પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે નવી દિલ્હીમાં ભારત મંડપમ ખાતે ગ્લોબલ પાર્ટનરશીપ ઓન આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (જીપીએઆઈ) સમિટનું ઉદ્ઘાટન કર્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ ગ્લોબલ એઆઇ એક્સ્પોમાં વોક-થ્રુ પણ કર્યું હતું. જીપીએઆઈ એક બહુ-હિતધારક પહેલ છે, જેમાં 29 સભ્ય દેશો એઆઈ-સંબંધિત પ્રાથમિકતાઓ પર અત્યાધુનિક સંશોધન અને લાગુ પ્રવૃત્તિઓને ટેકો આપીને એઆઈ પર થિયરી અને પ્રેક્ટિસ વચ્ચેના અંતરને દૂર કરવાનું લક્ષ્ય ધરાવે છે. ભારત 2024માં જી.પી.એ.આઈ.ની મુખ્ય અધ્યક્ષતા છે.

આ પ્રસંગે ઉપસ્થિત જનમેદનીને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ આગામી વર્ષે જીપીએઆઈ શિખર સંમેલનની અધ્યક્ષતા કરતાં ભારતમાં આનંદની લાગણી વ્યક્ત કરી હતી, જ્યારે સમગ્ર વિશ્વ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ પર ચર્ચા કરી રહ્યું છે. સકારાત્મક અને નકારાત્મક એમ બંને પાસાંઓની નોંધ લઈને પ્રધાનમંત્રીએ દરેક રાષ્ટ્ર પર ભાર મૂક્યો હતો તથા એઆઈના વિવિધ ઉદ્યોગ જગતના અગ્રણીઓ સાથે વાતચીત અને જીપીએઆઈ શિખર સંમેલન સાથે સંબંધિત ચર્ચાઓને યાદ કરી હતી. તેમણે જણાવ્યું હતું કે એઆઈની અસર દરેક દેશ પર પડી છે, પછી તે નાનો હોય કે મોટો અને સાવધાની સાથે આગળ વધવાનું સૂચન કર્યું. પ્રધાનમંત્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, જીપીએઆઈ શિખર સંમેલનમાં થયેલી ચર્ચાથી દિશા મળશે અને માનવતાનાં મૂળભૂત મૂળિયા સુરક્ષિત થશે.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, અત્યારે ભારત એઆઇ પ્રતિભા અને એઆઇ સાથે સંબંધિત વિચારોનાં ક્ષેત્રમાં મુખ્ય ખેલાડી છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, ભારતમાં એક જીવંત એઆઈ સ્પિરિટ દેખાઈ રહી છે, કારણ કે ભારતીય યુવાનો એઆઈ ટેકની સીમાનું પરીક્ષણ કરી રહ્યા છે અને આગળ વધી રહ્યા છે. સમિટમાં એઆઈ પ્રદર્શનમાં પ્રદર્શિત થયેલા પ્રદર્શનોનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ યુવાનો ટેકનોલોજી મારફતે સામાજિક પરિવર્તન લાવવા પ્રયાસરત છે. પ્રધાનમંત્રીએ તાજેતરમાં શરૂ થયેલા એઆઈ એગ્રિકલ્ચર ચેટબોટ વિશે માહિતી આપી હતી, જે ખેડૂતોને ખેતીનાં વિવિધ પાસાંઓમાં મદદરૂપ થશે. પ્રધાનમંત્રીએ સ્વાસ્થ્ય સંભાળ અને સ્થાયી વિકાસ લક્ષ્યાંકોનાં ક્ષેત્રોમાં એઆઈનાં ઉપયોગ પર પણ ભાર મૂક્યો હતો.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "ભારતનો વિકાસ મંત્ર 'સૌનો સાથ સૌનો વિકાસ' છે. પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, સરકારે તમામ માટે એઆઈની ભાવના સાથે તેની નીતિઓ અને કાર્યક્રમોનો મુસદ્દો તૈયાર કર્યો છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, સરકાર સામાજિક વિકાસ અને સર્વસમાવેશક વૃદ્ધિ માટે એઆઇની ક્ષમતાઓનો મહત્તમ લાભ લેવાનો પ્રયાસ કરે છે, ત્યારે તેના જવાબદાર અને નૈતિક ઉપયોગ માટે પણ પ્રતિબદ્ધ છે. પ્રધાનમંત્રીએ આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ પર રાષ્ટ્રીય કાર્યક્રમ શરૂ કરવા વિશે જાણકારી આપી હતી અને ટૂંક સમયમાં શરૂ થનારા એઆઇ મિશન વિશે જાણકારી આપી હતી, જેનો ઉદ્દેશ એઆઇની કમ્પ્યુટિંગ શક્તિઓ સ્થાપિત કરવાનો છે. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આનાથી ભારતમાં સ્ટાર્ટ અપ અને ઇનોવેટર્સને વધારે સારી સેવાઓ મળશે તથા કૃષિ, હેલ્થકેર અને શિક્ષણનાં ક્ષેત્રોમાં એઆઇ એપ્લિકેશનને પ્રોત્સાહન પણ મળશે. તેમણે શૈક્ષણિક તાલીમ સંસ્થાઓ મારફતે ટાયર 2 અને 3 શહેરોમાં એઆઈ સંબંધિત કૌશલ્યોનો ઉલ્લેખ પણ કર્યો હતો. એઆઈની પહેલોને પ્રોત્સાહન આપતા ભારતના રાષ્ટ્રીય એઆઈ પોર્ટલ વિશે વાત કરતા પ્રધાનમંત્રીએ આઈરાવત પહેલનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો અને માહિતી આપી હતી કે, આ સામાન્ય પ્લેટફોર્મ ટૂંક સમયમાં જ દરેક સંશોધન પ્રયોગશાળા, ઉદ્યોગ અને સ્ટાર્ટઅપ માટે ખુલ્લું મુકવામાં આવશે.

