વર્ષ 2023 દરમિયાન પ્રવાસન મંત્રાલયની મુખ્ય પહેલો/ઘટનાઓ/સિદ્ધિઓ નીચે મુજબ છેઃ

• પર્યટન મંત્રાલયે સફળતાપૂર્વક 4 જી20 ટૂરિઝમ વર્કિંગ ગ્રુપનું આયોજન કર્યું હતું અને દેશમાં વિવિધ સ્થળોએ પ્રવાસન મંત્રીસ્તરીય બેઠકનું આયોજન કર્યું હતું જેમકે, કચ્છનું રણ, સિલિગુડી/દાર્જિલિંગ, શ્રીનગર અને પણજી, ગોવા. સ્થાયી વિકાસનાં લક્ષ્યાંકો હાંસલ કરવા માટેનાં સાધન તરીકે પ્રવાસન માટે જી20 રોડમેપને જી20નાં તમામ સભ્ય દેશો અને આમંત્રિત દેશોએ સંપૂર્ણપણે સમર્થન આપ્યું હતું. તેમાં એસડીજી હાંસલ કરવા માટે ગ્રીન ટૂરિઝમ, ડિજિટલાઇઝેશન, સ્કિલ્સ, ટૂરિઝમ એમએસએમઇ અને ડેસ્ટિનેશન મેનેજમેન્ટની પાંચ પ્રાથમિકતાઓ પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. જી20 રોડમેપમાં ઉલ્લેખિત મિશન LiFE પર આધારિત LiFE પહેલ માટે પ્રવાસનો ઉદ્દેશ મુલાકાતીઓ અને પ્રવાસન વ્યવસાયોને સ્થાયી પદ્ધતિઓ અપનાવવા અને કુદરતી વારસો અને સંસ્કૃતિની જાળવણીમાં પ્રદાન કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવાનો છે.

• પર્યટન મંત્રાલયે મેઘાલયના શિલોંગમાં સ્થાનિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ભારતના પૂર્વોત્તર રાજ્યોમાં પ્રવાસન ક્ષેત્રની સંભવિતતા પ્રદર્શિત કરવા માટે મેઘાલય રાજ્ય સરકારના સહયોગથી પૂર્વોત્તરમાં આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસન માર્ટની 11મી આવૃત્તિનું આયોજન 21થી 23 નવેમ્બર 2023 દરમિયાન કરવામાં આવ્યું હતું. માર્ટે પૂર્વોત્તરના આઠ રાજ્યોના પ્રવાસન વ્યાવસાયિક સમુદાય અને ઉદ્યોગસાહસિકોને એક મંચ પર એકત્ર કર્યા હતા, જેથી મેઘાલય અને અન્ય પૂર્વોત્તર રાજ્યોના પ્રવાસન હિતધારકોને આ વિસ્તારમાં વણખેડાયેલા પ્રવાસન સ્થળોને પ્રદર્શિત કરવા માટે એક માર્ગ મળ્યો હતો. ઇન્ટરનેશનલ ટૂરિઝમ માર્ટ ગ્રીન ઇવેન્ટ હતી, જેમાં મિશન LiFEના અમલીકરણ માટે ભારત સરકાર દ્વારા તૈયાર કરવામાં આવેલા એક્શન પોઇન્ટ્સની જેમ ઓછા કાર્બનના વિકલ્પો અપનાવવામાં આવ્યા હતા અને પ્રવાસન હિતધારકોને સંવેદનશીલ બનાવવામાં આવ્યા હતા અને તેના ઉદ્દેશો વિશે વધુ જાગૃતિ લાવવામાં આવી હતી.

