચાયત સ્તરે તમામ મુખ્ય વિકાસલક્ષી અને કલ્યાણ કાર્યક્રમોનો સમન્વય,
2. તબક્કાવાર રીતે તમામ ગામોમાં વિવિધ પ્રવૃત્તિઓની સંતૃપ્તિ.
3. તમામ સંબંધિત લોકોની પારદર્શિતા અને જવાબદારી સુનિશ્ચિત કરવા માટે ડિજિટલ ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ.

3.2 એસડીજીના સ્થાનિકીકરણ પર પ્રગતિઃ

1. નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માટે થિમેટિક ગ્રામ પંચાયત વિકાસ યોજના (જીપીડીપી), બ્લોક પંચાયત વિકાસ યોજના (બીપીડીપી) અને જિલ્લા પંચાયત વિકાસ યોજના (ડીપીડીપી) અપલોડ કરવાની સ્થિતિ:

મૂળ: 20 ડિસેમ્બર, 2023ની સ્થિતિએ ઇગ્રામસ્વરાજ પોર્ટલ .

2. પીપલ્સ પ્લાન કેમ્પેઇન (પીપીસી)-2023: પીપીસી-2023ને 'સબકી યોજના સબકા વિકાસ' તરીકે 4 સપ્ટેમ્બર, 2023 એ શરૂ કરવામાં આવી હતી. . આગામી નાણાકીય વર્ષ એટલે કે 2024-25 માટે વિષયગત જી.પી.ડી.પી. તૈયાર કરવા માટે સમુદાય, ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ, ફ્રન્ટલાઈન વર્કર્સ, એસએચજી અને અન્ય હિતધારકોની સ્વૈચ્છિક સંડોવણી સાથે ઝુંબેશ મોડમાં સહભાગી જી.પી.ડી.પી. તૈયાર કરવાની વ્યૂહરચના.
3. પ્રોજેક્ટ સંચાલિત જિલ્લા અને તાલુકા પંચાયત વિકાસ યોજનાઃ
4. યોજાયેલ વર્કશોપમાં પ્રોજેક્ટ સંચાલિત બ્લોક અને જિલ્લા પંચાયત વિકાસ યોજનાની રચના અંગેનો 4– 5 સપ્ટેમ્બર, 2023 દરમ્યાન અહેવાલ બહાર પાડવામાં આવ્યો.
5. અહેવાલની ભલામણોના આધારે રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને તૈયાર કરવાની સલાહ આપવામાં આવી છે પ્રોજેક્ટ સંચાલિત બ્લોક અને જિલ્લા પંચાયત વિકાસ યોજનાઓ.

4. થિમેટિક નેશનલ વર્કશોપઃ ઓડિશામાં 17થી 19 ફેબ્રુઆરી, 2023 દરમિયાન આયોજિત થીમ 3-ચાઇલ્ડ ફ્રેન્ડલી વિલેજ અને થીમ 9-વિમેન ફ્રેન્ડલી વિલેજ ઓફ એલએસડીજી પર ત્રણ દિવસીય રાષ્ટ્રીય કાર્યશાળામાં કેન્દ્રીય મંત્રાલયો, 30 રાજ્યો (ઇઆર, કાર્યકર્તાઓ સહિત), યુનિસેફ, યુએનની મહિલાઓ અને અન્ય એનજીઓમાંથી આશરે 1400 સહભાગીઓએ ભાગ લીધો હતો.

