પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે લોકસભામાં સંસદનાં વિશેષ સત્રને સંબોધન કર્યું હતું. આ વિશેષ સત્ર 18 થી 22 સપ્ટેમ્બર 2023 સુધી થઈ રહ્યું છે.

ગૃહને સંબોધતા પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, આજનો પ્રસંગ ભારતના 75 વર્ષની સંસદીય સફરને યાદ કરવાનો અને યાદ કરવાનો છે, એ અગાઉ આ કાર્યવાહીને નવા ઉદ્ઘાટન થયેલા ભવનમાં ખસેડવામાં આવી છે. જૂના સંસદ ભવન વિશે બોલતા પ્રધાનમંત્રીએ ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, આ ઇમારતે ભારતની આઝાદી અગાઉ ઇમ્પિરિયલ લેજિસ્લેટિવ કાઉન્સિલ તરીકે સેવા આપી હતી અને આઝાદી પછી ભારતની સંસદ તરીકે માન્યતા પ્રાપ્ત કરી હતી. તેમણે ધ્યાન દોર્યું હતું કે આ ઇમારતના નિર્માણનો નિર્ણય વિદેશી શાસકો દ્વારા લેવામાં આવ્યો હોવા છતાં, ભારતીયો દ્વારા ખર્ચવામાં આવેલી નાણા સખત મહેનત, અને સમર્પણ જ તેના વિકાસ તરફ આગળ વધ્યા હતા. શ્રી મોદીએ કહ્યું કે, 75 વર્ષની સફરમાં આ ગૃહે શ્રેષ્ઠ સંમેલનો અને પરંપરાઓનું સર્જન કર્યું છે, જેમાં તમામનું પ્રદાન જોવા મળ્યું છે અને તેનું સાક્ષી પણ છે. "અમે કદાચ નવી ઇમારત તરફ સ્થળાંતર કરી રહ્યા છીએ, પરંતુ આ ઇમારત આવનારી પેઢીને પ્રેરણા આપતી રહેશે. કારણ કે તે ભારતીય લોકશાહીની સફરનો સુવર્ણ અધ્યાય છે."

પ્રધાનમંત્રીએ અમૃત કાળના પ્રથમ પ્રકાશમાં જે આત્મવિશ્વાસ, સિદ્ધિઓ અને ક્ષમતાઓનો સંચાર થયો છે તેની નોંધ લીધી હતી તથા કેવી રીતે સમગ્ર વિશ્વ ભારત અને ભારતની સિદ્ધિઓ પર ચર્ચા કરી રહ્યું છે તેની નોંધ લીધી હતી. તેમણે કહ્યું કે, "આ આપણાં 75 વર્ષનાં સંસદીય ઇતિહાસનાં સહિયારા પ્રયાસોનું પરિણામ છે."

શ્રી મોદીએ ચંદ્રયાન-3ની સફળતાનો ઉલ્લેખ કરીને કહ્યું હતું કે, આ ભારતની ક્ષમતાઓનું વધુ એક પાસું પ્રસ્તુત કરે છે, જે આધુનિકતા, વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને આપણાં વૈજ્ઞાનિકોનાં કૌશલ્ય અને 140 કરોડ ભારતીયોની તાકાત સાથે સંકળાયેલું છે. પ્રધાનમંત્રીએ વૈજ્ઞાનિકોને તેમની આ સિદ્ધિ બદલ ગૃહ અને રાષ્ટ્રની શુભેચ્છા પાઠવી હતી.

