‘Vasudhaiva Kutumbakam’ – kine artylli ki ktien ki pyni ia ka jingngeit kaba jylliew. Ka mut ba ‘ka pyrthei ka dei kawei ka longiing’. Kane ka dei ka rukom peit rukom pyrkhat kaba iar kaba pynshlur ia ngi ba ngin jam shakhmat kum kawei ka longiing khlem da peit ia u pud u sam, ka ktien ka thylliej bad ki jingngeit. Ha ka G20 Presidency jong ka India, kane ka la kylla sha ka jingkyntu ia ka jingiaid shaphrang ha ka nongrim jong ka jinglong briew. Kum kawei ka pyrthei, ngi dang iatrei lang ban sumar ia ka pyrthei. Kum kawei ka longiing, ngi ai jingkyrshan iwei ia iwei ha ka jingiaid sha ka roi ka par. Bad ngi dang ia iaid lang sha kawei ka lawei kaba dei ka jingshisha kaba ym don ba lah ban len ha kine ki por ba khlain ki jingiadei.

Ka jinglong ka pyrthei hadien ka khlam ka dei kaba pher bha na ka pyrthei shuwa ka khlam. Ki don lai tylli ki jingkylla ba kongsan, ha ryngkat kiwei kiwei.

Kaba nyngkong ka dei ka jingsngewthuh shuh shuh ba ka jingkylla na ka rukom pyrkhat GDP ia ka pyrthei sha ka jingpyrkhat shuwa ia ka jinglong briew ka long kaba donkam. 

Kaba ar, ka pyrthei ka la sdang ban ithuh ia ka jingdonkam jong ka jinglah kyrshan bad ka jingthikna ka jinglah pynpoi mar ha kylleng ka pyrthei.

Kaba lai, ka don ka jingkyntu ban don ka jingiatreilang ba bun bynta lyngba ki jingpynkylla ha ki kynhun jong ki ri ka pyrthei.

Ka G20 Presidency jong ngi ka la plié lad ia kine ki jingkylla. 

Ha u Nohprah 2022, haba ngi la shimti ia ka Presidency na ka Indonesia, nga la thoh ba ka jingkylla ha ka rukom pyrkhat ka dei ban wan lyngba ka G20. Kane ka la long kaba donkam bha ha kaba iadei bad ki thong jong ki ri ba dang kiew, ka thain shathie jong ka pyrthei bad ka Africa.

Ka Voice of Global South Summit, ha kaba la don ka jingiashim bynta na 125 tylli ki ri, ka la long kawei na ki sienjam ba kongsan tam hapoh ka Presidency jong ngi. Ka la dei ka kam kaba donkam ban lum ia ki jingmut na ka thain shathie jong ka pyrthei. Shuh shuh, ka Presidency jong ngi ka la ioh ia ka jingiashim bynta kaba heh tam na ki ri Africa bad ka la trei na ka bynta ka jingkynthup ia ka African Union kum ka dkhot ba shirta jong ka G20.

Ka pyrthei kaba don ki jingiadei ka mut ba ki jingeh jong ngi ha ki kam bapher bapher ruh ki don jingiadei iwei bad iwei. Une u dei u snem ba Pdeng jong ka 2030 Agenda bad ki don bun kiba khuslai haba ki iohi ba ka jingiaid shaphrang jong ki SDG kam long kumba la thmu. Ka G20 2023 Action Plan ban Pynsted ia ki SDG kan ialam lynti ia ka G20 na ka bynta ka jingpyntreikam ia ki SDG.

Ha India, ka jingim kaba iajan bad ka mariang ka dei kaba ngi la iohi naduh ki por hyndai bad ngi la leh ia la ka bynta ban tehlakam ia ka jingkylla ka mariang wat ha kine ki por mynta. 

Bun ki ri ha ka thain shathie jong ka pyrthei ki don ha ka bynta bapher bapher jong ka roi ka par bad ki kam na ka bynta ka mariang ki dei ban long kiba iaid lang bad kane. Ki jingthmu na ka bynta ki kam ban iada ia ka mariang ki dei ban wan bad ki kam na ka bynta ka jingbei tyngka na ka bynta ka mariang bad ka jingpynioh ia ka teknoloji. 

Ngi ngeit ba ka long kaba donkam ban kylla noh na ka rukom pyrkhat ban tehlakam ia ki kam bym dei ban leh, bad ngi dei ban peit pynban ia kaei kaba ngi lah ban leh ban tehlakam ia ka jingkylla ka suinbneng.

Ki Chennai HLP na ka bynta ka Sustainable and Resilient Blue Economy ki peit ia ka jingpynthikna jong ka jingkhuid ki duriaw. 

Ka rukom treikam ha kylleng ka pyrthei na ka bynta ka hydrogen kaba khuid bad ka green hydrogen kan mih na ka presidency jong ngi ha ryngkat ka Green Hydrogen Innovation Centre.

Ha u snem 2015, ngi la sdang ia ka International Solar Alliance. Mynta, lyngba ka Global Biofuels Alliance, ngin ai jingkyrshan ia ka pyrthei ban plié lad ia ka jingkylla ha ki kam bording kiba iahap bad ki jingmyntoi jong ka ioh ka kot kaba pyndonkam lut ia ki lad kiba don.