5. ગુણવત્તા/આઈએસઓ સર્ટિફિકેશન પર બે દિવસીય રાષ્ટ્રીય વર્કશોપઃ

1. કેરળ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ લોકલ એડમિનિસ્ટ્રેશન (કેઆઇએલએ), કેરળમાં 6 વર્ષ દરમિયાન આયોજિત ગુણવત્તા/આઇએસઓ સર્ટિફિકેશન પર બે દિવસીય "પંચાયતોનું આઈએસઓ સર્ટિફિકેશન" પર રાષ્ટ્રીય વર્કશોપમાં 7 જુલાઈ, 2023એ 25 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોનાં આશરે 100 સહભાગીઓએ ભાગ લીધો હતો.
2. આ અંગેના ફોલોઅપના પરિણામે વિવિધ રાજ્યોમાં પંચાયતોની ગુણવત્તા/આઈએસઓ સર્ટિફિકેશન માટેના પ્રયાસો હાથ ધરવામાં આવ્યા છે. સેવાઓની પ્રમાણભૂત પ્રક્રિયાઓ સાથે, તે પંચાયત સ્તરે સેવા પ્રદાન કરવાની ગુણવત્તામાં સુધારો કરશે તેવી અપેક્ષા છે.

6. થીમ 8 પર ત્રણ દિવસીય રાષ્ટ્રીય વર્કશોપ-જમ્મુ-કાશ્મીરના શ્રીનગરમાં 21 થી 23 ઓગસ્ટ, 2023 દરમિયાન એલજીના સુશાસન સાથે પંચાયતનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. વર્કશોપ દરમિયાન નીચેની બાબતો બહાર પાડવામાં આવી હતીઃ
   1. 1. મેરી પંચાયત એપ
      2. રાષ્ટ્રીય ક્ષમતા નિર્માણ ફ્રેમવર્ક 2022 ની ઓપરેટિંગ માર્ગદર્શિકાઓ.
      3. સર્વિસ લેવલ બેન્ચમાર્ક, સેલ્ફ-એસેસમેન્ટ્સ અને મોડેલ કોન્ટ્રાક્ટ એમઓપીઆર દ્વારા યુનિસેફ સાથે રંગમાં તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો.

7. પંચાયત વિકાસ સૂચકાંક (પીડીઆઈ):

એલએસડીજી પર પ્રગતિને માપવા અને પુરાવા આધારિત નીતિ તૈયાર કરવા માટે આકારણી હાથ ધરવા એમઓપીઆરએ પીડીઆઈની ગણતરી માટે વ્યવસ્થા તૈયાર કરવા માટે એક સમિતિની રચના કરી હતી.

1. 28 જૂન, 2023ના રોજ દિલ્હીમાં આયોજિત રાષ્ટ્રીય કાર્યશાળામાં પંચાયતી રાજ રાજ્યમંત્રી દ્વારા આ અહેવાલ બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો . સમિતિનો અહેવાલ મંત્રાલયની વેબસાઈટ પર યુઆરએલ પર જોઈ શકાશેઃ https://panchayat.gov.in/pdi-committee-report-2023/.
2. સમિતિએ પીડીઆઈની ગણતરી માટે એક માળખું તૈયાર કર્યું છે, જે કેન્દ્રીય મંત્રાલયો /વિભાગો તેમજ રાજ્ય સરકારો અને પીઆરઆઈ માટે તેમની યોજનાઓના પરિણામોનું મૂલ્યાંકન કરવા અને પુરાવાના આધારે ભાવિ વિકાસની યોજના બનાવવા માટે ઉપયોગી સાધન બની રહેશે.
3. 10-11 ઓગસ્ટ, 2023 દરમિયાન દિલ્હીમાં બેઝલાઇન રિપોર્ટ તૈયાર કરવા અને પીડીઆઈની ગણતરી કરવા માટે પીડીઆઇ પોર્ટલ પર બે દિવસીય નેશનલ રાઇટ-શોપનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે.
4. એક પોર્ટલ (www.pdi.gov.in)ની તૈયારી માટે પીડીઆઈ વિકસાવવામાં આવી છે. યુડીઆઈઈ+, જેજેએમ, એસબીએમ, એસબીએમ, એનએસએપી, પીએમએવાય, મનરેગા, મિશન અંત્યોદય અને ઈગ્રામસ્વરાજ પાસેથી પ્રાપ્ત આશરે 140 ડેટા પોઈન્ટ્સ પીડીઆઈ પોર્ટલમાં પોર્ટ કરવામાં આવ્યા છે, બાકીના ડેટા પોઈન્ટ્સ ગ્રામ પંચાયતો અને લાઈન વિભાગો દ્વારા જીપી સ્તરે દાખલ કરવામાં આવશે.
5. મોટા ભાગનાં રાજ્યોમાં કાર્યશાળાઓનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે, જેનો ઉદ્દેશ પીડીઆઈ તૈયાર કરવા માટે ડેટા એકત્રિત કરવા અને માન્યતા સ્થાપિત કરવાની વ્યવસ્થા પર સંબંધિત લાઇન વિભાગો અને પંચાયત અધિકારીઓને સામેલ કરવાનો છે.
6. નવ થીમ પર ગ્રામ પંચાયતના વિષયગત સ્કોર તેમજ વિષયોના સ્કોર પર આધારિત સંયુક્ત પીડીઆઈ સ્કોરનો ઉપયોગ પંચાયતોને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે કરવામાં આવશે.