પ્રધાનમંત્રીએ યાદ કર્યું હતું કે, ભૂતકાળમાં એનએએમ શિખર સંમેલનનાં સમયે ગૃહે કેવી રીતે દેશનાં પ્રયાસોની પ્રશંસા કરી હતી અને અધ્યક્ષ દ્વારા જી20ની સફળતાની સ્વીકૃતિ માટે આભાર વ્યક્ત કર્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, જી-20ની સફળતા 140 કરોડ ભારતીયોની છે, કોઈ ખાસ વ્યક્તિ કે પક્ષની નહીં. તેમણે ભારતમાં 60થી વધારે સ્થળોએ 200થી વધારે કાર્યક્રમોની સફળતા પર ભાર મૂક્યો હતો, જે ભારતની વિવિધતાની સફળતાનું પ્રતીક છે. તેમણે સમાવેશની ભાવનાત્મક ક્ષણને યાદ કરતા કહ્યું હતું કે, 'ભારત તેના પ્રમુખપદ દરમિયાન જી-20માં આફ્રિકન યુનિયનના સમાવેશ માટે હંમેશા ગર્વ અનુભવશે.'

ભારતની ક્ષમતાઓ વિશે શંકા પેદા કરવા માટે કેટલાક લોકોના નકારાત્મક વલણ તરફ ધ્યાન દોરતા પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે જી-20 જાહેરનામું માટે સર્વસંમતિ સાધવામાં આવી હતી અને ભવિષ્ય માટે અહીં રોડમેપ તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો. ભારતનું જી-20નું પ્રમુખપદ નવેમ્બરના અંતિમ દિવસ સુધી ચાલે છે અને રાષ્ટ્ર તેનો સંપૂર્ણ ઉપયોગ કરવા ઇચ્છે છે એ બાબતને રેખાંકિત કરીને પ્રધાનમંત્રીએ તેમની અધ્યક્ષતામાં પી20 સમિટ (સંસદીય 20) યોજવાના અધ્યક્ષના ઠરાવને ટેકો આપ્યો હતો.

તેમણે કહ્યું હતું કે, "આ બધા માટે ગર્વની વાત છે કે ભારતે 'વિશ્વ મિત્ર' તરીકે પોતાનું સ્થાન બનાવ્યું છે અને સમગ્ર વિશ્વને ભારતમાં એક મિત્ર જોવા મળી રહ્યો છે. તેના કારણો એ આપણા 'સંસ્કારો' છે જે આપણે વેદથી વિવેકાનંદ સુધી એકઠા થયા હતા. સબકા સાથ સબકા વિકાસનો મંત્ર વિશ્વને આપણી સાથે લાવવા માટે અમને એક કરી રહ્યો છે.

નવા ઘરમાં સ્થળાંતરિત થયેલા પરિવારની સરખામણી કરતાં પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, સંસદનાં જૂનાં ભવનને વિદાય આપવાની આ અતિ ભાવુક ક્ષણ છે. તેમણે આ તમામ વર્ષોમાં ગૃહના વિવિધ મિજાજો પર ચિંતન કર્યું હતું અને કહ્યું હતું કે, આ યાદો ઘરના તમામ સભ્યોનો સચવાયેલો વારસો છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે, "તેનો મહિમા પણ આપણો જ છે." તેમણે નોંધ્યું હતું કે, આ સંસદ ભવનનાં 75 વર્ષ જૂનાં ઇતિહાસમાં નવા ભારતનાં સર્જન સાથે સંબંધિત અસંખ્ય ઘટનાઓનાં સાક્ષી દેશ બન્યાં છે અને આજે ભારતનાં સામાન્ય નાગરિક માટે સન્માન વ્યક્ત કરવાની તક છે.

પ્રધાનમંત્રીએ યાદ કર્યું હતું કે, જ્યારે તેઓ પ્રથમ વખત સાંસદ બન્યાં હતાં, ત્યારે તેમણે સંસદમાં આવીને ઇમારતને વંદન કર્યા હતાં. તેમણે કહ્યું કે તે એક ભાવનાત્મક ક્ષણ હતી અને તેઓ તેની કલ્પના પણ કરી શકતા ન હતા પરંતુ તેમણે કહ્યું કે "આ ભારતની લોકશાહીની શક્તિ છે કે એક ગરીબ બાળક જે રેલ્વે સ્ટેશન પર આજીવિકા કમાતો હતો તે સંસદ પહોંચ્યો. મેં ક્યારેય વિચાર્યું પણ નહોતું કે રાષ્ટ્ર મને આટલો બધો પ્રેમ, આદર અને આશીર્વાદ આપશે."