એઆઈના મહત્વ પર ભાર મૂકતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, એઆઈ નવા ભવિષ્યને ઘડવાનો સૌથી મોટો આધાર બની રહી છે. એઆઈ લોકોને જોડી શકે છે, તે માત્ર આર્થિક વિકાસની ખાતરી જ નથી આપતું, પરંતુ તે સમાનતા અને સામાજિક ન્યાયની ખાતરી આપે છે. તેમણે એઆઈને વધુ સર્વસમાવેશક બનાવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો અને કહ્યું હતું કે, "એઆઈની વિકાસલક્ષી યાત્રા જેટલી વધુ સર્વસમાવેશક હશે, તેટલાં પરિણામો મળશે." તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, પાછલી સદીમાં ટેકનોલોજીની અસમાન સુલભતાએ સમાજમાં અસમાનતાને વધારે ગાઢ બનાવી છે. તેનાથી બચવા માટે પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, ટેકનોલોજીમાં લોકતાંત્રિક મૂલ્યોની અવગણના ન થવી જોઈએ, જેથી તેને સર્વસમાવેશક ગુણક બનાવી શકાય. "એઆઈ વિકાસની દિશા સંપૂર્ણપણે માનવ અને લોકશાહી મૂલ્યો પર આધારિત રહેશે. અસરકારકતાની સાથે કાર્યક્ષમતા, નૈતિકતાની સાથે ભાવનાઓ માટે સ્થાન રાખવું એ આપણા પર નિર્ભર છે."

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, કોઈ પણ વ્યવસ્થાને સ્થાયી બનાવવા તેને પરિવર્તનકારી, પારદર્શક અને વિશ્વસનીય બનાવવી મહત્ત્વપૂર્ણ છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, "તેમાં કોઈ શંકા નથી કે એઆઈ ટ્રાન્સફોર્મેટિવ છે, પરંતુ તેને વધુને વધુ પારદર્શક બનાવવાનું કામ આપણા પર છે." તેમણે કહ્યું હતું કે, ઉપયોગમાં લેવાતા ડેટાને પારદર્શક અને પૂર્વગ્રહમુક્ત રાખવાથી સારી શરૂઆત થશે. તેમણે કહ્યું કે તમામ દેશોને ખાતરી આપવી અનિવાર્ય છે કે એઆઈની વિકાસ યાત્રામાં કોઈ પણ પાછળ નહીં રહે. એઆઈમાં વિશ્વાસ ત્યારે જ વધશે જ્યારે સંબંધિત નૈતિક, આર્થિક અને સામાજિક પાસાઓ પર ધ્યાન આપવામાં આવશે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, આમ કરવાનો એક માર્ગ એઆઇ વૃદ્ધિ વળાંકનો અપસ્કિલિંગ અને રિસ્કિલિંગનો ભાગ બનાવવાનો છે. વૈશ્વિક દક્ષિણને ડેટા સુરક્ષા અને ખાતરીઓ પણ ઘણી ચિંતાઓને દૂર કરશે.