4. પીઆરઆઈને મજબૂત કરવા માટે સંસ્થાગત વ્યવસ્થા

1. પીઆરઆઈને મજબૂત કરવા માટે એનઆઇઆરડીએન્ડપીઆરમાં સ્કૂલ ઑફ એક્સેલન્સ ઓફ પંચાયતી રાજ (એસઓઇપીઆર)ની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. તે એસઆઇઆરડીએન્ડપીઆરને મજબૂત કરશે તેમજ રાષ્ટ્રીય સ્તરે પંચાયતી રાજનાં વિષયો પર સંશોધનને ટેકો આપશે.
2. પારદર્શિતા અને જવાબદારી વધારવા માટે પંચાયતોની કામગીરી વિશેની માહિતી લોકો સુધી સરળતાથી પહોંચાડવા માટે ઓગસ્ટ 2023 માં મેરી પંચાયત એપ્લિકેશન શરૂ કરવામાં આવી છે. ઉપરોક્ત એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ કરવાનું 13 લાખને પાર કરી ગયું છે.
3. તાલીમ માટેના આકારણી મોડ્યુલને તાલીમ વ્યવસ્થાપન પોર્ટલ (ટીએમપી)માં કાર્યરત કરવામાં આવ્યું છે. તે તાલીમના સહભાગીઓના શીખવાના પરિણામોના મૂલ્યાંકનને સરળ બનાવશે.

5. પંચાયતોને પ્રોત્સાહન આપવું

5.1 પંચાયતી રાજ મંત્રાલય (એમઓપીઆર) દર વર્ષે દેશભરની શ્રેષ્ઠ કામગીરી બજાવતી પંચાયતોને રાષ્ટ્રીય પંચાયત પુરસ્કાર આપે છે, જે સ્થાનિક સ્તરે તેમના વિકાસમાં તેમના પ્રયાસોને વધુ સુધારવા માટે તેમના માટે પ્રેરણાનો મજબૂત સ્રોત છે. આ પુરસ્કારો સામાન્ય રીતે દર વર્ષે 24 એપ્રિલના રોજ એનાયત કરવામાં આવે છે, રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે.

5.2 એમઓપીઆરે 17 એસડીજીને 9 સ્થાનિકીકરણ એસડીજી (એસડીજી) થીમ્સમાં સમાવી લીધા છે. તદનુસાર, વર્ષ 2023માં રાષ્ટ્રીય પંચાયત પુરસ્કારોમાં એલએસડીજી સાથે જોડાણ કરીને આની અસરથી નવીનીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. એનપીએને 9 એલએસડીજી આધારિત થીમ હેઠળ આપવામાં આવે છે, જેમાં (1) ગરીબી મુક્ત અને સંવર્ધિત આજીવિકા પંચાયત (2) સ્વસ્થ પંચાયત (3) બાળકોને અનુકૂળ પંચાયત (4) પાણી પર્યાપ્ત માત્રામાં પંચાયત (5) સ્વચ્છ અને હરિયાળી પંચાયત (6) પંચાયતમાં આત્મનિર્ભર માળખાગત સુવિધા (7) સામાજિક રીતે સંરક્ષિત પંચાયત (8) સુશાસન સાથે પંચાયત અને (9) મહિલા-મૈત્રીપૂર્ણ પંચાયત