સંસદનાં દ્વાર પર ઉપનિષદનાં વાક્યને ટાંકીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, ઋષિમુનિઓએ કહ્યું હતું કે, લોકો માટેનાં દ્વાર ખોલી નાંખો અને જુઓ કે તેઓ કેવી રીતે તેમનો અધિકાર પ્રાપ્ત કરે છે. શ્રી મોદીએ જણાવ્યું હતું કે, વર્તમાન અને અગાઉનાં સભ્યો આ વિધાનની સચ્ચાઈનાં સાક્ષી છે.

પ્રધાનમંત્રીએ સમયની સાથે-સાથે ગૃહની બદલાતી રચના પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, કારણ કે તેમાં સમાવેશી વધારો થતો ગયો હતો અને સમાજનાં તમામ વર્ગોનાં પ્રતિનિધિઓએ ગૃહમાં આવવાનું શરૂ કર્યું હતું. તેમણે કહ્યું હતું કે, "સર્વસમાવેશક વાતાવરણ સંપૂર્ણ શક્તિ સાથે લોકોની આકાંક્ષાઓને વ્યક્ત કરતું રહ્યું છે." પ્રધાનમંત્રીએ મહિલા સાંસદોના યોગદાનની નોંધ લીધી હતી, જેમણે ગૃહનું ગૌરવ વધારવામાં મદદ કરી છે.

એક અંદાજ મુજબ પ્રધાનમંત્રીએ જાણકારી આપી હતી કે, બંને ગૃહોમાં 7500થી વધારે જનપ્રતિનિધિઓએ સેવા આપી છે, જ્યાં મહિલા પ્રતિનિધિઓની સંખ્યા અંદાજે 600 છે. તેમણે એવી જાણકારી પણ આપી હતી કે, શ્રી ઇન્દ્રજિત ગુપ્તાજીએ આ ગૃહમાં આશરે 43 વર્ષ સુધી સેવા આપી છે અને શ્રી શફીકુર રહમાને 93 વર્ષની વયે સેવા આપી હતી. તેમણે સુશ્રી ચંદ્રાણી મુર્મુનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેઓ 25 વર્ષની નાની વયે ગૃહમાં ચૂંટાયાં હતાં.

પ્રધાનમંત્રીએ દલીલો અને કટાક્ષો છતાં ગૃહમાં પરિવારની ભાવનાની નોંધ લીધી હતી અને આને ગૃહની મુખ્ય ગુણવત્તા ગણાવી હતી કારણ કે કડવાશ ક્યારેય અટકતી નથી. તેમણે એ પણ યાદ કર્યું હતું કે, ગંભીર બિમારીઓ હોવા છતાં, સભ્યો કેવી રીતે ગૃહમાં તેમની ફરજો નિભાવવા માટે આવ્યા હતા, જેમાં રોગચાળાના મુશ્કેલ સમયનો પણ સમાવેશ થાય છે.

આઝાદીનાં શરૂઆતનાં વર્ષોમાં નવા રાષ્ટ્રની વ્યવહારિકતા વિશે જે સંશયવાદ હતો, તેને યાદ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ સંસદની તાકાત છે કે, તમામ શંકાઓ ખોટી સાબિત થઈ છે.

એક જ ગૃહમાં 2 વર્ષ અને 11 મહિના સુધી બંધારણ સભાની બેઠક તથા બંધારણને અપનાવવા અને તેની જાહેરાતને યાદ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "છેલ્લાં 75 વર્ષમાં સૌથી મોટી સિદ્ધિ સામાન્ય નાગરિકનો તેમની સંસદમાં સતત વધતો જતો વિશ્વાસ છે." તેમણે કહ્યું હતું કે, ડૉ. રાજેન્દ્ર પ્રસાદ, ડૉ. કલામથી લઈને શ્રી રામનાથ કોવિંદથી લઈને શ્રીમતી દ્રોપદી મુર્મુને રાષ્ટ્રપતિનાં સંબોધનનો લાભ આ ગૃહને મળ્યો છે.

