మైన్స్ అండ్ మినరల్స్ (డెవలప్మెంట్ అండ్ రెగ్యులేషన్) సవరణ బిల్లు యాక్ట్, 1957 (ఇకపై 'యాక్ట్'గా పిలుస్తారు) కు సవరణలు చేయడానికి ఉద్దేశించిన మైన్స్ అండ్ మినరల్స్ (డెవలప్మెంట్ అండ్ రెగ్యులేషన్) సవరణ బిల్లు, 2023ను రాజ్యసభ బుధవారం ఆమోదించింది.

28.07.2023 న లోక్ సభ ఈ బిల్లును ఆమోదించింది . ఇప్పుడు రాజ్యసభ కూడా బిల్లు ను ఆమోదించడంతో బిల్లుకు పార్లమెంట్ ఆమోద ముద్ర పడింది. ఇక  రాష్ట్రపతి ఆమోదం కోసం బిల్లును పంపుతారు.

ఖనిజ రంగంలో అనేక సంస్కరణలను తీసుకురావడానికి 2015 లో ఎంఎండిఆర్ చట్టం, 1957 ను సమగ్రంగా సవరించారు, ముఖ్యంగా ఖనిజ వనరుల కేటాయింపులో పారదర్శకతను తీసుకురావడానికి ఖనిజ రాయితీలు మంజూరు చేయడానికి వేలం పద్ధతిని తప్పనిసరి చేయడం, మైనింగ్ వల్ల ప్రభావితమయ్యే ప్రజలు , ప్రాంతాల సంక్షేమం కోసం డిస్ట్రిక్ట్ మినరల్ ఫౌండేషన్ (డిఎంఎఫ్) ను ఏర్పాటు చేయడం,  అన్వేషణకు ఊతమివ్వడానికి, అక్రమ మైనింగ్ కు కఠినమైన జరిమానాను విధించడానికి నేషనల్ మినరల్ ఎక్స్ ప్లోరేషన్ ట్రస్ట్ (ఎన్ఎంఇటి) ను ఏర్పాటు చేయడం మొదలైన సంస్కరణలు తెచ్చేందుకు ఈ సవరణలు తెచ్చారు. నిర్దిష్ట అత్యవసర సమస్యలను పరిష్కరించడానికి 2016 , 2020 లో ఈ చట్టాన్ని మరింత సవరించారు. చివరిగా 2021 లో ఈ రంగంలో మరిన్ని సంస్కరణలను తీసుకురావడానికి సవరించారు, వాటిలో - క్యాప్టివ్ మర్చంట్ గనుల మధ్య వ్యత్యాసాన్ని తొలగించడం, లీజుదారు మారినా కూడా మైనింగ్ కార్యకలాపాలు కొనసాగేలా చట్టబద్ధమైన అనుమతులను బదిలీ చేయడం, ఖనిజ రాయితీల బదిలీపై ఆంక్షలను తొలగించడం,  మైనింగ్ లీజులకు దారితీయని వేలం వేయని రాయితీదారుల హక్కులను రద్దు చేయడం ద్వారా ప్రైవేటు రంగానికి రాయితీలు వేలం మొదలైన వాటి ద్వారా మాత్రమే మంజూరు అయ్యేలా చూడటం ఉన్నాయి.

అయితే, దేశంలో ఆర్థిక అభివృద్ధికి , జాతీయ భద్రతకు అవసరమైన కీలకమైన ఖనిజాల అన్వేషణ , త్రవ్వకాలను పెంచడానికి ఖనిజ రంగానికి మరికొన్ని సంస్కరణలు అవసరం. కీలకమైన ఖనిజాల లభ్యత లేకపోవడం లేదా కొన్ని భౌగోళిక ప్రదేశాలలో మాత్రమే వాటి వెలికితీత లేదా ప్రాసెసింగ్ కేంద్రీకృతం సరఫరా గొలుసు బలహీనతలకు,  సరఫరాలకు అంతరాయం కలిగించవచ్చు. లిథియం, గ్రాఫైట్, కోబాల్ట్, టైటానియం, అరుదైన భూ మూలకాల వంటి ఖనిజాలపై ఆధారపడే సాంకేతిక పరిజ్ఞానంతో భవిష్యత్ ప్రపంచ ఆర్థిక వ్యవస్థ రూపుదిద్దుకోనుంది. ఇంధన మార్పు, 2070 నాటికి నికర-సున్నా ఉద్గారాలను సాధించడానికి భారతదేశ నిబద్ధత దృష్ట్యా కీలకమైన ఖనిజాలు ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాయి.