5.3 પંચાયતી રાજ મંત્રાલયે 9 વિષયો ઉપરાંત શ્રેષ્ઠ કામગીરી કરનારી ગ્રામ પંચાયતો (જીપી)ને વિશેષ શ્રેણીના પુરસ્કારો પણ એનાયત કર્યા હતા, જેમાં (1) ગ્રામ ઊર્જા સ્વરાજ વિશેષ પંચાયત પુરસ્કારને ઊર્જાના પુનઃપ્રાપ્ય સ્ત્રોતોના સ્વીકાર અને ઉપયોગના સંબંધમાં તેમની કામગીરી માટે અને (2) કાર્બન ન્યૂટ્રલ વિશેષ પંચાયત પુરસ્કારને સ્વચ્છ-શૂન્ય કાર્બન ઉત્સર્જન હાંસલ કરવાની દિશામાં અનુકરણીય કાર્ય કરવા બદલ સન્માનિત કરવામાં આવ્યા હતા.

5.4 વર્ષ 2023માં કુલ 42 પંચાયતોને તેમની કામગીરીના આધારે એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવ્યા હતા.

6. રાષ્ટ્રીય પંચાયત પુરસ્કાર સપ્તાહની ઉજવણી (17 – 21 એપ્રિલ, 2023)

6.1 ભારતના રાષ્ટ્રપતિ શ્રીમતી દ્રોપદી મુર્મૂએ 17 એપ્રિલ, 2023ના રોજ નવી દિલ્હીના વિજ્ઞાન ભવન ખાતે પંચાયતોના પ્રોત્સાહન પર રાષ્ટ્રીય પરિષદમાં રાષ્ટ્રીય પંચાયત પુરસ્કાર સપ્તાહની ઉજવણીનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું અને શ્રેષ્ઠ પ્રદર્શન કરનારી પંચાયતોને રાષ્ટ્રીય પંચાયત પુરસ્કાર - 2023 એનાયત કર્યા હતા.

6.2 આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય પંચાયતી રાજ મંત્રી શ્રી ગિરિરાજ સિંહે જી.એસ.એન.આર.વાય.નો શુભારંભ કરાવ્યો, Nએનશનલ હુંમાટે નીતિયુક્ત Rયુરલ ભારત થી Nએવિગેટ, ઇનોવAte અને ઉકેલો પંચYનિર્ણયો પર, પંચાયતી રાજ મંત્રાલયની મોબાઇલ એપ્લિકેશનનો હેતુ ગ્રામીણ સમુદાયોને સશક્ત બનાવવાનો છે.

7. રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસની ઉજવણી – 24 એપ્રિલ, 2023

7.1 પ્રધાનમંત્રીએ આ વર્ષે રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસની ઉજવણીમાં ભાગ લીધો હતો અને તમામ ગ્રામસભાઓ અને પંચાયતી રાજને સંબોધન કર્યું હતું.

દેશભરની સંસ્થાઓ. પ્રધાનમંત્રીએ 24મી એપ્રિલ, 2023 તારીખે મધ્યપ્રદેશના રીવામાં રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસ નિમિત્તે પંચાયત પ્રતિનિધિઓ સહિત વિશાળ જનમેદનીને સંબોધન કર્યું હતું.

7.2 આ વર્ષે મધ્ય પ્રદેશના રીવા ખાતે રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસની ઉજવણીમાં પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓના પ્રતિનિધિઓ, અન્ય હિતધારકો અને રેવા જિલ્લા અને અન્ય પડોશી જિલ્લાઓના સ્થાનિક રહેવાસીઓ /ગ્રામીણ લોકો સહિત એક લાખથી વધુ સહભાગીઓએ ભાગ લીધો હતો.

7.3 રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસનાં પ્રસંગે એકત્ર થયેલી જનમેદનીને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ સમગ્ર દેશમાંથી 30 લાખથી વધારે પંચાયતનાં પ્રતિનિધિઓની વર્ચ્યુઅલ હાજરીની નોંધ લીધી હતી અને કહ્યું હતું કે, આ ભારતીય લોકશાહીનું એક બોલ્ડ ચિત્ર પ્રસ્તુત કરે છે.