પંડિત નેહરુ અને લાલબહાદુર શાસ્ત્રીના સમયથી લઈને અટલ બિહારી વાજપેયી અને મનમોહન સિંહ સુધીના સમયનો ઉલ્લેખ કરતા પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, તેમણે તેમના નેતૃત્વમાં દેશને નવી દિશા આપી છે અને આજે તેમની સિદ્ધિઓને ઉજાગર કરવાનો અવસર છે. તેમણે સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ, રામ મનોહર લોહિયા, ચંદ્રશેખર, લાલ કૃષ્ણ અડવાણી અને અન્યોનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેમણે ગૃહમાં ચર્ચાઓને સમૃદ્ધ બનાવી છે અને સામાન્ય નાગરિકોના અવાજને ઉત્સાહિત કર્યો છે. શ્રી મોદીએ ગૃહમાં વિવિધ વિદેશી નેતાઓનાં સંબોધન પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જે ભારત માટે તેમનાં સન્માનને આગળ વધારે છે.

તેમણે પીડાની એ ક્ષણોને પણ યાદ કરી હતી, જ્યારે રાષ્ટ્રએ પોતાનાં કાર્યકાળ દરમિયાન જ ત્રણ પ્રધાનમંત્રી ગુમાવ્યાં હતાં – નહેરુજી, શાસ્ત્રીજી અને ઇન્દિરાજી.

પ્રધાનમંત્રીએ અનેક પડકારો છતાં વક્તાઓ દ્વારા ગૃહની કુશળતાપૂર્વકની કામગીરીને પણ યાદ કરી હતી. તેમણે કહ્યું કે તેઓએ તેમના નિર્ણયોમાં સંદર્ભ બિંદુઓ બનાવ્યાં છે. તેમણે એ વાત પણ યાદ કરી હતી કે, શ્રી માવલંકરથી લઈને શ્રીમતી સુમિત્રા મહાજનથી લઈને શ્રી ઓમ બિરલા સુધીનાં બે મહિલાઓ સહિત 17 અધ્યક્ષોએ દરેકને પોતાની રીતે આગળ વધારવામાં પોતાનું યોગદાન આપ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ સંસદનાં સ્ટાફનાં પ્રદાનને પણ બિરદાવ્યું હતું.

પ્રધાનમંત્રીએ સંસદ પર થયેલા આતંકવાદી હુમલાને યાદ કરતાં કહ્યું હતું કે, આ ઇમારત પર હુમલો નહોતો, પણ લોકશાહીની માતા પર થયેલો હુમલો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "આ ભારતની આત્મા પર હુમલો હતો." તેમણે આતંકવાદીઓ અને ગૃહની વચ્ચે ઊભા રહેલા લોકોનાં યોગદાનનો સ્વીકાર કર્યો હતો, જેથી તેમનાં સભ્યોની સુરક્ષા થઈ શકે અને બહાદુરોને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરી હતી.

પ્રધાનમંત્રીએ એવા પત્રકારોને પણ યાદ કર્યા હતા, જેમણે અત્યાધુનિક ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કર્યા વિના પણ સંસદની કાર્યવાહીના રિપોર્ટિંગ માટે પોતાનું જીવન સમર્પિત કરી દીધું હતું. તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો હતો કે, જૂની સંસદને વિદાય આપવી એ તેમના માટે વધારે મુશ્કેલ કાર્ય હશે, કારણ કે તેઓ સંસ્થા સાથે તેના સભ્યો કરતાં વધારે જોડાયેલાં છે.