એઆઈના નકારાત્મક પાસાઓ પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ 21મી સદીમાં વિકાસ માટે સૌથી મજબૂત સાધન બનવાની સંભવિતતા ધરાવે છે, તેમ છતાં તે તેના વિનાશમાં પણ મહત્ત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી શકે છે. ડીપફેક, સાયબર સુરક્ષા, ડેટા ચોરી અને આતંકવાદી સંગઠનોના એઆઈ સાધનો પર હાથ મેળવવાના પડકારો તરફ ધ્યાન દોરતા, વડા પ્રધાન મોદીએ જવાબી પગલાં લેવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે ભારતના જી20 પ્રેસિડેન્સી દરમિયાન જવાબદાર માનવ-કેન્દ્રિત એઆઈ શાસન માટે એક માળખું બનાવવાના ભારતના પ્રસ્તાવ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને કહ્યું હતું કે, જી-20 નવી દિલ્હી ઘોષણાપત્રમાં 'એઆઈ સિદ્ધાંતો' પ્રત્યે તમામ સભ્ય દેશોની પ્રતિબદ્ધતાની પુષ્ટિ કરવામાં આવી છે. તેમણે વિવિધ આંતરરાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ પર સમજૂતીઓ અને પ્રોટોકોલની જેમ સાથે મળીને કામ કરવા પર ભાર મૂક્યો હતો તથા એઆઇના નૈતિક ઉપયોગ માટે એક માળખું ઊભું કરવા પર ભાર મૂક્યો હતો, જેમાં ઊંચું જોખમ ધરાવતાં અથવા ફ્રન્ટિયર એઆઇ ટૂલ્સનાં પરીક્ષણ અને વિકાસ સામેલ છે. દ્રઢતા, પ્રતિબદ્ધતા, સમન્વય અને સહયોગની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકીને પ્રધાનમંત્રીએ સમગ્ર વિશ્વને આ દિશામાં એક ક્ષણ પણ ન વેડફવા અપીલ કરી હતી. "આપણે નિશ્ચિત સમયમર્યાદાની અંદર વૈશ્વિક માળખું પૂર્ણ કરવાનું છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, માનવતાનું રક્ષણ કરવા માટે આવું કરવું અતિ મહત્ત્વપૂર્ણ છે."

એઆઈને વિશ્વવ્યાપી ચળવળ તરીકે નોંધીને પ્રધાનમંત્રીએ સહયોગની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે કેટલાક પ્રશ્નો સૂચવ્યા હતા, જેના પર એઆઇની વિશ્વસનીયતા વધારવા માટે ધ્યાન આપવાની જરૂર છે, જેમ કે એઆઇ ટૂલ્સના પરીક્ષણ અને તાલીમ માટેના ડેટા સેટ્સ, બજારમાં કોઇ પણ પ્રોડક્ટને મુક્ત કરતા પહેલા પરીક્ષણની લંબાઇ અને અવધિ. તેમણે એમ પણ પૂછ્યું હતું કે શું કોઈ પણ માહિતી અથવા ઉત્પાદનને એઆઈ-જનરેટેડ તરીકે ચિહ્નિત કરવા માટે સોફ્ટવેર વોટરમાર્ક રજૂ કરી શકાય છે.

સરકારમાં હિતધારકોને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ તેમને પુરાવા-આધારિત નિર્ણય લેવાની વિવિધ યોજનાઓના ડેટાની તપાસ કરવા જણાવ્યું હતું અને એઆઇ ટૂલ્સને તાલીમ આપવા માટે ડેટાનો ઉપયોગ કરી શકાય છે કે કેમ તે જોવા જણાવ્યું હતું. તેમણે પૂછ્યું કે શું કોઈ ઓડિટ મિકેનિઝમ હોઈ શકે છે જે એઆઈ ટૂલ્સને તેમની ક્ષમતા અનુસાર લાલ, પીળા અથવા લીલા રંગમાં વર્ગીકૃત કરી શકે છે. "શું આપણે એક એવી સંસ્થાગત વ્યવસ્થા સ્થાપિત કરી શકીએ કે જે સ્થિતિસ્થાપક રોજગારીની ખાતરી આપે? શું આપણે પ્રમાણિત વૈશ્વિક એઆઈ શિક્ષણ અભ્યાસક્રમ લાવી શકીએ? શું આપણે લોકોને એઆઈ-સંચાલિત ભવિષ્ય માટે તૈયાર કરવા માટે ધોરણો સ્થાપિત કરી શકીએ?"

ભારતમાં સેંકડો ભાષાઓ અને હજારો બોલીઓની નોંધ લઈને પ્રધાનમંત્રીએ ડિજિટલ સર્વસમાવેશકતા વધારવા સ્થાનિક ભાષાઓમાં ડિજિટલ સેવાઓ ઉપલબ્ધ કરાવવા માટે એઆઈનો ઉપયોગ કરવાનું સૂચન કર્યું હતું. તેમણે સંસ્કૃત ભાષાના સમૃદ્ધ જ્ઞાનના આધાર અને સાહિત્યને આગળ વધારવા અને વૈદિક ગણિતના ખૂટતા ગ્રંથોને ફરીથી જોડવા માટે એઆઈનો ઉપયોગ કરવાનું સૂચન પણ કર્યું હતું.

