ప్రస్తుత 'జైళ్ల చట్టం, 1894' స్వాతంత్య్రానికి పూర్వపు చట్టం, ఇది దాదాపు 130 సంవత్సరాల పురాతనమైనది. ఈ చట్టం ప్రధానంగా నేరస్థులను కస్టడీలో ఉంచడం , జైళ్లలో క్రమశిక్షణ , శాంతిని అమలు చేయడంపై దృష్టి పెడుతుంది. కానీ, ప్రస్తుతం ఉన్న చట్టంలో ఖైదీల సంస్కరణ, పునరావాసానికి అవకాశం లేదు.

గత కొన్ని దశాబ్దాలుగా, ప్రపంచవ్యాప్తంగా జైళ్లు ,  జైలు ఖైదీల గురించి ఒక కొత్త దృక్పథం అభివృద్ధి చెందింది. ఈ రోజు జైళ్లను ప్రతిఘటన కేంద్రాలుగా చూడరు, కానీ ఖైదీలను చట్టానికి లోబడే పౌరులుగా రూపాంతరం చెంది తిరిగి సమాజంలోకి పునరావాసం కల్పించే సంస్కరణ , దిద్దుబాటు సంస్థలుగా పరిగణించబడుతున్నాయి.

భారత రాజ్యాంగంలోని నిబంధనల ప్రకారం 'జైళ్లు'/ 'అందులో నిర్బంధించిన వ్యక్తులు' 'రాష్ట్ర' అంశం. ఈ విషయంలో తగిన చట్టపరమైన నిబంధనలను రూపొందించగల సమర్థ  రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు మాత్రమే జైలు నిర్వహణ, ఖైదీల పరిపాలన బాధ్యత ఉంటుంది.

ఏదేమైనా, క్రిమినల్ న్యాయ వ్యవస్థలో సమర్థవంతమైన జైలు నిర్వహణ పోషించే కీలక పాత్రను దృష్టిలో ఉంచుకుని, భారత ప్రభుత్వం ఈ విషయంలో రాష్ట్రాలు / కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు మద్దతు ఇవ్వడానికి అధిక ప్రాముఖ్యతను ఇస్తోంది.

కొత్త జైళ్ల చట్టాన్ని రూపొందించిన కొన్ని రాష్ట్రాలు మినహా అన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల్లో జైలు పరిపాలనను నియంత్రించే ప్రస్తుత జైళ్ల చట్టంలో అనేక లోపాలు ఉన్నాయని గత కొన్నేళ్లుగా హోం మంత్రిత్వ శాఖ (ఎంహెచ్ఏ) గుర్తించింది. ప్రస్తుత చట్టంలో కరెక్షనల్ ఫోకస్ ను స్పష్టంగా విస్మరించడంతో పాటు, ఆధునిక అవసరాలు , జైలు నిర్వహణ అవసరాలకు అనుగుణంగా చట్టాన్ని సవరించి అప్ గ్రేడ్ చేయాల్సిన అవసరం ఉందని భావించారు.

ప్రధాన మంత్రి శ్రీ నరేంద్ర మోదీ దార్శనిక నాయకత్వంలో, కేంద్ర హోం మంత్రి శ్రీ అమిత్ షా నిర్ణయాత్మక మార్గదర్శకత్వంలో, సమకాలీన ఆధునిక అవసరాలు,  సంస్కరణ భావజాలానికి అనుగుణంగా వలసరాజ్య కాలం నాటి జైళ్ల చట్టాన్ని సమీక్షించి, సవరించాలని నిర్ణయం తీసుకున్నారు. జైళ్ల చట్టం 1894ను సవరించే బాధ్యతను కేంద్ర హోంశాఖ బ్యూరో ఆఫ్ పోలీస్ రీసెర్చ్ అండ్ డెవలప్ మెంట్ కు అప్పగించింది. బ్యూరో, రాష్ట్ర జైలు అధికారులు, కరెక్షనల్ నిపుణులతో విస్తృతంగా చర్చించిన తరువాత. ముసాయిదాను సిద్ధం చేసింది.