• 27 સપ્ટેમ્બર, 2023ના રોજ વિશ્વ પ્રવાસન દિવસ નિમિત્તે ભારત સરકારનાં પર્યટન મંત્રાલયે મિશન LiFE હેઠળ પ્રવાસન ક્ષેત્ર માટે 'ટ્રાવેલ ફોર LiFE' કાર્યક્રમનાં ગ્લોબલ લોંચનું આયોજન કર્યું હતું, જેમાં સ્થાયી પ્રવાસન વિશે જાગૃતિ લાવવાની કલ્પના કરવામાં આવી હતી તથા પ્રવાસીઓ અને પ્રવાસન વ્યવસાયોને પ્રકૃતિ સાથે સુસંગત સ્થાયી પદ્ધતિઓ અપનાવવા માટે પ્રેરિત કરવામાં આવ્યાં હતાં. આ કાર્યક્રમનો ઉદ્દેશ સ્થાયી, જવાબદાર અને સ્થિતિસ્થાપક પ્રવાસન ક્ષેત્રને વિકસાવવા માટે પ્રવાસન ક્ષેત્રમાં મોટા પાયે વર્તણૂકમાં ફેરફારો અને મુખ્ય પ્રવાહની સ્થિરતાને પ્રોત્સાહન આપવાનો છે. તે "યુઝ-એન્ડ-ડિસ્પોઝ" અર્થતંત્રમાંથી એક વર્તુળાકાર અર્થતંત્રમાં સંક્રમણની માંગ કરે છે, જે પર્યાવરણના સંસાધનોને જાળવવા માટે બુદ્ધિહીન અને વિનાશક વપરાશને બદલે સંસાધનોના ધ્યાનપૂર્વક અને ઇરાદાપૂર્વકના ઉપયોગ દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે.

• મુખ્ય આંતરરાષ્ટ્રીય સ્રોત બજારોમાં ભારતને 360-ડિગ્રી સાકલ્યવાદી ગંતવ્ય સ્થાન તરીકે સ્થાન આપવા માટે વર્ષ 2023 ને ભારત મુલાકાત વર્ષ 2023 તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રવાસન મંત્રાલયે વિદેશમાં ભારતીય મિશનો સાથે જોડાણમાં એફઆઇટીયુઆર, મેડ્રિડ, અરેબિયન ટ્રાવેલ માર્ટ, દુબઇ, વર્લ્ડ ટ્રાવેલ માર્કેટ, લંડન, આઇએમઇએક્સ ફ્રેન્કફર્ટ, ટોપ રિસા, પેરિસ, આઇટીબી બર્લિન, ઓટીડીવાયકેએચ, મોસ્કો અને આઇટીબી એશિયા સિંગાપોર જેવા મુખ્ય આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસન પ્રદર્શનોમાં ભાગ લીધો હતો, જે વૈશ્વિક પ્રવાસન વેપાર ક્ષેત્રને ભારતીય પ્રવાસન ઉત્પાદનો અને થીમ્સની વિવિધતા દર્શાવવા માટે ડીએમસી, ઇનબાઉન્ડ ટૂર ઓપરેટર્સ, હોટેલિયર્સ વગેરેના પ્રતિનિધિમંડળનું નેતૃત્વ કરી રહ્યું છે. ઓક્ટોબર 2023માં ટોક્યો ખાતે યોજાયેલા જેટા ટૂરિઝમ એક્સ્પો માટે ભારત ભાગીદાર દેશ પણ હતો.

• પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીના "મિશન મોડમાં પ્રવાસનનો વિકાસ" કરવાના વિઝનને ધ્યાનમાં રાખીને પ્રવાસન મંત્રાલયે એક મહત્વાકાંક્ષી અભિયાનનું અનાવરણ કર્યું હતું, જેનો ઉદ્દેશ ભારતને વૈશ્વિક મંચ પર અગ્રણી લગ્ન સ્થળ તરીકે પ્રદર્શિત કરવાનો છે. આ ઝુંબેશનો હેતુ શાહી, ઉડાઉ લગ્નોના ક્ષેત્રની બહાર ભારતની ધારણાને ફરીથી વ્યાખ્યાયિત કરવાનો છે. વૈશ્વિક મંચ પર પ્રીમિયર વેડિંગ ડેસ્ટિનેશન તરીકે ભારતની સુંદરતા અને વિવિધતાનું પ્રદર્શન કરવું. ભારતના મનમોહક સ્થળો, જીવંત ધાર્મિક વિધિઓ, સમૃદ્ધ ગેસ્ટ્રોનોમી અને વિશ્વકક્ષાના માળખાના દ્વાર ખોલીને આ અભિયાનનો ઉદ્દેશ વિશ્વભરનાં યુગલોને મંત્રમુગ્ધ કરવાનો અને તેમને ભારતની મોહકતાને ભેટીને તેમનાં સ્વપ્નની ઉજવણી કરવા માટે લલચાવવાનો છે.

• પ્રજાસત્તાક દિનની ઉજવણીના ભાગરૂપે, મંત્રાલય દ્વારા 26 થી 31 જાન્યુઆરી, 2023 દરમિયાન નવી દિલ્હીના લાલ કિલ્લા લૉન્સ ખાતે છ દિવસીય મેગા ઇવેન્ટ "ભારત પર્વ" કાર્યક્રમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. તેમાં ઝોનલ કલ્ચરલ સેન્ટર્સ દ્વારા સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમો તેમજ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોની સાંસ્કૃતિક મંડળીઓ, એક અખિલ ભારતીય ખાદ્ય અદાલત અને અખિલ ભારતીય હસ્તકલા બજારનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં પ્રજાસત્તાક દિનની શ્રેષ્ઠ પરેડ ટેબ્લોનું પ્રદર્શન કરવાની સાથે 65 હસ્તકળાના સ્ટોલ્સ સામેલ છે. લોકો માટે ખુલ્લો મુકાયેલા આ કાર્યક્રમમાં બધા દિવસોએ મુલાકાતીઓની ભારે ભીડ ઉમટી પડી હતી. આ મેગા ઇવેન્ટનું નિર્માણ એક ભારત શ્રેષ્ઠ ભારતની થીમ પર કરવામાં આવ્યું છે.

• પ્રવાસન મંત્રાલયે ફેડરેશન ઓફ ઇન્ડિયન ચેમ્બર્સ ઓફ કોમર્સ એન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રી (ફિક્કી) અને રાજસ્થાન સરકારના પ્રવાસન વિભાગના સહયોગથી 23થી રાજસ્થાનના જયપુર ખાતે જી20 ટૂરિઝમ એક્સ્પોનું આયોજન કર્યું હતું. 23થી 25 એપ્રિલ 2023 દરમિયાન 'ગ્રેટ ઇન્ડિયન ટૂરિઝમ બઝાર' (જીઆઇટીબી)ની 12મી એડિશનનું પ્રધાનમંત્રીના દીર્ઘદૃષ્ટા નેતૃત્વ હેઠળ આઝાદી કા અમૃત મહોત્સવ – અમૃત કાલની ઉજવણીના ભાગરૂપે ભારતના જી-20ના પ્રમુખપદને અનુરૂપ આ કાર્યક્રમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. દેશમાં યોજાયેલા સૌથી મોટા કાર્યક્રમોમાંના એક તરીકે ઓળખાતા, જી20 ટૂરિઝમ એક્સ્પો એક મોટી સફળતા સાબિત થયો હતો, જેમાં 150 થી વધુ ટૂર ઓપરેટર્સ અને માત્ર જી 20 દેશોના જ નહીં, પરંતુ વિવિધ સંસ્કૃતિઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા દેશોના પ્રતિનિધિઓ પણ આવ્યા હતા.