Ka jingwanrah ia ka rukom treikam synshar paidbah ha ki kam ban tehlakam ia ka jingkylla ka mariang ka dei ka lad kaba biang tam ban pyntyllun shakhmat ia kane ka kam. Kumba ki riew shimet ki shim ia ki rai man ka sngi katkum ka koit ka khiah jong ki, ki lah ban shim ia ki rai ha ka rukom im jong ki ha ka nongrim jong ka jingktah ia ka koit ka khiah jong ka pyrthei. Kumba ka Yoga ka la pur sha kylleng ka pyrthei na ka bynta ka koit ka khiah bad ka bha ka miat, ngi la wanrah sha ka pyrthei ruh ia ka Lifestyles for Sustainable Environment (LiFE).

Namar ki jingktah jong ka jingkylla ka suinbneng, ka jingpynthikna ia ka jingioh mar bam bad ka bam kaba tei ka long kaba kongsan. Ki Krai, ne ki Shree Anna, ki lah ban iarap ha kane ha ryngkat ka jingkyntiew ia ki rukom rep kiba iarap ia ka mariang. Ha u Snem Kyrpang jong ki Krai ha Kylleng ka Pyrthei, ngi la rah ia ki krai sha ki miej bam jong ki briew ha kylleng ka pyrthei. Ka Deccan High Level Principles on Food Security and Nutrition ruh ka iarap bha ha kane ka kam.

Ka teknoloji ka dei kaba wanrah jingkylla hynrei ngi dei ruh ban pynthikna ba baroh ki ioh ia kane, Ha ki por mynshuwa, ki jingmyntoi na ki jingkiew shaphrang jong ka teknoloji kim shym la iarap ryntih ia baroh ki bynta jong ka imlang sahlang. Ka India, ha kine ki snem ba la dep, ka la pyni kumno ngi lah ban pyndonkam ia ka teknoloji ban weng ia ki jingiapher, ha ka jaka ban pynheh ia kine ki jingiapher. 

Kum ban shu kdew, da ki billion ngut ki briew ha kylleng ka pyrthei ki bym don lad ban iashim bynta ha ki kam pisa bad ki kam bank, lane ki bym don ki jingithuh digital, ki lah ban iadon bynta ha ki kam pisa lyngba ka Digital Public Infrastructure (DPI). Ki jingpynbeit ia ki jingeh ba ngi la saindur da kaba pyndonkam ia ka DPI jong ngi ka dei kaba la ioh jingithuh ha kylleng ka pyrthei. Mynta, lyngba ka G20, ngin iarap ia ki ri ba dang kiew ba kin kylla, shna bad pyniar ia ka DPI ban plié ia ka bor jong ka roi ka par kaba pura.

Ka jingkiew sted tam ka ioh ka kot jong ka India kam dei kaba la shu jia ryngkhat. Ki jingpynbeit jong ngi kiba suk, kiba lah ban pyniar bad kiba iaineh ki la pynkupbor ia kito kiba shem jingeh ban ialam lynti ha ka roi ka par. Na ki kam kiba iadei bad ka haw haw sha ki kam ialehkai, ka ioh ka kot ne ka jingseng kam lajong, ki longkmie ka India ki la ialam lynti ha ki kam bapher bapher. Ki la pynkylla ia ka jingngeit ha ka roi ka par jong ki longkmie sha ka roi ka par kaba ialam lynti da ki longkmie. Ka G20 Presidency jong ngi ka dang trei ban pynduna ia ka jingiapher hapdeng ka kyrdan ki kynthei bad shynrang, pynduna ki jingiapher ha ka jingiashim bynta ki shynrang ne kynthei ha ki kam bad ka jingplie lad kaba kham heh ia ki longkmie ha ka jinglong nongialam bad ka jingshim ia ki rai.

Ia ka India, ka G20 Presidency kam dei tang ka kam shaphang ka jingiadei bad kiwei kiwei ki ri. Kum ka Kmie jong ka Synshar Paidbah bad ka dak jong ki jinglong bapher bapher, ngi la ai sha ka pyrthei ia ki jingshem jongngi na kine baroh.

Mynta, ka jingpynurlong ia ki kam kiba heh ka dei kaba la pyiadei bad ka India. Ka G20 Presidency kam lait na kane. Ka la kylla sha ka jingiakhih jong ki briew. 200 tylli ki jingialang ki dei ki ban dep pynlong ha 60 tylli ki nongbah ka ri ha kylleng ka India ha kaba ngin pdiang jan 100,000 ngut ki delegate na 125 tylli ki ri shuwa ban kut ka samoi jong ngi. Ym don kano kano ka Presidency kaba la pynlong kam ha ka jingheh kaba haduh katne.

Ka long kaba sngewtynnad ban iohsngew shaphang ki jaitbynriew, ka synshar paidbah, ka jingbun ki jinglong bad ka roi ka par jong ka India na ki briew. Hynrei ka long kaba kyrpang pat ban iohi hi dalade ia kine baroh. Nga ngeit skhem ba ki delegate G20 kin sakhi ia kane.

Ka G20 Presidency jong ngi ka thmu ban pynduna ia ki jingiapher, weng ia ki jingpynkiar bad wanrah ia ka jingiatreilang kaba sumar ia ka pyrthei ha kaba ka jinglong kawei ka jop ia ka jingkulmar, ha kaba kawei ka lawei ka pynduh jait ia ka jinglong marwei. Kum ka G20 President, ngi la bam smai ban pyniar ia ki jingiadei ha ka pyrthei, da kaba pynthikna ba baroh ki ioh lad ban kren bad ha kaba baroh ki ri ki don bynta. Nga ngeit skhem ba ngi la leh ia kane lyngba ki kam jong ngi.

*****