4. આ કાર્યક્રમ દરમિયાન પ્રધાનમંત્રીએ પંચાયત સ્તરે જાહેર ખરીદી માટે ઇન્ટિગ્રેટેડ ઇગ્રામસ્વરાજ અને જીઇએમ પોર્ટલનું ઉદઘાટન કર્યું હતું. ઇગ્રામસ્વરાજ – સરકારી ઇ-માર્કેટપ્લેસ ઇન્ટિગ્રેશનનો ઉદ્દેશ પંચાયતોને જીઇએમ મારફતે તેમની ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓ પ્રાપ્ત કરવા સક્ષમ બનાવવાનો છે, જે ઇગ્રામસ્વરાજ પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ કરે છે.

7.5 પ્રધાનમંત્રીએ લાભાર્થીઓને આશરે 35 લાખ એસવીએએમઆઇટીવીએ પ્રોપર્ટી કાર્ડ પણ સુપરત કર્યા હતા. આ કાર્યક્રમ પછી દેશમાં એસવીએમઆઈટીવીએ યોજના હેઠળ આશરે 1.25 કરોડ પ્રોપર્ટી કાર્ડનું વિતરણ કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં મધ્યપ્રદેશમાં વહેંચવામાં આવેલા કાર્ડનો પણ સમાવેશ થાય છે.

8. ઈ-ગ્રામ સ્વરાજ ઈ-ફાઈનાન્સિયલ મેનેજમેન્ટ સિસ્ટમ

8.1 ઇગ્રામસ્વરાજ, પંચાયતી રાજ માટે સરળ કાર્ય આધારિત એકાઉન્ટિંગ એપ્લિકેશન, પીઆરઆઈને ભંડોળના વધુ હસ્તાંતરણ માટે પ્રેરિત કરીને પંચાયતની વિશ્વસનીયતા વધારવામાં મદદ કરે છે. ઇગ્રામસ્વરાજ એપ્લિકેશનમાં પ્રવર્તમાન કેટલીક મુખ્ય વિશેષતાઓ નીચે મુજબ છેઃ

• વર્કફ્લો સક્રિય થયેલ
• ગ્રામ માનચિત્રા જીઆઇએસ પર ઉપલબ્ધ સંપત્તિઓ
• મલ્ટિ-ટેનન્સીને ટેકો આપે છે; એક જ કિસ્સામાં બહુવિધ ભાડૂઆતો અને
• ઓપન-સોર્સ તકનીકો પર આધારિત મજબૂત સત્તાધિકરણ પદ્ધતિ
• ઇજીએસ-પીએફએમએસ સંકલન - XV નાણાં પંચની ગ્રાન્ટ હેઠળ પંચાયતો દ્વારા કરવામાં આવતા એકાઉન્ટિંગનું ઓટોમેશન.

8.2 આ વર્ષે (2023) નવું ફીચર લોન્ચ થયું

ઇજીએસ-જીઇએમ ઇન્ટરફેસ – સ્ટાન્ડર્ડાઇઝ્ડ દરે જીઇએમ મારફતે ચીજવસ્તુઓ/સેવાઓની ખરીદીમાં પંચાયતોને સુવિધા પ્રદાન કરે છે અને ઇજીએસ-પીએફએમએસ ઇન્ટરફેસ મારફતે સતત ચુકવણી કરે છે, જેથી પારદર્શક પ્રાપ્તિ વ્યવસ્થા સ્થાપિત થાય છે.

8.3 ઇ-ગ્રામસ્વરાજના સ્વીકારની વર્તમાન પ્રગતિ (ઇગ્રામસ્વરાજ-પીએફએમએસ અને ઇજીએસ-જીઇએમ ઇન્ટરફેસ સહિત):

1. 4. eGramSwaraj સાથે લાભાર્થી વિગતોનું સંકલન:

ડિસેમ્બર 2023 સુધી, છ કેન્દ્રીય મંત્રાલયો / વિભાગોની સોળ યોજનાની લાભાર્થીઓની વિગતો નીચે જણાવ્યા મુજબ ઇગ્રામસ્વરાજ એપ્લિકેશન સાથે સંકલિત છે.