• ભારત સરકારના પર્યટન મંત્રાલય દ્વારા સંસ્કૃતિ મંત્રાલય, સંગીત નાટક અકાદમી અને આંધ્રપ્રદેશ રાજ્ય સરકારના સહયોગથી 10 થી 12 ડિસેમ્બર, 2023 દરમિયાન કૃષ્ણ નદીના કિનારે વિજયવાડા ખાતે કૃષ્ણવેની સંગીતા નીરજનમનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. ત્રિ-દિવસીય સાંસ્કૃતિક ઉડાઉ કાર્યક્રમમાં દેશના જાણીતા ગાયકો અને સંગીતકારોને એક જ છત નીચે લાવીને ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીતના સમૃદ્ધ વારસાના વારસાની ઉજવણી કરવામાં આવી હતી. વાઇબ્રન્ટ રાજ્ય આંધ્રપ્રદેશની હસ્તકળા, હાથવણાટ, ખાણીપીણી અને સંસ્કૃતિને પ્રદર્શિત કરતો ફૂડ એન્ડ ક્રાફ્ટ ફેસ્ટિવલ. પ્રાચીન સંગીતનાં સાધનોનું અદભૂત પ્રદર્શન પણ મુલાકાતીઓને મંત્રમુગ્ધ કરી દેતું હતું.

• યાત્રાધામ કાયાકલ્પ અને આધ્યાત્મિક, હેરિટેજ ઓગમેન્ટેશન ડ્રાઇવ (PRASHAD) યોજના હેઠળ 26 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં રૂ. 1629.15 કરોડનાં કુલ મંજૂર ખર્ચ સાથે 46 પ્રોજેક્ટને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. 17 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં પ્રશાદ યોજના અંતર્ગત વિકાસ માટે 26 નવા સ્થળોની ઓળખ પણ કરવામાં આવી છે. મેઘાલય રાજ્યમાં યાત્રાધામ અને હેરિટેજ ટૂરિઝમ માટે માળખાગત સુવિધાઓનો વિકાસ" શીર્ષક હેઠળ એક પ્રોજેક્ટનું ઉદઘાટન કરવામાં આવ્યું હતું, જેમાં મેઘાલયમાં નોંગસાવલિયા પ્રેસ્બિટેરિયન ચર્ચ, નાર્ટિયાંગ શક્તિ પીઠ, ઐત્તર પૂલ અને ચારંતલા કાલી ટેમ્પલમાં યાત્રાળુઓની સુવિધાઓના વિકાસનો સમાવેશ થાય છે, જેનું ઉદઘાટન 11મા આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસન માર્ટ, શિલોંગ 2023માં કરવામાં આવ્યું હતું.

