সংখ্যালঘু সম্প্ৰদায়সমূহক শক্তিশালী কৰিবলৈ ২০০৬ চনত সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয় স্থাপন কৰা হৈছিল। এই সম্প্ৰদায়বোৰৰ ভিতৰত আছে জৈন, পাৰ্চী, বৌদ্ধ, শিখ, খ্ৰীষ্টান আৰু মুছলমান। এই মন্ত্ৰালয়ে আমাৰ ৰাষ্ট্ৰৰ বহুজাতিক, বহুজাতিক, বহু-সাংস্কৃতিক, বহুভাষিক আৰু বহু-ধৰ্মীয় চৰিত্ৰশক্তিশালী কৰাৰ বাবে এক সক্ষম পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰিব বিচাৰিছে। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে ইতিবাচক পদক্ষেপ আৰু সামগ্ৰিক বিকাশৰ জৰিয়তে সংখ্যালঘু সম্প্ৰদায়ৰ আৰ্থ-সামাজিক অৱস্থা উন্নত কৰা, যাৰ দ্বাৰা প্ৰতিজন নাগৰিকে শিক্ষা, নিযুক্তি, অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপত সংখ্যালঘু সম্প্ৰদায়ৰ বাবে সমান অংশগ্ৰহণ আৰু তেওঁলোকৰ উন্নতি বৃদ্ধিৰ বাবে এক গতিশীল ৰাষ্ট্ৰ গঢ়ি তোলাত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰাৰ সমান সুযোগ প্ৰদান কৰে।

বৃত্তি আঁচনিবোৰ

সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে তিনিটা বৃত্তি আঁচনি পৰিচালনা কৰি আছে - (আই) প্ৰাক-মেট্ৰিক বৃত্তি, (আইআই) মেট্ৰিক-পৰৱৰ্তী বৃত্তি আৰু (তৃতীয়) মেধা -- অধিসূচিত সংখ্যালঘু সম্প্ৰদায়ৰ শিক্ষাৰ্থীসকলৰ শৈক্ষিক সৱলীকৰণৰ বাবে আধাৰিত বৃত্তি।

বৃত্তি আঁচনিৰ স্বচ্ছতা উন্নত কৰাৰ সন্দৰ্ভত ২০১৬-১৭ বৰ্ষত বৃত্তিসম্প্ৰসাৰণৰ বাবে সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়কে ধৰি বিভিন্ন কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ মন্ত্ৰালয়ৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় বৃত্তি পৰ্টেল ২.০-ৰ এক নতুন আৰু সংশোধিত সংস্কৰণ মুকলি কৰা হৈছিল। এই মন্ত্ৰালয়ৰ ওপৰোক্ত তিনিটা বৃত্তি আঁচনি এনএছপি ২.০ পৰ্টেলত উপলব্ধ। এই বৃত্তিবোৰ প্ৰত্যক্ষ লাভালাভ স্থানান্তৰ (ডিবিটি)ৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বেঙ্ক একাউণ্টলৈ স্থানান্তৰ কৰা হয়। য'তেই আধাৰ নম্বৰ উপলব্ধ হয়, শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বেংক একাউণ্ট লিংক কৰা হয় আৰু এনে একাউণ্টলৈ বৃত্তি স্থানান্তৰ কৰা হয়।

(ক) প্ৰাক-মেট্ৰিক বৃত্তি আঁচনি: প্ৰাক-মেট্ৰিক বৃত্তি আঁচনি হৈছে এক কেন্দ্ৰীয় খণ্ডৰ আঁচনি। যিসকল শিক্ষাৰ্থীয়ে পূৰ্বৱৰ্তী পৰীক্ষাত ৫০% নম্বৰ বা সমতুল্য গ্ৰেড লাভ কৰিছে আৰু ১ লাখ টকাৰ অধিক নথকা অভিভাৱকৰ বাৰ্ষিক উপাৰ্জন ইয়াৰ বাবে যোগ্য। ইয়াৰ অধীনত, ছোৱালী ছাত্ৰীসকলৰ বাবে ৩০ শতাংশ বৃত্তি ধাৰ্য্য কৰা হৈছে। ২০১৪-১৫ বৰ্ষৰ পৰা ২০২১-২২ বৰ্ষলৈ মুঠ ৪,৪৩,৫০,৭৮৫ টা বৃত্তি (৫২.২৪ শতাংশ মহিলাসহ) অনুমোদন জনোৱা হৈছে।

(খ) মেট্ৰিক-পৰৱৰ্তী বৃত্তি আঁচনি: ই হৈছে এক কেন্দ্ৰীয় খণ্ডৰ আঁচনি যাক একাদশ শ্ৰেণীৰ পৰা এমফিল/পিএইচডি স্তৰলৈ অধ্যয়নৰ বাবে প্ৰদান কৰা হৈছে যাৰ ভিতৰত আছে কাৰিকৰী/পেছাদাৰী ডিপ্লোমা পাঠ্যক্ৰম। যোৱা বছৰৰ চূড়ান্ত পৰীক্ষাত ৫০% নম্বৰ বা সমতুল্য গ্ৰেড লাভ কৰা আৰু যাৰ অভিভাৱক/অভিভাৱকৰ বাৰ্ষিক উপাৰ্জন ২ লাখ টকাৰ অধিক নহয় তেওঁলোক এই বৃত্তি প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ যোগ্য। এই আঁচনিৰ অধীনত, নৱীকৰণৰ উপৰিও প্ৰতি বছৰে ৫ লাখ নতুন বৃত্তি প্ৰদান কৰিব লাগিব। প্ৰায় ৩০ শতাংশ বৃত্তি ছোৱালী ছাত্ৰীসকলৰ বাবে নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে। ২০১৪-১৫ বৰ্ষৰ পৰা ২০২১-২২ বৰ্ষলৈ মুঠ ৫৭,০৬,৩৩৪ টা বৃত্তি (৫৫.৯১ শতাংশ মহিলাসহ) অনুমোদন জনোৱা হৈছে।