దీనికి అనుగుణంగా గనులు, ఖనిజాల (అభివృద్ధి, నియంత్రణ) సవరణ బిల్లు-2023ను రూపొందించడం ద్వారా ఈ చట్టాన్ని మరింత సవరించాలని ప్రతిపాదించారు. కీలకమైన ఖనిజాలపై ప్రపంచవ్యాప్తంగా దృష్టి సారించడంతో ఈ సవరణ మైనింగ్ రంగంలో ప్రధాన సంస్కరణలను ప్రవేశపెడుతుంది, వీటిలో ఇవి ఉన్నాయి:

ఎ) చట్టం మొదటి షెడ్యూలులోని పార్ట్-బి లో పేర్కొన్న 12 పరమాణు ఖనిజాల జాబితా నుంచి 6 ఖనిజాలను మినహాయించారు, అవి లిథియం కలిగిన ఖనిజాలు, టైటానియం కలిగిన ఖనిజాలు ఇంకా ధాతువులు, బెరిల్, ఇతర బెరీలియం కలిగిన ఖనిజాలు, నియోబియం ,టాంటాలమ్ కలిగిన ఖనిజాలు ,జిర్కోనియం కలిగిన ఖనిజాలు.

బి) చట్టం  మొదటి షెడ్యూల్‌లోని పార్ట్ డి లో పేర్కొన్న కీలకమైన ఖనిజాల కోసం ఖనిజ రాయితీలను ప్రత్యేకంగా వేలం వేసేందుకు కేంద్ర ప్రభుత్వానికి అధికారం ఇస్తుంది. ఈ వేలం ద్వారా సంబంధిత రాష్ట్ర ప్రభుత్వానికి ఆదాయం సమకూరుతుంది.లోతైన ,కీలకమైన ఖనిజాల అన్వేషణకు లైసెన్స్ కూడా ప్రవేశ పెడతారు.

సవరణల వివరాలు ఇలా ఉన్నాయి.

(ఎ) చట్టం మొదటి షెడ్యూలులోని పార్ట్-బిలో పేర్కొన్న 12 పరమాణు ఖనిజాల జాబితా నుంచి 6 ఖనిజాలను తొలగించడం

ఈ చట్టంలోని మొదటి షెడ్యూలు పార్ట్-బిలో పేర్కొన్న అణు ఖనిజాల తవ్వకాలు, అన్వేషణ కేవలం పి ఎస్ యు ల ద్వారానే జరుగుతున్నాయి. అందువల్ల, ఈ ఖనిజాల అన్వేషణ , మైనింగ్ చాలా పరిమితం. పరమాణు ఖనిజాలుగా జాబితా చేయబడిన అనేక ఖనిజాలు ఎన్నో పరమాణుయేతర అనువర్తనాలను కలిగి ఉన్నాయి. చాలా సందర్భాలలో, ఈ ఖనిజాల పరమాణుయేతర ఉపయోగాలు వాటి పరమాణు ఉపయోగం కంటే చాలా ఎక్కువగా ఉంటాయి. ఇటువంటి అనేక ఖనిజాలు విచ్ఛిన్నం లేదా రేడియోధార్మిక స్వభావం కలిగి ఉండవు. ఈ ఖనిజ పదార్ధాలలో కొన్ని అనేక ఇతర ఖనిజాలతో సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి. దేశంలో పెరుగుతున్న డిమాండ్లను తీర్చడానికి అణు ఖనిజాల జాబితా నుండి తొలగించాలని ప్రతిపాదించిన ఖనిజాల అన్వేషణ,  ఉత్పత్తిని ముమ్మరంగా పెంచాల్సిన అవసరం ఉంది, దీనిలో ప్రైవేట్ రంగం ప్రమేయం శక్తిని పెంచుతుంది. ఈ ఖనిజాల అన్వేషణ , మైనింగ్ కార్యకలాపాలు విస్తరించడం ఫలితంగా అణు రంగానికి కూడా వాటి లభ్యత పెరుగుతుంది.