• પ્રવાસન મંત્રાલયે સ્વદેશ દર્શન 2.0 સ્વરૂપે પોતાની સ્વદેશ દર્શન યોજનાનું નવીનીકરણ કર્યું છે, જેનો ઉદ્દેશ દેશમાં સ્થાયી અને જવાબદાર પ્રવાસનને પ્રોત્સાહન આપવા રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો અને સ્થાનિક સરકારો સાથે ભાગીદારીમાં પ્રવાસન સ્થળોનાં સંકલિત વિકાસ માટે મજબૂત માળખું ઊભું કરવાનો છે તથા વિકાસ માટે 32 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં 55 સ્થળોની ઓળખ કરવામાં આવી છે. આ યોજના વિવિધ પ્રોજેક્ટ અને પહેલોમાં સંતુલિત અને જવાબદાર પ્રવાસન પદ્ધતિઓનો અમલ કરશે તથા પર્યાવરણને સંતુલિત કરવા, સામાજિક-સાંસ્કૃતિક સ્થિરતા અને આર્થિક સ્થિરતા સહિત સ્થાયી પ્રવાસનનાં સિદ્ધાંતોનાં સ્વીકારને પ્રોત્સાહન આપશે. આ ઉપરાંત પર્યટન મંત્રાલયે સ્વદેશ દર્શન 2.0 અંતર્ગત પેટા યોજના 'ચેલેન્જ બેઝ્ડ ડેસ્ટિનેશન ડેવલપમેન્ટ' માટે પણ માર્ગદર્શિકા જાહેર કરી છે. એસડી 1.0 હેઠળ મંત્રાલયે 76 પ્રોજેક્ટ્સ હાથ ધરવા માટે ₹5294.11 કરોડ મંજૂર કર્યા છે, જેમાંથી 64 પ્રોજેક્ટ્સ ભૌતિક રીતે પૂર્ણ થયા હોવાનું નોંધાયું છે.
• મંત્રાલય પર્યાવરણ, વન અને આબોહવામાં પરિવર્તન મંત્રાલય દ્વારા શરૂ કરવામાં આવેલા રામસર સ્થળો પર અમૃત ધરોહરનો અમલ, રામસર સ્થળો પર પ્રકૃતિ પ્રવાસનને મજબૂત કરવા જેવા પ્રોજેક્ટ હેઠળ સ્થાનિક પ્રવાસન સેવા પ્રદાતાઓને તાલીમ આપી રહ્યું છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય રામસર સાઇટ્સ પર નેચર ટૂરિઝમને મજબૂત કરવા માટે સુવિધા પૂરી પાડનારાઓ/ગાઇડ્સ/અન્ય પ્રવાસન સર્વિસ પ્રોવાઇડર્સને તાલીમ આપવાનો છે. રામસર સાઇટ્સ આંતરરાષ્ટ્રીય મહત્વના વેટલેન્ડ્સ છે, જેને વેટલેન્ડ્સ પરના રામસર કન્વેન્શન હેઠળ વૈશ્વિક જૈવિક વિવિધતાના સંરક્ષણ માટે અને તેમના ઇકોસિસ્ટમ ઘટકો, પ્રક્રિયાઓ અને સેવાઓની જાળવણી દ્વારા માનવ જીવનને ટકાવી રાખવા માટે મહત્વપૂર્ણ વેટલેન્ડ્સના આંતરરાષ્ટ્રીય નેટવર્કના ભાગ રૂપે નિયુક્ત કરવામાં આવી છે. પર્યાવરણ, વન અને આબોહવામાં પરિવર્તન મંત્રાલયે સ્થાનિક સ્તરે માનવ સંસાધનોના કૌશલ્ય, કૌશલ્ય, જ્ઞાન વ્યવસ્થાપન સાથે સંબંધિત નરમ હસ્તક્ષેપ પર પર્યટન મંત્રાલય પાસેથી ટેકો માંગ્યો છે. બંને મંત્રાલયોના સમન્વયનો ઉદ્દેશ સ્થાનિક સાંસ્કૃતિક અને કુદરતી સંસાધનોની જાળવણી અને વૃદ્ધિ માટે રામસર સાઇટ્સ પર પ્રકૃતિ પ્રવાસનના વિકાસને ટેકો આપવાનો છે. આ નાજુક વેટલેન્ડ્સ ખાતે ઉચ્ચ-વોલ્યુમવાળા પર્યટનને ઉચ્ચ-મૂલ્ય ધરાવતા પ્રકૃતિ પર્યટનમાં સ્થાનાંતરિત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે, જે સંરક્ષણ ક્રિયા, સ્થાનિક સમુદાયો અને અર્થતંત્રોને સીધો ટેકો આપે છે.
• પર્યટન મંત્રાલયે પર્યાવરણ, વન અને આબોહવામાં પરિવર્તન મંત્રાલય (એમઓઇએફસીસી) સાથે જોડાણમાં હરિયાણામાં રામસર સાઇટ સુલતાનપુર રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાનમાં 8 ડિસેમ્બર, 2023ના રોજ અમૃત ધરોહર ક્ષમતા નિર્માણ યોજના-2023 હેઠળ વૈકલ્પિક આજીવિકા કાર્યક્રમ શરૂ કર્યો હતો. આ પહેલ અંતર્ગત એમઓઇટી હેઠળ સ્વાયત્ત સંસ્થા આઇઆઇટીટીએમ એમઓઇએફસીસી સાથે જોડાણમાં વિવિધ રામસર સાઇટ્સની આસપાસ સ્થાનિક સમુદાયના સભ્યોની ક્ષમતાનું નિર્માણ કરશે, જેથી આ સ્થળો પર પ્રકૃતિ પ્રવાસનને મજબૂત બનાવી શકાય અને સ્થાનિક સમુદાયને વૈકલ્પિક આજીવિકા પ્રદાન કરી શકાય. રાજ્ય વન વિભાગની મદદથી સુલતાનપુર પક્ષી અભયારણ્યની આસપાસ સ્થિત સ્થાનિક સમુદાયોમાંથી કુલ 30 સહભાગીઓની ઓળખ કરવામાં આવી છે, જેથી આ તાલીમ આપી શકાય અને ત્યારબાદ તેમને પ્રકૃતિ-માર્ગદર્શક તરીકે પ્રમાણિત કરી શકાય.