(গ) মেধাসহ সাধন বৃত্তি: মেধাসহ সাধন বৃত্তি আঁচনি হৈছে এক কেন্দ্ৰীয় খণ্ডৰ আঁচনি। ইয়াৰ অধীনত, উপযুক্ত কৰ্তৃপক্ষৰ দ্বাৰা স্বীকৃত প্ৰতিষ্ঠানবোৰত স্নাতক আৰু স্নাতকোত্তৰ পৰ্যায়ত পেছাদাৰী আৰু কাৰিকৰী পাঠ্যক্ৰমত অধিক অধ্যয়নৰ বাবে বৃত্তি প্ৰদান কৰা হয়। এই আঁচনিৰ সন্দৰ্ভত যোগ্য হ'বলৈ, এজন শিক্ষাৰ্থীক উপযুক্ত কৰ্তৃপক্ষৰ দ্বাৰা স্বীকৃত যিকোনো কাৰিকৰী বা পেছাদাৰী প্ৰতিষ্ঠানত নামভৰ্তি কৰিব লাগিব। প্ৰতিযোগিতামূলক পৰীক্ষা অবিহনে নাম ভৰ্তি কৰা শিক্ষাৰ্থীসকলৰ ক্ষেত্ৰত, তেওঁলোকৰ ৫০ শতাংশতকৈ কম নম্বৰ থাকিব নালাগে

একে সময়তে, সকলো উৎসৰ পৰা অভিভাৱক /অভিভাৱকৰ বাৰ্ষিক উপাৰ্জন ২.৫০ লাখ টকাৰ অধিক হ'ব নালাগে। এই আঁচনিৰ অধীনত, নৱীকৰণৰ উপৰিও প্ৰতি বছৰে ৬০,০০০ নতুন বৃত্তি প্ৰদান কৰাৰ প্ৰস্তাৱ দিয়া হৈছে। এই আঁচনিৰ অধীনত, ছোৱালী ছাত্ৰীসকলৰ বাবে ৩০ শতাংশ বৃত্তি নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে। ই পেছাদাৰী আৰু কাৰিকৰী পাঠ্যক্ৰমৰ বাবে ৮৫ খন প্ৰতিষ্ঠানৰ তালিকা প্ৰস্তুত কৰে। এই প্ৰতিষ্ঠানসমূহত নামভৰ্তি কৰা সংখ্যালঘু সম্প্ৰদায়ৰ যোগ্য শিক্ষাৰ্থীসকলক সমগ্ৰ পাঠ্যক্ৰমৰ মাচুল পৰিশোধ কৰা হয়। একে সময়তে, আন প্ৰতিষ্ঠানত অধ্যয়ন কৰি থকা শিক্ষাৰ্থীসকলক প্ৰতি বছৰে পাঠ্যক্ৰমমাচুলত ২০,০০০ টকা পৰিশোধ কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰিও, নিৰ্বাচিত শিক্ষাৰ্থীসকলক প্ৰতি বছৰে ১০,০০০ টকা (হোষ্টেল ৰখা সকলৰ বাবে) আৰু ৫,০০০ টকা (দিনৰ পণ্ডিতসকলৰ বাবে) তত্বাৱধান ভাট্টা প্ৰদান কৰা হয়। ২০১৪-১৫ বৰ্ষৰ পৰা ২০২১-২২ বৰ্ষলৈ মুঠ ১০,০২,০৭২ টা বৃত্তি (৩৭.৮১% মহিলাসহ) অনুমোদিত হৈছে।
 

প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ উন্নয়ন

সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে প্ৰধানমন্ত্ৰী পাছাৰ কা পাৰ্শত কা সম্বৰ্ধন (প্ৰধানমন্ত্ৰী বিকাশ) আঁচনিৰ পৰিকল্পনা কৰিছে। ই মন্ত্ৰালয়ৰ পাঁচটা বিদ্যমান আঁচনি – শিকণ আৰু অৰ্জন (এছ.এ.কে.), ওস্তাদ, হামাৰি ধাৰোহাৰ, ‘নই ৰোশনি আৰু নই মঞ্জিল’ একত্ৰিত কৰে। প্ৰধানমন্ত্ৰী বিকাশৰ লক্ষ্য হৈছে পৰিয়াল কেন্দ্ৰিক দৃষ্টিভংগী অৱলম্বন কৰা, সকলো সংখ্যালঘু সম্প্ৰদায়ৰ হিতাধিকাৰীসকলক লক্ষ্য কৰি, শিল্পী পৰিয়াল, মহিলা, যুৱ আৰু বিশেষভাৱে সক্ষম ব্যক্তিসকলৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব দিয়া। আঁচনিখন চাৰিটা উপাদানত ৰূপায়ণ কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে:

দক্ষতা আৰু প্ৰশিক্ষণ উপাদান
ক্ৰেডিট সমৰ্থনৰ সৈতে নেতৃত্ব আৰু উদ্যোগী উপাদান
স্কুল এৰি যোৱাৰ বাবে শিক্ষাৰ উপাদান, আৰু
মন্ত্ৰালয়ৰ পিএমজেভিকে আঁচনিৰ অংশীদাৰীত্বত আন্তঃগাঁথনি উন্নয়ন উপাদান
 