అంతరిక్ష పరిశ్రమ, ఎలక్ట్రానిక్స్, టెక్నాలజీ, కమ్యూనికేషన్లు, ఇంధన రంగం, ఎలక్ట్రిక్ బ్యాటరీలు, భారతదేశ నికర జీరో ఉద్గార నిబద్ధతలో కీలకమైన లిథియం, బెరిలియం, టైటానియం, నియోబియం, టాంటాలమ్ , జిర్కోనియం ఖనిజాలు వంటి కొన్ని ఖనిజాలను అణు ఖనిజాల జాబితా నుండి తొలగించడానికి ఈ బిల్లు వీలు కల్పిస్తుంది. క్లీన్ ఎనర్జీ వైపు దృష్టి మారడంతో లిథియం-అయాన్

బ్యాటరీలలో ఉపయోగించే లిథియం వంటి ఖనిజాల డిమాండ్ అనేక రెట్లు పెరిగే అవకాశం ఉంది. ప్రస్తుతం ఉన్న చట్టపరమైన నిబంధనల కారణంగా ఈ ఖనిజాల అన్వేషణ లేదా మైనింగ్ లేనందున దేశం ఈ ముఖ్యమైన ఖనిజాల దిగుమతులపై ఆధారపడుతోంది. భౌగోళిక-రాజకీయ అనిశ్చితుల కారణంగా ఈ ఖనిజాలు అధిక ఆర్థిక ప్రాముఖ్యత , గణనీయమైన సరఫరా ఇబ్బందిని కలిగి ఉన్నాయి.

ఈ ఖనిజాలను అణు ఖనిజాల జాబితా నుండి తొలగించిన తరువాత, ఈ ఖనిజాల అన్వేషణ మైనింగ్ కోసం ప్రైవేట్ రంగాన్ని అనుమతిస్తారు. ఫలితంగా దేశంలో ఈ ఖనిజాల అన్వేషణ, తవ్వకాలు గణనీయంగా పెరుగుతాయని భావిస్తున్నారు.

బి) కొన్ని కీలకమైన ఖనిజాలకు ప్రత్యేకంగా ఖనిజ రాయితీలను వేలం వేసే అధికారం కేంద్ర ప్రభుత్వానికి కల్పించడం

పార్లమెంటు ఆమోదించిన మరో ప్రధాన సవరణ ఏమిటంటే, మైనింగ్ లీజు ప్రత్యేక వేలానికి, కొన్ని క్లిష్టమైన ఖనిజాలకు ముఖ్యంగా, మాలిబ్డినం, రీనియం, టంగ్ స్టన్, కాడ్మియం, ఇండియం, గాలియం, గ్రాఫైట్, వనాడియం, టెల్లూరియం, సెలీనియం, నికెల్, కోబాల్ట్, టిన్, ప్లాటినం సమూహ మూలకాలు, "అరుదైన భూమి" సమూహానికి చెందిన ఖనిజాలు (యురేనియం థోరియం కలిగి ఉండవు); పొటాష్, గ్లాకోనైట్ , ఫాస్ఫేట్ (యురేనియం లేకుండా) వంటి ఎరువుల ఖనిజాలు,  ఖనిజాలకు కాంపోజిట్ లైసెన్స్ ఇవ్వడానికి కేంద్ర ప్రభుత్వానికి అధికారం ఇచ్చారు.