9. અસ્કયામતોનું જિયો-ટેગિંગ:

પંચાયતી રાજ મંત્રાલયે "એમએક્શનસોફ્ટ" વિકસાવ્યું છે, જે એક મોબાઇલ આધારિત સોલ્યુશન છે, જે જીઓ-ટેગ્સ (એટલે કે જીપીએસ કોઓર્ડિનેટ્સ) સાથે ફોટો કેપ્ચર કરવામાં મદદ કરે છે, જે કામના આઉટપુટ તરીકે એસેટ ધરાવે છે. અસ્કયામતોનું જિયો-ટેગિંગ ત્રણેય તબક્કામાં કરવામાં આવે છે, જેમ કે (૧) કામ શરૂ થાય તે પહેલાં, (૨) કામ દરમિયાન અને (૩) કામ પૂર્ણ થયા પછી. ડિસેમ્બર 2023 સુધી, ચાલુ વર્ષમાં પંદર નાણાં પંચ હેઠળ લેવાયેલી પ્રવૃત્તિઓ માટે ગ્રામ પંચાયતો દ્વારા સંપત્તિની અઢી લાખ તસવીરો અપલોડ કરવામાં આવી છે.

10. સિટીઝન ચાર્ટર

ડિસેમ્બર 2023 સુધીમાં, 215628 ગ્રામ પંચાયતોએ તેમના લોકોને 954 સેવાઓ પહોંચાડવાનું વચન આપતા તેમના સિટીઝન ચાર્ટરને મંજૂરી આપી અને અપલોડ કરી હતી, જેમાંથી 261 ઓનલાઇન ઓફર કરવામાં આવે છે.

11. ઓનલાઇન ઓડિટ કરો

મહત્ત્વપૂર્ણ સંસ્થાગત સુધારાના ભાગરૂપે, XV FC એ નિર્ધારિત કર્યું છે કે પંચાયત ખાતાઓના ઓડિટેડ અહેવાલોને લાયકાતના માપદંડ તરીકે જાહેર જનતા માટે ઉપલબ્ધ કરાવવાની જરૂર છે. "ઓડિટ ઓનલાઇન" અરજી કેન્દ્રીય નાણાં પંચની ગ્રાન્ટને લગતા પંચાયત ખાતાઓનું ઓનલાઇન ઓડિટ કરવાની સુવિધા આપે છે.

12. ગ્રામીણ સ્થાનિક એકમોને કેન્દ્રીય નાણાં પંચની ગ્રાન્ટ

12.1 પંદરમા નાણાં પંચ (XV FC)એ નાણાકીય વર્ષ 2020-21 માટે પોતાનો વચગાળાનો અહેવાલ અને 2021-26ના સમયગાળા માટેનો અંતિમ અહેવાલ સુપરત કર્યો હતો. XV FC ગ્રાન્ટ-ઇન-એઇડની ફાળવણી પંચાયતી રાજનાં તમામ સ્તરોને કરવામાં આવે છે, જેમાં ભાગ ન હોય તેવા નવ રાજ્યોનાં પરંપરાગત એકમો અને પાંચમાં અને છઠ્ઠી અનુસૂચિ ધરાવતાં વિસ્તારો એમ બે ભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે, જેમાં (1) મૂળભૂત (અનટાઇઝ્ડ) ગ્રાન્ટ (2020-21 માટે 50 ટકા અને 2021-22થી 2025-26 માટે 40 ટકા) અને (2) ટાઇડ ગ્રાન્ટનો સમાવેશ થાય છે. (2020-21 માટે 50 ટકા અને 2021-22થી 2025-26 માટે 60 ટકા).