আঁচনিখনত ২০২২ চনত মুখ্য কাৰ্যকলাপবোৰ হাতত লোৱা হৈছে:
১১ অক্টোবৰ, ২০২২ তাৰিখে নতুন দিল্লীৰ বিজ্ঞান ভৱনত অনুষ্ঠিত 'বেটি বনে কুশল' নামৰ ছোৱালীৰ বাবে অ-পৰম্পৰাগত জীৱিকাৰ দক্ষতাৰ ওপৰত ৰাষ্ট্ৰীয় সন্মিলনত সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়, মহিলা আৰু শিশু বিকাশ মন্ত্ৰালয় আৰু দক্ষতা বিকাশ আৰু উদ্যোগ মন্ত্ৰালয়ৰ মাজত এক ত্ৰিপাক্ষিক বুজাবুজি চুক্তি স্বাক্ষৰিত হয়। এই বুজাবুজি চুক্তিৰ উদ্দেশ্য হৈছে তিনিটা মন্ত্ৰালয়ৰ সক্ৰিয় সমন্বয় আৰু সমন্বয়ৰ জৰিয়তে সংখ্যালঘু সম্প্ৰদায়ৰ যুৱতীসকলৰ বাবে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ উন্নয়ন দক্ষতা আৰু নেতৃত্বৰ উপলব্ধতা অনুকূলিত কৰা।
শিল্পীসকলৰ কৰ্মশালাৰ অংশবোৰ তলত দেখুওৱা হৈছে:

শিকক আৰু উপাৰ্জন কৰক (এছ.এ.কে.)
ই হৈছে সংখ্যালঘুসকলৰ বাবে এক প্লেচমেণ্ট শিকক আৰু অৰ্জন' সম্পৰ্কীয় দক্ষতা বিকাশ আঁচনি, যাক সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে ছেপ্টেম্বৰ, ২০১৩ ত আৰম্ভ কৰিছিল। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে বিভিন্ন আধুনিক/পৰম্পৰাগত দক্ষতাত সংখ্যালঘু যুৱক-যুৱতীসকলৰ (১৪-৪৫ বছৰ বয়সৰ গোটত) দক্ষতা উন্নত কৰা।
নতুন সমন্বিত প্ৰধানমন্ত্ৰী উন্নয়ন আঁচনিত আঁচনিখন এতিয়া এটা উপাদান হিচাপে একত্ৰিত কৰা হৈছে।
 

২০২২ চনত কৰা অন্যান্য কাৰ্যকলাপসমূহ:
সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে সামগ্ৰিক পুষ্টিৰ বাবে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ সামগ্ৰিক আঁচনিৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যসূচীত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰি আহিছে। এই পদক্ষেপৰ অধীনত, মন্ত্ৰালয়ে প্ৰায় ৮ লাখ মহিলা হিতাধিকাৰীৰ ওচৰলৈ গৈছে।
'আজাদী কা অমৃত মহোৎসৱ' (এ.কে.এম.) আৰু 'বিভাজন ভৌতিক স্মাৰক দিৱস'ত অংশীদাৰ মন্ত্ৰালয় হিচাপে, বিভাগটোৱে সকলো প্ৰকল্প ৰূপায়ণকাৰী সংস্থাৰ (পি.আই.এ.) সৈতে বিতং বাৰ্তালাপ কৰে। এই সকলোবোৰ সংস্থাক সামাজিক মাধ্যমৰ মঞ্চত উদ্যোগসমূহৰ জনপ্ৰিয়তা আৰু তেওঁলোকৰ কাৰ্যকলাপ কঢ়িয়াই অনাৰ বাবে নিৰ্দেশ দিয়া হৈছিল।
মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত স্বায়ত্তশাসিত সংস্থা হিচাপে আৰম্ভ হোৱাৰ পৰা, ৰাষ্ট্ৰীয় সংখ্যালঘু উন্নয়ন আৰু বিত্ত নিগমে (এনএমডিএফচি) এতিয়ালৈকে ১৪,১২,৪২৫ গৰাকী মহিলা হিতাধিকাৰীক ঋণ প্ৰদান কৰিছে।
 
USTTAD - ওস্তাদ

USTTAD (বিকাশৰ বাবে পৰম্পৰাগত কলা আৰু কাৰুশিল্পত দক্ষতাৰ উন্নীতকৰণ আৰু প্ৰশিক্ষণ) আঁচনিখন আনুষ্ঠানিকভাৱে ১৪ মে, ২০১৫ তাৰিখে আৰম্ভ কৰা হৈছিল। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে সংখ্যালঘুসকলৰ পৰম্পৰাগত কলা/কাৰুশিল্পৰ সমৃদ্ধ ঐতিহ্য সংৰক্ষণ কৰা। হুনাৰ হাট ২০১৬-১৭ বৰ্ষৰ পৰা এই আঁচনিৰ এটা উপাদান হিচাপে ৰূপায়ণ কৰা হৈছে।

হুনাৰ হাট হৈছে এক কাৰ্যকৰী মঞ্চ য'ত সমগ্ৰ দেশৰ সংখ্যালঘু শিল্পী/শিল্পী আৰু ৰন্ধন বিশেষজ্ঞসকলক তেওঁলোকৰ উৎকৃষ্ট হস্তশিল্প আৰু সুন্দৰভাৱে তৈয়াৰ কৰা থলুৱা সামগ্ৰী প্ৰদৰ্শন আৰু বিপণন কৰাৰ সুযোগ দিয়া হয়। ইয়াৰ উপৰিও, ই শিল্পী, শিল্পী আৰু সম্পৰ্কিত ব্যক্তিসকলৰ বাবে নিযুক্তিৰ সুযোগ সৃষ্টি কৰিছে আৰু তেওঁলোকৰ বজাৰৰ সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰিছে। ২০২১-২২ বিত্তীয় বৰ্ষত মহাৰাষ্ট্ৰৰ মুম্বাই আৰু উত্তৰ প্ৰদেশৰ আগ্ৰাত হুনাৰ হাট আয়োজন কৰা হৈছিল।
ইয়াৰ উপৰিও, সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে ইউএছটিএএডি আঁচনিৰ অধীনত ডিজাইন হস্তক্ষেপ, সামগ্ৰী শৃংখলা বিকাশ, পেকেজিং, প্ৰদৰ্শনী আৰু ব্ৰেণ্ড নিৰ্মাণ আদিৰ বাবে বিভিন্ন ক্ৰাফ্ট গোটত কাম কৰিবলৈ ৰাষ্ট্ৰীয় ভাৱে প্ৰতিষ্ঠিত প্ৰতিষ্ঠানসমূহক নিযুক্ত কৰিছে। ইয়াৰ ভিতৰত আছে নেচনেল ইনষ্টিটিউট অৱ ফেশ্বন টেকন'লজী (এনআইএফটি) আৰু নেচনেল ইনষ্টিটিউট অৱ ডিজাইন (এনআইডি)।