వివిధ రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు అప్పగించిన 107 బ్లాకులలో గ్రాఫైట్, నికెల్, ఫాస్ఫేట్ వంటి ఖనిజాల 19 బ్లాకులను మాత్రమే రాష్ట్ర ప్రభుత్వం వేలం వేసింది. మన ఆర్థిక వ్యవస్థ వృద్ధికి ఈ కీలకమైన ఖనిజాలు కీలకం కాబట్టి, ఈ కీలకమైన ఖనిజాలను వేలం వేయడానికి కేంద్ర ప్రభుత్వానికి అధికారం ఇవ్వడం వల్ల అంతరిక్షం, ఎలక్ట్రానిక్స్, ఇన్ఫర్మేషన్ టెక్నాలజీ, ఇంధన మార్పు, ఆహార భద్రత వంటి నూతన సాంకేతిక పరిజ్ఞానాలకు అనివార్యంగా మారిన ఖనిజాల వేలం ప్రక్రియ, ఉత్పత్తి వేగాన్ని పెంచుతుంది.

వేలం కేంద్ర ప్రభుత్వం నిర్వహించినప్పటికీ, విజయవంతమైన బిడ్డర్లకు ఈ ఖనిజాల మైనింగ్ లీజు లేదా కాంపోజిట్ లైసెన్స్ రాష్ట్ర ప్రభుత్వం మాత్రమే మంజూరు చేస్తుంది . వేలం ప్రీమియం, ఇతర చట్టపరమైన చెల్లింపులను రాష్ట్ర ప్రభుత్వం అందుకోవడం కొనసాగుతుంది.

(సి) లోతైన , క్లిష్టమైన ఖనిజాల అన్వేషణ లైసెన్స్ ను ప్రవేశపెట్టడం.

మైనింగ్, అన్వేషణ రంగంలో ఆటోమేటిక్ మార్గంలో 100 శాతం విదేశీ ప్రత్యక్ష పెట్టుబడులను (ఎఫ్ డి ఐ) అనుమతించినప్పటికీ ప్రస్తుతం ఈ రంగాల్లో చెప్పుకోదగ్గ ఎఫ్ డీఐలు రావడం లేదు. ప్రపంచవ్యాప్తంగా జూనియర్ మైనింగ్ కంపెనీలు ఖనిజాల అన్వేషణలో ముఖ్యంగా బంగారం, ప్లాటినం గ్రూప్ ఖనిజాలు, రేర్ ఎర్త్ ఎలిమెంట్స్ వంటి లోతైన , కీలకమైన ఖనిజాల అన్వేషణలో నిమగ్నమయ్యాయి, అందువల్ల ఈ రంగాల్లో ఎఫ్ డీఐలను ఆకర్షించాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది.

ఎక్స్ ప్లోరేషన్ లైసెన్స్ (ఇఎల్) అనే కొత్త ఖనిజ రాయితీని మంజూరు చేసే నిబంధనలను ఈ బిల్లు చట్టంలో పొందుపరిచింది. వేలం ద్వారా మంజూరు చేసిన అన్వేషణ లైసెన్స్ పొందిన వారిని చట్టం కొత్తగా ప్రతిపాదించిన ఏడవ షెడ్యూల్లో పేర్కొన్న కీలకమైన , లోతైన ఖనిజాల కోసం నిఘా , ప్రాస్పెక్టింగ్ కార్యకలాపాలను చేపట్టడానికి అనుమతిస్తుంది. రాగి, బంగారం, వెండి, వజ్రం, లిథియం, కోబాల్ట్, మాలిబ్డినం, సీసం, జింక్, కాడ్మియం, రేర్ ఎర్త్ గ్రూప్ మూలకాలు, గ్రాఫైట్, వనాడియం, నికెల్, టిన్, టెల్లూరియం, సెలీనియం, ఇండియం, రాక్ ఫాస్ఫేట్, అపాటిట్, పొటాష్, రీనియం, టంగ్ స్టన్, ప్లాటినం గ్రూప్ ఆఫ్ ఎలిమెంట్స్, ఇతర ఖనిజాలను అణు ఖనిజాల జాబితా నుంచి తొలగించాలని ప్రతిపాదించారు.