జైలు నిర్వహణలో సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని వినియోగించడం, సత్ప్రవర్తనను ప్రోత్సహించేందుకు ఖైదీలకు పెరోల్ మంజూరు, ఉపశమనం, మహిళలు, ట్రాన్స్ జెండర్ ఖైదీలకు ప్రత్యేక ఏర్పాట్లు, ఖైదీల శారీరక, మానసిక శ్రేయస్సు, ఖైదీల సంస్కరణ, పునరావాసంపై దృష్టి సారించడం సహా ప్రస్తుత జైళ్ల చట్టంలోని అంతరాలను సమగ్రంగా అందించడం, పరిష్కరించడం లక్ష్యాలతో  హోం మంత్రి శ్రీ అమిత్ షా సమర్థవంతమైన మార్గదర్శకత్వంలో హోం వ్యవహారాల మంత్రిత్వ శాఖ ఒక సమగ్ర 'మోడల్ జైళ్ల చట్టం, 2023'ను ఖరారు చేసింది, ఇది రాష్ట్రాలకు మార్గదర్శక పత్రంగా ఉపయోగపడుతుంది. వాటి పరిధిలో దానిని అమలు లోకి తీసుకోవచ్చు.

జైళ్ల చట్టం-1894తో పాటు'ఖైదీల చట్టం-1900', 'ఖైదీల బదిలీ చట్టం-1950'లను కూడా కేంద్ర హోంశాఖ సమీక్షించి, ఈ చట్టాల్లోని సంబంధిత నిబంధనలను 'మోడల్ జైళ్ల చట్టం-2023'లో పొందుపరిచింది.

రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు , కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల పరిపాలనలు మోడల్ జైళ్ల చట్టం, 2023 నుండి ప్రయోజనం పొందవచ్చు, వారు అవసరమని భావించే అటువంటి మార్పులతో తమ  పరిధిలో ప్రస్తుతం ఉన్న మూడు చట్టాలను రద్దు చేయవచ్చు.

కొత్త మోడల్ జైళ్ల చట్టంలోని కొన్ని ముఖ్యాంశాలు ఇలా ఉన్నాయి.

భద్రతా మదింపు ,ఖైదీల విభజన, వ్యక్తిగత శిక్షా ప్రణాళిక,

ఫిర్యాదుల పరిష్కారం, జైలు అభివృద్ధి బోర్డు, ఖైదీల పట్ల మార్పు.

మహిళా ఖైదీలు, ట్రాన్స్ జెండర్లు తదితరులకు ప్రత్యేక వసతి కల్పించడం

జైలు పరిపాలనలో పారదర్శకతను తీసుకురావడానికి సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని ఉపయోగించడం.

కోర్టులతో వీడియో కాన్ఫరెన్స్ ఏర్పాటు, జైళ్లలో శాస్త్ర, సాంకేతిక జోక్యం మొదలైనవి.

జైళ్లలోఖైదీలు, జైలు సిబ్బంది మొబైల్ ఫోన్లు వంటి నిషేధిత వస్తువులను ఉపయోగించినందుకు శిక్ష విధించే వీలు....

హై సెక్యూరిటీ జైలు, ఓపెన్ జైలు (ఓపెన్ అండ్ సెమీ ఓపెన్) ఏర్పాటు, నిర్వహణకు సంబంధించిన నిబంధన.

కరడుగట్టిన నేరస్థులు , నేరాలకు అలవాటైన  వారి  నేర కార్యకలాపాల నుండి సమాజాన్ని రక్షించడానికి ఏర్పాటు.

ఖైదీలకు న్యాయసహాయం కల్పించడం, పెరోల్ మంజూరు చేయడం, సత్ప్రవర్తనను ప్రోత్సహించడానికి.

మధ్యలో  విడుదల మొదలైనవి.

ఖైదీల వృత్తి శిక్షణ, నైపుణ్యాభివృద్ధి, వారిని సమాజంలో తిరిగి కలపడంపై దృష్టి

ప్రధాన మంత్రి శ్రీ నరేంద్ర మోదీ నాయకత్వంలోని ప్రభుత్వం అన్ని రంగాల్లోనూ సంస్కరణలు తీసుకురావడానికి నిబద్ధంగా ఉంది. మోదీ ప్రభుత్వం తీసుకున్న ఈ

నిర్ణయంతో దేశ వ్యాప్తంగా జైళ్ల నిర్వాహణ, ఖైదీల పరిపాలనలో మరింత పారదర్శకత, మెరుగుదల 

వస్తుందని భావిస్తున్నారు.

***