২০২১-২২ বিত্তীয় বৰ্ষত নিম্নলিখিত গোটবোৰত ডিজাইন আৰু বিকাশ কৰ্মশালা অনুষ্ঠিত কৰা হৈছে:
ব্লেক মৃৎশিল্প (ক'লা মৃৎশিল্প), মণিপুৰ
কোমল পাথৰ, বাৰাণসী, উত্তৰ প্ৰদেশ
উড কাটলেৰী, উদয়গিৰি, অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ
টিলা এম্ব্ৰইডাৰী, শ্ৰীনগৰ, জম্মু আৰু কাশ্মীৰ
বিদ্ৰিৱেৰ, বিদাৰ, কৰ্ণাটক
চান্নাপাটনা পুতলা, চান্নাপাটনা, কৰ্ণাটক
নাগালেণ্ড, ডিমাপুৰ, নাগালেণ্ডৰ বস্ত্ৰ
চিকনকাৰী, লক্ষ্ণৌ, উত্তৰ প্ৰদেশ
প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ জনবিকাশ কাৰ্যসূচী
 

প্ৰধানমন্ত্ৰী জন বিকাশ কৰিক্ৰাম (পিএমজেভিকে) হৈছে এক কেন্দ্ৰীয় পৃষ্ঠপোষকতা কৰা আঁচনি। এইটো সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ দ্বাৰা কাৰ্যকৰী কৰা হৈছে। চিনাক্ত কৰা এলেকাবোৰৰ আৰ্থ-সামাজিক বিকাশৰ অভাৱ থকা চিনাক্ত কৰা এলেকাবোৰত আন্তঃগাঁথনি সম্পৰ্কীয় প্ৰকল্প, যিবোৰ সামূহিক সম্পদ, বিকাশৰ উদ্দেশ্যৰে ইয়াক ৰূপায়ণ কৰা হৈছে। চৰকাৰে ২০২১-২২ বৰ্ষত ১৫ তম বিত্ত আয়োগ চক্ৰ অৰ্থাৎ ২০২১-২২ বিত্তীয় বৰ্ষৰ পৰা ২০২৫-২৬ বৰ্ষলৈ সংশোধিত পিএমজেকেভি অব্যাহত ৰখাৰ অনুমোদন জনাইছে। এই সংশোধিত পিএমজেভিকে আঁচনিখন সকলো উচ্চাকাংক্ষী জিলাকে ধৰি সমগ্ৰ দেশতে ৰূপায়ণ কৰা হ'ব। আঁচনিখনৰ অধীনত, চিনাক্ত কৰা এলেকাবোৰত প্ৰকল্পবোৰ অনুমোদিত হয় য'ত সংখ্যালঘু জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব ২৫ শতাংশতকৈ অধিক (১৫ কিমি ব্যাসাৰ্ধ)।
 

এই আঁচনিৰ অধীনত, ২০২১-২২ বৰ্ষত বিভিন্ন প্ৰকল্পঅনুমোদিত হৈছে। ইয়াৰ ভিতৰত আছে বিদ্যালয় ভৱন, আৱাসিক বিদ্যালয়, হোষ্টেল, আইটিআই, স্বাস্থ্য প্ৰকল্প যেনে চিকিৎসালয়, স্বাস্থ্য কেন্দ্ৰ, সম্প্ৰীতি পেভিলিয়ন, সামূহিক ভৱন, ক্ৰীড়া প্ৰকল্প যেনে ক্ৰীড়া কমপ্লেক্স, কৰ্মৰত মহিলা হোষ্টেল ইত্যাদি। সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে ইছৰোৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰিম'ট চেঞ্চিং কেন্দ্ৰৰ সহযোগত আঁচনিখনৰ অধীনত নিৰ্মিত আন্তঃগাঁথনিৰ জিঅ'টেগিং আৰম্ভ কৰিছে।
 

ৰাষ্ট্ৰীয় সংখ্যালঘু আয়োগ

ইয়াক ১৯৭৮ চনত প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। ৰাষ্ট্ৰীয় সংখ্যালঘু আয়োগ আইন, ১৯৯২ প্ৰণয়নৰ সৈতে ই এক বিধিবদ্ধ সংস্থা হৈ পৰিছিল। ইয়াৰ পিছত, ইয়াৰ নাম ৰাষ্ট্ৰীয় সংখ্যালঘু আয়োগলৈ সলনি কৰা হয়। প্ৰথম বিধিবদ্ধ ৰাষ্ট্ৰীয় আয়োগ ১৯৯৩ চনত স্থাপন কৰা হৈছিল।
 