మైనింగ్ లీజు (ఎంఎల్) హోల్డర్ చెల్లించాల్సిన వేలం ప్రీమియంలో వాటా కోసం రివర్స్ బిడ్డింగ్ ద్వారా అన్వేషణ లైసెన్స్ కోసం ప్రాధాన్య బిడ్డర్ ను ఎంపిక చేస్తారు. అన్వేషణ లైసెన్స్ కోసం అతి తక్కువ శాతం బిడ్ ను కోట్ చేసిన బిడ్డర్ కు ప్రాధాన్యత ఇస్తారు.  ఈ సవరణ ద్వారా దేశంలో ఎఫ్ డి ఐలు, జూనియర్ మైనింగ్ కంపెనీలను ఆకర్షించేందుకు అనువైన చట్టపరమైన వాతావరణం ఏర్పడుతుందని భావిస్తున్నారు.

ఎక్స్ ప్లోరేషన్ లైసెన్స్ హోల్డర్ అన్వేషించిన బ్లాకులను మైనింగ్ లీజు కోసం నేరుగా వేలం వేయవచ్చు, ఇది రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు మంచి ఆదాయాన్ని అందిస్తుంది. లీజుదారుడు చెల్లించాల్సిన వేలం ప్రీమియంలో వాటా పొందడం ద్వారా అన్వేషణ సంస్థ కూడా ప్రయోజనం పొందుతుంది.

బంగారం, వెండి, రాగి, జింక్, సీసం, నికెల్, కోబాల్ట్, ప్లాటినం గ్రూప్ ఖనిజాలు, వజ్రాలు మొదలైన లోతైన ఖనిజాలు. అధిక విలువ కలిగిన ఖనిజాలు. సర్ఫేషియల్ / బల్క్ ఖనిజాలతో పోలిస్తే ఈ ఖనిజాలను అన్వేషించడం మైనింగ్ చేయడం కష్టం. ఇంకా ఖర్చుతో కూడుకున్నది. కొత్త తరం ఎలక్ట్రానిక్స్, క్లీన్ ఎనర్జీ (సోలార్, విండ్, ఎలక్ట్రిక్ వాహనాలు) అలాగే మౌలిక సదుపాయాలు, రక్షణ వంటి సంప్రదాయ రంగాలకు ఈ ఖనిజాలు చాలా కీలకం.

సర్ఫేషియల్/ బల్క్ ఖనిజాలతో పోలిస్తే దేశంలో ఈ ఖనిజాలకు వనరుల గుర్తింపు చాలా పరిమితం. మొత్తం ఖనిజ ఉత్పత్తిలో లోతైన ఖనిజాల వాటా చాలా తక్కువ. దేశం ఎక్కువగా ఈ ఖనిజాల దిగుమతుల పై ఆధారపడుతోంది. అందువల్ల, లోతైన ఖనిజాల అన్వేషణ, త్రవ్వకాలను  మరింత పెంచాల్సిన అవసరం ఉంది. ప్రతిపాదిత అన్వేషణ లైసెన్స్ కీలకమైన , లోతైన ఖనిజాల ఖనిజ అన్వేషణ కోసం అన్ని రంగాలలో ప్రైవేట్ రంగ భాగస్వామ్యాన్ని సులభతరం చేస్తుంది, ప్రోత్సహిస్తుంది. ప్రోత్సాహకాలు అందిస్తుంది.

అన్వేషణలో ప్రైవేటు ఏజెన్సీల ప్రమేయం వల్ల లోతైన, కీలకమైన ఖనిజాల అన్వేషణలో అధునాతన సాంకేతిక పరిజ్ఞానం, ఆర్థిక సహాయం ,  నైపుణ్యం లభిస్తాయి. ప్రతిపాదిత అన్వేషణ లైసెన్సు విధానం భౌగోళిక డేటా సేకరణ, ప్రాసెసింగ్ , ఇంటర్ ప్రిటేషన్ వాల్యూ చైన్ లో ప్రపంచవ్యాప్తంగా నిపుణులను తీసుకురావడానికి , నైపుణ్యం , సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని స్వీకరించడం ద్వారా ఖనిజ నిక్షేపాలను కనుగొనడానికి సాహసించే సామర్థ్యాన్ని ఉపయోగించుకునే ఒక అనువైన యంత్రాంగాన్ని సృష్టించడానికి ఉద్దేశించబడింది.

* * * * *