જ્યારે કોઈ સ્થળ તીર્થયાત્રા તરફ વળે છે ત્યારે નાદ બ્રહ્માની વિધિ પર પ્રકાશ પાડતા પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું હતું કે, 7500 પ્રતિનિધિઓનાં પડઘાએ સંસદને યાત્રાધામમાં પરિવર્તિત કરી દીધી છે, પછી ભલેને અહીં ચર્ચાઓ અટકી જાય.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, "સંસદ એ છે, જ્યાં ભગતસિંહ અને બટ્ટુકેશ્વર દત્તે તેમનાં શૌર્ય અને સાહસથી અંગ્રેજોમાં ગભરાટ પેદા કર્યો હતો." તેમણે જણાવ્યું હતું કે પંડિત જવાહરલાલ નહેરુ દ્વારા 'સ્ટ્રોક ઓફ મિડનાઇટ'ના પડઘા ભારતના દરેક નાગરિકને પ્રેરણા આપતા રહેશે. તેમણે અટલ બિહારી વાજપેયીનાં પ્રસિદ્ધ ભાષણને પણ યાદ કર્યું હતું અને ટાંક્યું હતું કે, “સરકારો આવશે અને જશે. પક્ષો બની શકે છે અને બનશે. આ દેશને બચાવવો જ પડશે, તેની લોકશાહીને બચાવવી પડશે.”

પ્રથમ મંત્રીપરિષદને યાદ કરીને શ્રી મોદીએ બાબા સાહેબ આંબેડકરને યાદ કર્યું હતું કે કેવી રીતે તેમાં સમગ્ર વિશ્વની શ્રેષ્ઠ પદ્ધતિઓ સામેલ હતી. તેમણે નહેરુ કેબિનેટમાં બાબા સાહેબ દ્વારા બનાવવામાં આવેલી તેજસ્વી જળ નીતિનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ દલિતોના સશક્તિકરણ માટે ઔદ્યોગિકરણ પર બાબા સાહેબના ભારનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો હતો અને ડૉ. શ્યામા પ્રસાદ મુખર્જીએ પ્રથમ ઉદ્યોગ મંત્રી તરીકે પ્રથમ ઔદ્યોગિક નીતિ કેવી રીતે લાવી તેનો ઉલ્લેખ પણ કર્યો હતો.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ એ જ ઘરમાં હતું જ્યારે લાલ બહાદુર શાસ્ત્રીએ વર્ષ 1965નાં યુદ્ધ દરમિયાન ભારતીય સૈનિકોનાં જુસ્સાને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું. તેમણે હરિયાળી ક્રાન્તિના પાયાને પણ સ્પર્શ કર્યો હતો, જેનું નિર્માણ શાસ્ત્રીજીએ કર્યું હતું. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, બાંગ્લાદેશની આઝાદી માટેનું યુદ્ધ પણ શ્રીમતી ઇન્દિરા ગાંધીનાં નેતૃત્વમાં આ ગૃહનું જ પરિણામ છે. તેમણે કટોકટી દરમિયાન લોકશાહી પરના હુમલા અને કટોકટી હટાવ્યા પછી લોકોની શક્તિના પુન: ઉદભવ અંગે પણ વાત કરી હતી.

પ્રધાનમંત્રીએ ભૂતપૂર્વ પ્રધાનમંત્રી ચરણ સિંહનાં નેતૃત્વમાં ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયની રચનાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, "મતદાનની વય 21 વર્ષથી ઘટાડીને 18 ટકા કરવાની કામગીરી પણ આ ગૃહમાં થઈ હતી." તેમણે દેશને એવા સમયે નવી આર્થિક નીતિઓ અને પગલાંઓ અપનાવવાની યાદ અપાવી હતી જ્યારે દેશ આર્થિક તંગીનો સામનો કરી રહ્યો હતો. તેમણે અટલજીના 'સર્વ શિક્ષા અભિયાન', આદિજાતિ બાબતોના મંત્રાલયની રચના અને તેમના નેજા હેઠળ પરમાણુ યુગના આગમન વિશે પણ વાત કરી હતી. શ્રી મોદીએ ગૃહમાં જોવા મળેલા 'કેશ ફોર વોટ' કૌભાંડની પણ ચર્ચા કરી હતી.