এনচিএম আইন, ১৯৯২ অনুসৰি, এই আয়োগৰ নিম্নলিখিত কামবোৰ আছে:
a. কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যসমূহৰ অধীনত সংখ্যালঘুসকলৰ বিকাশৰ অগ্ৰগতি মূল্যাঙ্কন কৰা;
b. সংসদ আৰু ৰাজ্যিক আইনসভাৰ দ্বাৰা প্ৰণয়ন কৰা সংবিধান আৰু আইনত প্ৰদান কৰা সুৰক্ষাৰ কাৰ্যকৰীকৰণ নিৰীক্ষণ কৰা;
c. কেন্দ্ৰীয় বা ৰাজ্য চৰকাৰৰ দ্বাৰা সংখ্যালঘুসকলৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে সুৰক্ষাৰ কাৰ্যকৰী ৰূপায়ণৰ বাবে পৰামৰ্শ দিব
d. সংখ্যালঘুসকলক অধিকাৰ আৰু নিৰাপত্তা অস্বীকাৰ সম্পৰ্কে নিৰ্দিষ্ট অভিযোগবোৰ চোৱা আৰু এনে বিষয়বোৰ উপযুক্ত কৰ্তৃপক্ষৰ সন্মুখত ৰখা
e সংখ্যালঘুসকলৰ বিৰুদ্ধে যিকোনো ধৰণৰ বৈষম্যৰ ফলত উদ্ভৱ হোৱা সমস্যাবোৰ অধ্যয়ন কৰা আৰু সেইবোৰ দূৰ কৰাৰ বাবে ব্যৱস্থাৰ পৰামৰ্শ দিয়া;
f. সংখ্যালঘুসকলৰ আৰ্থ-সামাজিক আৰু শৈক্ষিক বিকাশসম্পৰ্কীয় বিষয়বোৰ অধ্যয়ন, গৱেষণা আৰু বিশ্লেষণ কৰা;
g. যিকোনো সংখ্যালঘুৰ ক্ষেত্ৰত কেন্দ্ৰীয় বা ৰাজ্য চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰিবলগা উপযুক্ত ব্যৱস্থাৰ পৰামৰ্শ দিয়ক
h. সংখ্যালঘুসকলৰ সৈতে সম্পৰ্কিত যিকোনো বিষয় আৰু বিশেষকৈ তেওঁলোকে সন্মুখীন হোৱা অসুবিধাৰ বিষয়ে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ ওচৰত সময়ে সময়ে বা বিশেষ প্ৰতিবেদন দাখিল কৰা; আৰু
i. কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে প্ৰেৰণ কৰা অন্যান্য ঘটনাসমূহ
সংখ্যালঘু আয়োগে ১৮ খন ৰাজ্য/ইউটিত সংখ্যালঘুসকলৰ বাবে আয়োগ গঠন কৰিছে। ইয়াৰ ভিতৰত আছে অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ, অসম, বিহাৰ, ছত্তীশগড়, ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজধানী অঞ্চল (এনচিটি) দিল্লী চৰকাৰ, ঝাৰখণ্ড, কৰ্ণাটক, মধ্য প্ৰদেশ, মহাৰাষ্ট্ৰ, মণিপুৰ, পঞ্জাৱ, ৰাজস্থান, তেলেংগানা, উত্তৰ প্ৰদেশ, কেৰালা, তামিলনাডু, উত্তৰাখণ্ড আৰু পশ্চিম বংগ।

ভাষিক সংখ্যালঘু আয়োগ: সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ ৩৫০-বি-ৰ ব্যৱস্থা অনুসৰি ১৯৫৭ চনত ভাষিক সংখ্যালঘু আয়ুক্তৰ কাৰ্যালয় (চিএলএম) স্থাপন কৰা হৈছিল। ই সংবিধানৰ অধীনত দেশত ভাষিক সংখ্যালঘুসকলক প্ৰদান কৰা সুৰক্ষা সম্পৰ্কীয় সকলো বিষয় চিএলএমৰ দ্বাৰা পৰীক্ষা কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰিছে। ইয়াৰ লগতে, এই বিষয়বোৰৰ ওপৰত এনে ত্ৰুটিবোৰৰ বিষয়ে ৰাষ্ট্ৰপতিক প্ৰতিবেদন দিয়ক, যিবোৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে নিৰ্দেশ দিব পাৰে। ৰাষ্ট্ৰপতিৰ ইচ্ছাঅনুসৰি, এনে সকলো প্ৰতিবেদন সংসদৰ প্ৰতিখন সদনৰ সন্মুখত ৰাখি সংশ্লিষ্ট ৰাজ্য/কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চল প্ৰশাসনলৈ প্ৰেৰণ কৰা হ'ব পাৰে। চিএলএম সংগঠনটোৰ মুখ্য কাৰ্যালয় দিল্লীত অৱস্থিত আৰু আঞ্চলিক কাৰ্যালয়সমূহ চেন্নাই আৰু কলকাতাত অৱস্থিত। ইয়াৰ উপৰিও, চিএলএমে ভাষিক সংখ্যালঘুসকলক প্ৰদান কৰা সাংবিধানিক আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় ভাৱে সন্মত সুৰক্ষাৰ ৰূপায়ণ সম্পৰ্কীয় বিষয়বোৰৰ ওপৰত ৰাজ্য/ইউটিৰ সৈতে বাৰ্তালাপ কৰে।
 

ভাষিক সংখ্যালঘুসকলৰ বাবে সাংবিধানিক সুৰক্ষা
ভাৰতীয় সংবিধানৰ অধীনত ধৰ্মীয় আৰু ভাষিক সংখ্যালঘুসকলক কিছুমান সুৰক্ষা প্ৰদান কৰা হৈছে। অনুচ্ছেদ ২৯ আৰু ৩০ য়ে সংখ্যালঘুসকলৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰে। একে সময়তে, তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ নিৰ্দিষ্ট ভাষা, লিপি বা সংস্কৃতি সংৰক্ষণ কৰাৰ আৰু তেওঁলোকৰ পচন্দৰ শিক্ষানুষ্ঠান স্থাপন আৰু পৰিচালনা কৰাৰ অধিকাৰক স্বীকৃতি দিয়ে। অনুচ্ছেদ ৩৪৭-ত এখন ৰাজ্যৰ জনসংখ্যাৰ এক বৃহৎ অংশ বা ইয়াৰ যিকোনো অংশৰ দ্বাৰা কোৱা যিকোনো ভাষাৰ আনুষ্ঠানিক স্বীকৃতিৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰপতিৰ নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰা হৈছে, ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে নিৰ্দিষ্ট কৰিব পাৰে। অনুচ্ছেদ ৩৫০-য়ে কেন্দ্ৰ বা ৰাজ্যৰ যিকোনো কৰ্তৃপক্ষক কেন্দ্ৰ/ৰাজ্যত ব্যৱহৃত যিকোনো ভাষাত অভিযোগ নিষ্পত্তিৰ বাবে প্ৰতিনিধিত্ব দাখিল কৰাৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰে। অনুচ্ছেদ ৩৫০এ-ত ভাষিক সংখ্যালঘু গোটৰ শিশুসকলক শিক্ষাৰ প্ৰাথমিক পৰ্যায়ত মাতৃভাষাত শিক্ষা প্ৰদান কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে। অনুচ্ছেদ ৩৫০বি-ত সংবিধানৰ অধীনত ভাষিক সংখ্যালঘুসকলৰ বাবে প্ৰদান কৰা সুৰক্ষা সম্পৰ্কীয় সকলো বিষয় পৰীক্ষা কৰাৰ বাবে ভাষিক সংখ্যালঘুআয়ুক্ত হিচাপে মনোনীত এজন বিশেষ বিষয়াৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে।
 