12.2 ગ્રામીણ સ્થાનિક એકમોને આપવામાં આવેલી એક્સવી એફસી ગ્રાન્ટનું કુલ કદ નાણાકીય વર્ષ 2020-21ના ગાળા માટે રૂ.60,750 કરોડ અને 2021-22થી 2025-26ના ગાળા માટે રૂ.2,36,805 કરોડ છે. ચાલુ નાણાકીય વર્ષ 2023-24નાં સંબંધમાં રૂ.15,319 કરોડ રીલિઝ કરવામાં આવ્યાં છે, જેનાં પરિણામે અત્યાર સુધીમાં કુલ રૂ. 2,97,555 કરોડની ફાળવણીમાંથી રૂ. 1,63,850 કરોડ એટલે કે, 55.07 ટકાની સંચિત ફાળવણી થઈ છે. આ અનુદાન ગ્રામીણ સ્થાનિક સંસ્થાઓમાં વિકાસ કાર્યો માટે રાજ્યોને આપવામાં આવે છે.

13. ગ્રામ ઊર્જા સ્વરાજ અભિયાન

13.1 પંચાયતી રાજ મંત્રાલયે નવીન અને પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જા મંત્રાલય સાથે જોડાણ કરીને ગ્રામ પંચાયતોને પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જાના સ્વીકાર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરતી તેની તમામ યોજનાઓ હેઠળ સામેલ કરી છે. તેનાથી આગામી વર્ષોમાં ગ્રામ પંચાયતો ઊર્જાની દ્રષ્ટિએ આત્મનિર્ભર બનીને વિકસિત થશે અને માત્ર ગ્રાહક બનવાને બદલે ઊર્જાના ઉત્પાદક બનશે. તદુપરાંત, ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જાના ઉપયોગોને વ્યાપકપણે અપનાવવાથી ગ્રામ પંચાયતોને મહેસૂલના સ્ત્રોતો (ઓએસઆર) અને ગામડાંના સ્થાનિક યુવાનો માટે રોજગારીની તકો વિકસાવવામાં મદદ મળશે.

13.2 ગ્રામ ઊર્જા સ્વરાજ અભિયાન હેઠળ, જીપીએ રાજ્યોની નવીનીકરણીય ઊર્જા વિકાસ એજન્સીઓના સહયોગથી તેમના પોતાના અમલીકરણ મોડેલો વિકસાવ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, તમિલનાડુની ઓડંથુરાઈ પંચાયતની પોતાની પવનચક્કી છે, મહારાષ્ટ્રની થિકેકરવાડી ગ્રામ પંચાયતે પીપીપી મોડમાં બાયોગેસ પ્લાન્ટની સ્થાપના કરી છે અને કેરળમાં પલક્કડ જિલ્લા પંચાયતનો પ્રોજેક્ટ મીનવલ્લમ માઇક્રો હાઇડલ હેઠળ પંચાયતની પ્રથમ પહેલ છે. ઘણી પંચાયતોએ સોલાર રૂફ ટોપ મોડેલ્સ, સોલાર કિચન, સોલાર સ્ટ્રીટ લાઇટિંગ અને પંચાયતોની માલિકીની સોલાર હાઇ માસ્ટ લાઇટ જેવા સૌર ઊર્જાના મોડેલો અપનાવ્યા છે.

13.3 ગ્રામ ઊર્જા સ્વરાજ અભિયાન અંતર્ગત આજની તારીખે 2,080 ગ્રામ પંચાયતોએ પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જાના પ્રોજેક્ટો હાથ ધર્યા છે અને તેનો અમલ કર્યો છે. લગભગ ૨૦૨૦ ગ્રામ પંચાયતોમાં સૌર ઉર્જા પ્રણાલીઓ છે જે સ્થાપિત છે અને સંપૂર્ણપણે કાર્યરત છે. આશરે 60થી 70 ગ્રામ પંચાયતોમાં હાઈડલ એનર્જી સિસ્ટમ અને વિન્ડ એનર્જી સિસ્ટમ સ્થાપિત કરવામાં આવી છે અને હાલની બાયોગેસ એનર્જી સિસ્ટમ સાથે 106 જીપી છે.

YP/GP/NP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com