દાયકાઓથી વિલંબિત ઐતિહાસિક નિર્ણયોને મંજૂરી આપવાનો ઉલ્લેખ કરીને પ્રધાનમંત્રીએ કલમ 370, જીએસટી, ઓઆરઓપી અને ગરીબો માટે 10 ટકા અનામત અંગે વાત કરી હતી.

પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું હતું કે, આ ગૃહ લોકોનાં વિશ્વાસનું સાક્ષી છે અને લોકશાહીનાં ચડાવ-ઉતાર વચ્ચે પણ આ વિશ્વાસનું કેન્દ્ર રહ્યું છે. તેમણે તે સમયને યાદ કર્યો જ્યારે અટલ બિહારી સરકાર એક મતથી પડી ભાંગી હતી. તેમણે આકર્ષણના કેન્દ્ર તરીકે વિવિધ પ્રદેશોમાંથી પક્ષોના ઉદભવ પર પણ ભાર મૂક્યો હતો.

પ્રધાનમંત્રીએ અટલજીના નેતૃત્વ દરમિયાન છત્તીસગઢ, ઉત્તરાખંડ અને ઝારખંડ સહિત 3 નવા રાજ્યોની રચના પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો હતો અને તેલંગાણાની રચનામાં સત્તા આંચકી લેવાના પ્રયાસો પર શોક વ્યક્ત કર્યો હતો. તેમણે એમ પણ ધ્યાન દોર્યું હતું કે કોઈપણ રાજ્યમાં કોઈ ઉજવણી કરવામાં આવી નથી કારણ કે દ્વિભાજન દૂષિત ઇરાદાથી કરવામાં આવ્યું હતું.

શ્રી મોદીએ યાદ કર્યું કે બંધારણ સભાએ કેવી રીતે તેના દૈનિક ભથ્થામાં ઘટાડો કર્યો છે અને ગૃહે તેના સભ્યો માટે કેન્ટીનની સબસિડીને કેવી રીતે નાબૂદ કરી છે. આ ઉપરાંત, સભ્યો તેમના એમપીએલએડી ભંડોળથી રોગચાળા દરમિયાન રાષ્ટ્રની મદદ કરવા આગળ આવ્યા હતા અને પગારમાં 30 ટકાનો ઘટાડો કર્યો હતો. તેમણે એમ પણ જણાવ્યું હતું કે, કેવી રીતે સભ્યોએ લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમમાં પરિવર્તન લાવીને પોતાના પર શિસ્ત લાદી હતી.

પ્રધાનમંત્રીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ગૃહનાં વર્તમાન સભ્યો અત્યંત નસીબદાર છે, કારણ કે તેમને ભવિષ્ય સાથે ભૂતકાળની કડી બનવાની તક મળે છે, કારણ કે તેમણે આવતીકાલે જૂનાં મકાનને વિદાય આપવાનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. શ્રી મોદીએ ઉમેર્યું હતું કે, "આજનો પ્રસંગ 7500 પ્રતિનિધિઓ માટે ગર્વની ક્ષણ છે, જેમણે સંસદની દિવાલોની અંદરથી પ્રેરણા મેળવી છે."

સંબોધનના સમાપનમાં પ્રધાનમંત્રીએ વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો હતો કે, સભ્યો ભારે ઉત્સાહ અને ઉમંગ સાથે નવા ભવન તરફ આગળ વધશે તથા તેમણે ગૃહની ઐતિહાસિક ક્ષણોને સારી રીતે યાદ કરવાની તક આપવા બદલ અધ્યક્ષનો આભાર માન્યો હતો.

CB/GP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com