কেন্দ্ৰীয় ৱাকফ পৰিষদ
কেন্দ্ৰীয় ৱাকফ পৰিষদ সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ৰ প্ৰশাসনিক নিয়ন্ত্ৰণত থকা এক বিধিবদ্ধ সংস্থা। ইয়াক ১৯৬৪ চনত ৱাকফ আইন, ১৯৫৪-ৰ বিধান অনুসৰি প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। ই দেশত ৱাকফ বোৰ্ডৰ কাৰ্যকলাপ আৰু ৱাকফ বোৰ্ডৰ প্ৰশাসন সম্পৰ্কীয় বিষয়বোৰৰ সন্দৰ্ভত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ পৰামৰ্শদাতা সংস্থা হিচাপে কাম কৰে। ৱাকফ আইন, ১৯৯৫-ত সংশোধিত ব্যৱস্থাৰ অধীনত পৰিষদৰ ভূমিকা যথেষ্ট সম্প্ৰসাৰিত কৰা হৈছে। এতিয়া পৰিষদক কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ সৈতে ৰাজ্যিক ৱাকফ বোৰ্ডসমূহক পৰামৰ্শ দিয়াৰ ক্ষমতা দিয়া হৈছে। উপদেষ্টা হিচাপে এই সম্প্ৰসাৰিত ভূমিকাৰ উপৰিও, ই এতিয়া পৰিষদক ইয়াৰ প্ৰদৰ্শনৰ বিষয়ে অৱগত কৰিবলৈ পৰিষদক নিৰ্দেশনা জাৰী কৰিছে। এই নিৰ্দেশনাটো বিশেষভাৱে তেওঁলোকৰ বিত্তীয় প্ৰদৰ্শন, ৱাকফ সম্পত্তিৰ বেদখলৰ ৰাজহ ৰেকৰ্ড আৰু বাৰ্ষিক আৰু অডিট প্ৰতিবেদন আদিৰ সৈতে সম্পৰ্কিত। 

এই পৰিষদৰ অধ্যক্ষ হৈছে ৱাকফৰ দায়িত্বত থকা কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী। ইয়াৰ উপৰিও, ভাৰত চৰকাৰে আইনখনত নিৰ্ধাৰিত বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ পৰা অহা সদস্যসকলক নিযুক্তি দিয়ে। তেওঁলোকৰ সংখ্যা সৰ্বাধিক ২০। বৰ্তমান কেন্দ্ৰীয় সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰী স্মৃতি জুবিন ইৰাণী কেন্দ্ৰীয় ৱাকফ পৰিষদৰ পদস্থ অধ্যক্ষ। বিদ্যমান পৰিষদখন ২৩ জানুৱাৰী, ২০২২ তাৰিখে এক বছৰৰ বাবে অৰ্থাৎ ৪ ফেব্ৰুৱাৰী, ২০২২ ৰ পৰা ০৩ ফেব্ৰুৱাৰী, ২০২৩ লৈ পুনৰ গঠন কৰা হৈছে। কেন্দ্ৰীয় ৱাকফ ভৱনটো নতুন দিল্লীৰ পুষ্প বিহাৰৰ চেক্টৰ ৬-ৰ চাকাটে পাৰিবাৰিক আদালতলৈ স্থানান্তৰ কৰা হৈছে।
 

দৰগাহ খোৱাজা চাহেব আইন, ১৯৫৫

দৰগাহৰ সঠিক প্ৰশাসন আৰু খ্ৱাজা মইনুদ্দিন চিষ্টিৰ দৰগাহৰ এণ্ডোমেণ্ট প্ৰদান কৰাৰ বাবে এয়া এক আইন, যাক সাধাৰণতে দৰগাহ খাজা চাহিব- আজমেৰ বুলি জনা যায়।
দৰগাহ সমিতিৰ কাম হৈছে দৰগাহ খোৱাজা চাহেব আইন-১৯৫৫ আৰু ইয়াৰ উপআইন ১৯৫৮ ৰ ব্যৱস্থা অনুসৰি আন্তঃগাঁথনি উন্নয়নৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণক সেৱা প্ৰদান কৰা।
 

হজ যাত্ৰা ২০২২
চৌদি আৰৱত হজ-২০২২ সফলতাৰে সম্পন্ন কৰা হৈছে। এই বছৰ, ৭৯,২০০ ভাৰতীয় তীৰ্থযাত্ৰীয়ে (মেহৰাম অবিহনে ১৭৯৬ গৰাকী মহিলা তীৰ্থযাত্ৰীসহ) দুবছৰৰ ব্যৱধানঅৰ্থাৎ ২০২০ আৰু ২০২১ ৰ ব্যৱধানৰ পিছত হজ প্ৰদৰ্শন কৰিছিল।