• પર્યટન મંત્રાલયે દેશમાં વિદેશી પ્રવાસીઓને આવકારવા માટે નવી ઇન્ક્રેડિબલ ઇન્ડિયા થીમેટિક બ્રાન્ડ ફિલ્મો વિકસાવી છે, જેને ખાસ કરીને અગ્રણી વિદેશી બજારો માટે તૈયાર કરવામાં આવી છે. પ્રમોશનલ અને માર્કેટિંગ હેતુઓ માટે વ્યાપક ઉપયોગ માટે આ બ્રાન્ડ ફિલ્મો સ્થાનિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય મુસાફરી ઉદ્યોગમાં વ્યાપકપણે ફેલાવવામાં આવી છે. ભારત સરકારનાં પ્રવાસન મંત્રાલય તેણે આઇટીબી, બર્લિન 2023માં 'ટીવી / સિનેમા કમર્શિયલ્સ ઇન્ટરનેશનલ એન્ડ કન્ટ્રી ઇન્ટરનેશનલ' કેટેગરીમાં આંતરરાષ્ટ્રીય 'ગોલ્ડન સિટી ગેટ ટૂરિઝમ એવોર્ડ્સ 2023'માં ગોલ્ડન એન્ડ સિલ્વર સ્ટાર મેળવ્યો છે. ગોલ્ડન સિટી ગેટ ટૂરિઝમ મલ્ટિ-મીડિયા એવોર્ડ્સ દર વર્ષે પ્રવાસન અને હોસ્પિટાલિટી ક્ષેત્રને લગતી વિવિધ કેટેગરીમાં આપવામાં આવે છે. 'ગોલ્ડન સિટી ગેટ' એ દેશો, શહેરો, પ્રદેશો અને હોટલો માટે એક રચનાત્મક મલ્ટિ-મીડિયા આંતરરાષ્ટ્રીય સ્પર્ધા છે. પુરસ્કારો માટે પ્રાપ્ત થયેલી એન્ટ્રીઓનો નિર્ણય ફિલ્મ અને પર્યટન નિષ્ણાતોની બનેલી આંતરરાષ્ટ્રીય જૂરી દ્વારા કરવામાં આવે છે. વાર્ષિક એવોર્ડ સમારંભ વિશ્વના અગ્રણી પ્રવાસન ટ્રેડ શો આઇટીબી બર્લિનમાં યોજાય છે. પ્રમોશનલ ફિલ્મો / ટેલિવિઝન જાહેરાતોને એવોર્ડ મળ્યા હતા, જેનું નિર્માણ મંત્રાલય દ્વારા ભારત ફરીથી ખોલવા અંગેના પોસ્ટ કોવિડ પ્રમોશનલ ગ્લોબલ અભિયાનના ભાગરૂપે કરવામાં આવ્યું હતું.

YP/JD