સંબોધનના સમાપનમાં પ્રધાનમંત્રીએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, જીપીએઆઈ સમિટ વિચારોના આદાનપ્રદાન માટે ઉત્કૃષ્ટ તક અને દરેક પ્રતિનિધિ માટે શીખવાનો શ્રેષ્ઠ અનુભવ સાબિત થશે. "આગામી બે દિવસમાં, તમે એઆઈના વિવિધ પાસાઓ પર ધ્યાન આપશો. હું આશા રાખું છું કે, જ્યારે પરિણામોનો અમલ થશે, ત્યારે ચોક્કસપણે જવાબદાર અને ટકાઉ ભવિષ્યના નિર્માણનો માર્ગ મોકળો થશે."

આ પ્રસંગે કેન્દ્રીય ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, ઇન્ફોર્મેશન એન્ડ ટેકનોલોજી મંત્રી શ્રી અશ્વિની વૈષ્ણવ, કેન્દ્રીય ઇલેક્ટ્રોનિક્સ, ઇન્ફોર્મેશન એન્ડ ટેકનોલોજી રાજ્યમંત્રી શ્રી રાજીવ ચંદ્રશેખર, જીપીએઆઇનાં આઉટગોઇંગ ચેરમેન શ્રી રાજીવ ચંદ્રશેખર અને જાપાન સરકારનાં આંતરિક બાબતો અને સંચાર મંત્રાલયનાં નીતિ સંકલન વિભાગનાં વાઇસ મિનિસ્ટર શ્રી હિરોશી યોશિદા અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી મંત્રાલયનાં સચિવ શ્રી એસ. કૃષ્ણન ઉપસ્થિત રહ્યાં હતાં.

પાર્શ્વ ભાગ

જીપીએઆઈ 29 સભ્ય દેશો સાથેની બહુ-હિતધારક પહેલ છે, જેનો ઉદ્દેશ એઆઈ-સંબંધિત પ્રાથમિકતાઓ પર અત્યાધુનિક સંશોધન અને લાગુ પ્રવૃત્તિઓને ટેકો આપીને એઆઈ પર થિયરી અને પ્રેક્ટિસ વચ્ચેના અંતરને દૂર કરવાનો છે. ભારત 2024માં જી.પી.એ.આઈ.ની મુખ્ય અધ્યક્ષતા છે. વર્ષ 2020માં જીપીએઆઈના સ્થાપક સભ્યોમાંના એક તરીકે, જીપીએઆઈના વર્તમાન આગામી સપોર્ટ ચેરમેન અને 2024માં જીપીએઆઈ માટે મુખ્ય અધ્યક્ષ તરીકે, ભારત 12 થી 14 ડિસેમ્બર, 2023 સુધી વાર્ષિક જીપીએઆઈ શિખર સંમેલનનું આયોજન કરી રહ્યું છે.

એઆઇ અને વૈશ્વિક સ્વાસ્થ્ય, શિક્ષણ અને કૌશલ્ય, એઆઇ અને ડેટા ગવર્નન્સ તથા એમએલ વર્કશોપ જેવા વિવિધ વિષયો પર વિવિધ સત્રોનું આ સમિટ દરમિયાન આયોજન કરવામાં આવશે. આ સમિટના અન્ય આકર્ષણોમાં રિસર્ચ સિમ્પોઝિયમ, એઆઇ ગેમચેંજર્સ એવોર્ડ અને ઇન્ડિયા એઆઇ એક્સ્પોનો સમાવેશ થાય છે.

આ સમિટમાં સમગ્ર દેશમાંથી 50થી વધુ જીપીએઆઈ નિષ્ણાતો અને 150થી વધુ વક્તાઓ ભાગ લેશે. આ ઉપરાંત દુનિયાભરના ટોચના એઆઇ ગેમચેન્જર્સ ઇન્ટેલ, રિલાયન્સ જિયો, ગૂગલ, મેટા, એડબલ્યુએસ, યોટા, નેટવેબ, પેટીએમ, માઇક્રોસોફ્ટ, માસ્ટરકાર્ડ, એનઆઇસી, એસટીપીઆઇ, ઇમર્સ, જિયો હેપ્ટિક, ભાષિની વગેરે સહિત વિવિધ ઇવેન્ટ્સમાં ભાગ લેશે. આ ઉપરાંત, જે વિદ્યાર્થીઓ યુવીએઆઇ પહેલ અને સ્ટાર્ટ-અપ્સ હેઠળ વિજેતા છે, તેઓ તેમના એઆઇ મોડેલો અને સોલ્યુશન્સ પણ પ્રદર્શિત કરશે.

YP/JD