মহামাৰীৰ পিছৰ সময়ছোৱাত অভূতপূৰ্ব পৰিস্থিতি আৰু ক’ভিড নিষেধাজ্ঞাৰ অধীনত হজ-২০২২ অনুষ্ঠিত কৰা হৈছিল। চৌদি মন্ত্ৰালয়ে প্ৰতিকূল পৰিস্থিতি আৰু চমু জাননী স্বত্বেও হজ-২০২২ নিশ্চিত কৰিছে। হজ-২০২২ পৰিচালনাৰ বাবে সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়, বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়, অসামৰিক বিমান পৰিবহন মন্ত্ৰালয়, স্বাস্থ্য আৰু পৰিয়াল কল্যাণ মন্ত্ৰালয়, ভাৰতীয় হজ কমিটি আৰু হজ অভিযানৰ সৈতে জড়িত অন্যান্য অংশীদাৰসকলৰ মাজত উৎকৃষ্ট সমন্বয় আৰু সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজন। সকলো মন্ত্ৰালয়ৰ দ্ৰুত আৰু সমন্বিত পদক্ষেপৰ ফলস্বৰূপে, হজৰ প্ৰস্তুতি প্ৰায় ৪৫ দিনৰ অতি কম সময়ৰ ভিতৰত সম্পূৰ্ণ কৰা হৈছিল আৰু তীৰ্থযাত্ৰীসকলৰ বাবে হজ ভিছা প্ৰাপ্ত কৰা প্ৰথম খন দেশ হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল।
 

হজ-২০২২-ৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্যবোৰ নিম্নলিখিত ধৰণৰ:-
মহামাৰীৰ পিছৰ সময়ছোৱাত স্বাস্থ্য সেৱাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ কথা মনত ৰাখি চৌদি আৰবে মুঠ তীৰ্থযাত্ৰীৰ সংখ্যা এক নিযুত তীৰ্থযাত্ৰীৰ সংখ্যা সীমাবদ্ধ কৰিছিল। ইয়াত বাহিৰৰ পৰা ৮.৫ লাখ যাত্ৰী অন্তৰ্ভুক্ত আছিল।
৬৫ বছৰৰ তলৰ তীৰ্থযাত্ৰীসকলক, যিসকলক অনুমোদিত কোভিড ভেকছিনৰ সম্পূৰ্ণ টিকাকৰণ কৰা হৈছিল, তেওঁলোকক ইয়াৰ বাবে অনুমতি দিয়া হৈছিল।
ইয়াৰ পূৰ্বে, হজ পৰিচালনাৰ প্ৰস্তুতি সম্পৰ্কীয় কামবোৰ ৫-৬ মাহ আগতে সম্পূৰ্ণ কৰা হৈছিল, কিন্তু ডেৰ মাহৰ কম সময়ৰ জাননীত হজ-২০২২-ৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল।
মুখ্য হজ্জৰ ম্যাদ আছিল ৫ জুলাইৰ পৰা ১২ জুলাই, ২০২২-ৰ ভিতৰত। কিন্তু তীৰ্থযাত্ৰীসকলৰ প্ৰস্থান ২৪ জুন, ২০২২ ৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল। দ্বিপাক্ষিক হজ চুক্তিখন ২০ এপ্ৰিল, ২০২২ তাৰিখে স্বাক্ষৰিত হৈছিল।
ভাৰতৰ তীৰ্থযাত্ৰীসকলৰ হজ কমিটিৰ বাবে মক্কাত মুঠ ১৮৮ টা অট্টালিকা ভাড়াত লোৱা হৈছিল। এই অট্টালিকাবোৰ প্ৰাথমিক সুবিধাৰে সজ্জিত আছিল। একেদৰে, তীৰ্থযাত্ৰীসকলক ৪০ বাৰ নামাজ সম্পূৰ্ণ কৰাৰ সুবিধাৰ বাবে মাৰ্কাজিয়া অঞ্চল মদিনাত থকাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল।

প্ৰথমবাৰৰ বাবে, ভাৰতৰ হজ কমিটিৰ সকলো হজ যাত্ৰীক মদিনাৰ মাৰ্কাজিয়া অঞ্চলত ৰখা হৈছিল। প্ৰতিটো হজৰ বাবে মাৰ্কাজিয়া অঞ্চলত সমিতিৰ তীৰ্থযাত্ৰীসকলৰ অংশগ্ৰহণ সৰ্বাধিক কৰাৰ প্ৰয়াস কৰা হয়। এই অঞ্চলটো স্পষ্টভাৱে হৰেমৰ চাৰিওফালে তীৰ্থযাত্ৰীসকলৰ বাবে পছন্দৰ বিকল্প। আগৰ বছৰবোৰত, ভাৰতৰ হজ কমিটিৰ ৬০ শতাংশ হজ যাত্ৰীৰ বাবে মাৰ্কাজিয়া ৰখাৰ লক্ষ্য নিৰ্দিষ্ট কৰা হৈছিল। হজ-২০২২-ৰ বাবে, ভেট১৫ শতাংশ বৃদ্ধি আৰু অতিৰিক্ত ২.৫ শতাংশ নতুন আৱাস মাচুল স্বত্বেও, প্ৰতি জন হজ যাত্ৰীৰ বাবে ৫০ চৌদি ৰিয়াল (এছআৰ)ত সমিতিৰ সকলো তীৰ্থযাত্ৰীৰ বাবে বাসস্থানৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল। এই পৰিমাণ হজ-২০১৯তকৈ কম।
আজিজিয়া আৰু হজ স্থানত তেওঁলোকৰ বাসগৃহৰ মাজত ভাৰতীয় হজ যাত্ৰীসকলৰ আৰামদায়ক আৰু অসুবিধামুক্ত চলাচলৰ বাবে নতুন বাছ ভাড়া তৈয়াৰ কৰা হৈছিল।
 

প্ৰথমবাৰৰ বাবে, ভাৰতৰ হজ কমিটিৰ সকলো তীৰ্থযাত্ৰীৰ বাবে মাছাৰ মেট্ৰ' ৰে'লৰ সুবিধা উপলব্ধ কৰা হৈছিল। ই নিশ্চিত কৰাত সহায় কৰিছিল যে হজৰ দিনা সময়মতে আৰাফাত উপস্থিত নোহোৱা ভাৰতৰ হজ কমিটিৰ কোনো তীৰ্থযাত্ৰীৰ বাবে কোনো বিপদাশংকা নাথাকে।
কনচুলেটটোৱে ১০ টা উপ-কাৰ্যালয় আৰম্ভ কৰিছিল, যাক 'শাখা কাৰ্যালয়' বুলি কোৱা হৈছিল। এইবোৰ ডেপুটিৰ এটা দল আৰু স্থানীয় কৰ্মচাৰীৰ এটা দলে পৰিচালনা কৰিছিল। তেওঁলোকক মক্কাত ভাৰতীয় হজ যাত্ৰীসকলৰ বাসগৃহ, মদিনাৰ তিনিটা শাখা কাৰ্যালয় আৰু জেদ্দা আৰু মদিনা বিমানবন্দৰত ভাৰতীয় তীৰ্থযাত্ৰীসকলক সেৱা আগবঢ়োৱাৰ বাবে নিযুক্তি দিয়া হৈছিল। তদুপৰি, ভাৰতীয় হজ যাত্ৰীসকলৰ স্বাস্থ্যৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণৰ বাবে মক্কাৰ ১০খন ঔষধালয়, মদিনাৰ ৩খন ঔষধালয় আৰু জেদ্দা বিমানবন্দৰত এখন ঔষধালয়ও মুকলি কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰিও মক্কাত দুখন চিকিৎসালয় (৪০ বিচনা আৰু ৩০ বিচনা) আৰু মদিনাত এখন ১৫ বিচনাযুক্ত ঔষধালয়ও খোলা হৈছিল। এইবোৰ ভাৰতৰ চিকিৎসক আৰু পেৰামেডিকেল কৰ্মচাৰীৰ এটা দলে পৰিচালনা কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও, মুখ্য হজ কালত মিনাত এটা শিবিৰ কাৰ্যালয় -- ডিচপেনচাৰীও স্থাপন কৰা হৈছিল।
 

হজ-২০২২-ৰ সময়ত ডিজিটেল পদক্ষেপ:-
ভাৰতীয় তীৰ্থযাত্ৰীৰ যিকোনো সমস্যা বা উদ্বেগ তৎক্ষণাৎ সমাধান কৰিবলৈ এক সমৰ্পিত টোল-ফ্ৰী নম্বৰ, হোৱাটছএপ নম্বৰ আৰু লগতে অনলাইন অভিযোগ ব্যৱস্থাপনা প্ৰণালীয়ে চব্বিশ ঘণ্টা সেৱা আগবঢ়াই আছিল। ডিজিটেল মিডিয়া আৰু এপ, বিশেষকৈ হোৱাটছএপ, আভ্যন্তৰীণ কাৰ্যকলাপৰ অধীনত কাৰ্যকৰীভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে যাতে প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে 'ডিজিটেল ইণ্ডিয়া'ৰ কাগজবিহীন কাৰ্যালয়ৰ দৃষ্টিভংগী উপলব্ধি কৰিব পাৰে।
উৰ্দু, হিন্দী, মালায়ালম আৰু তামিল ভাষাত ভাৰতীয় হজ যাত্ৰীসকলৰ বাবে এটা প্ৰশিক্ষণ ভিডিঅ'ই তীৰ্থযাত্ৰীসকলক চৌদি আৰৱৰ শেহতীয়া নিৰ্দেশনাৱলীলৈ অভিমুখী কৰাত সহায় কৰিছিল। ভিডিঅ'টো ৭০,০০০ বাৰ চোৱা হৈছে।
হজ যাত্ৰা কাৰ্যৰ ওপৰত দৈনিক ভিডিঅ' প্ৰতিবেদন ইউটিউব চেনেলত প্ৰস্তুত আৰু আপলোড কৰা হৈছিল, যিটো ভাৰত আৰু চৌদি আৰৱত ব্যাপকভাৱে শ্বেয়াৰ কৰা হৈছিল।
 

হজ যাত্ৰীসকলৰ সুবিধাৰ বাবে হজ যাত্ৰা পৰিচালনা সম্পৰ্কীয় সকলো তথ্যৰ বাবে এক সমৰ্পিত মোবাইল এপ "ইণ্ডিয়ান হাজী ইনফৰ্মেচন চিষ্টেম" বিকশিত কৰা হৈছিল। এপটো তীৰ্থযাত্ৰীসকলৰ মাজত অতি জনপ্ৰিয় আছিল আৰু তেওঁলোকৰ বাসস্থান, মিনাত মাকতাব, শাখা কাৰ্যালয় আদিৰ সৈতে যিকোনো অভিযোগ/অভিযোগ পঞ্জীয়ন আৰু সমাধান কৰাত সহায় কৰিছিল।
ভাৰতীয় হজ যাত্ৰীসকলৰ স্বাস্থ্যৰ বিৱৰণ, তেওঁলোকৰ ৰোগ, নিদানিক মূল্যাঙ্কন, নিৰ্ধাৰিত ঔষধৰ লগতে ইয়াৰ বিতৰণ অনলাইন অ'পিডি প্ৰণালী ই-মচীহা (বিদেশত ভাৰতীয় হজ যাত্ৰীসকলৰ বাবে চিকিৎসা সহায় প্ৰণালী)ত লিপিবদ্ধ কৰা হৈছিল। এই অনলাইন অ'পিডি প্ৰণালীটোৱে হজ ৰ সময়ছোৱাত চিকিৎসা সুবিধা গ্ৰহণ কৰা সকলো ভাৰতীয় হজ যাত্ৰীৰ স্বাস্থ্য ডাটাবেচ সৃষ্টি আৰু ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰিবলৈ সক্ষম।
 

***

SS/RKM