ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ 6 ਸਤੰਬਰ 2021 ਨੂੰ ਗੋਵਾ ਵਿੱਚ ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ. ਹੰਸ ’ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਪਰੇਡ ’ਚ ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਨੂੰ ‘ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਝੰਡਾ’ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਗੇ। ਇਸ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਡਾਕ ਵਿਭਾਗ ‘ਸਪੇਸ਼ਲ ਡੇ-ਕਵਰ’ ਵੀ ਜਾਰੀ ਕਰੇਗਾ। ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਗੋਵਾ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ, ਰਕਸ਼ਾ ਮੰਤਰੀ, ਗੋਵਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ, ਨੌਸੇਨਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਖਾਸ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਸ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸੇਵਾ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਫੌਜੀ ਇਕਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ‘ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਝੰਡਾ’ ਸਿਖਰ ਸਨਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਫੌਜਾਂ ’ਚ ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੇਨਾ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤੱਤਕਾਲੀਨ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡਾ. ਰਾਜੇਂਦਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਨੇ 27 ਮਈ, 1951 ਨੂੰ ਉਸਨੂੰ ਝੰਡਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ‘ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਝੰਡਾ’ ਨੌਸੇਨਾ ਦੇ ਦੱਖਣ ਕਮਾਨ, ਪੂਰਵੀ ਕਮਾਨ, ਪੱਛਮ ਕਮਾਨ, ਪੂਰਵੀ ਬੇੜੇ, ਪੱਛਮੀ ਬੇੜੇ, ਪਨਡੁੱਬੀ ਇਕਾਈ, ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ. ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੇਨਾ ਅਕਾਦਮੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ।

ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਂਦ ’ਚ ਆਇਆ ਜਦੋਂ 13 ਜਨਵਰੀ 1951 ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਸੀ-ਲੈਂਡ ਹਵਾਈ ਜ਼ਹਾਜ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 11 ਮਈ 1953 ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਨੌਸੇਨਾ ਹਵਾਈ ਸਟੇਸ਼ਨ ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ. ਗਰੁੜ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਲ 1958 ਵਿੱਚ ਸਸ਼ਸਤਰਬੰਦ ਫਾਇਰ-ਫਲਾਈ ਹਵਾਈ ਜ਼ਹਾਜ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨਾਲ ਨੌਸੇਨਾ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਧੀ। ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪਣਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਾਜੋ-ਸਾਮਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਅਜੇਯ ਨੌਸੇਨਾ ਦਾ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਾਲ 1959 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੇਨਾ ਹਵਾਈ ਬੇੜੇ (ਆਈ.ਐਨ.ਏ.ਐਸ.) 550 ਦਾ ਲਾਂਚ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਸਕਵਾਡਰਨ ’ਚ 10 ਸੀ-ਲੈਂਡ, 10 ਫਾਇਰ-ਫਲਾਈ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਐਚ.ਟੀ.-2 ਹਵਾਈ ਜ਼ਹਾਜ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ।

ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਰੋਟਰੀ ਵਿੰਗ ਵਾਲੇ ਹਵਾਈ ਜ਼ਹਾਜਾਂ ਦੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਐਲੋਏਟ, ਐਸ-55, ਸੀ-ਕਿੰਗ 42-ਏ ਅਤੇ 42-ਬੀ , ਕਾਮੋਵ 25, 28 ਅਤੇ 31 ਯੂ.ਐਚ.ਐਚ, ਉੱਨਤ ਹਲਕੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਐਮ.ਐਚ. 60 ਆਰ ਵਰਗੇ ਜਹਾਜ਼ ਅਤੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਹਨ। ਸਮੁੰਦਰੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਟੋਹ (ਐਮ.ਆਰ.) ਲੈਣ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਵੱਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਲਈ 1976 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਵਾਯੂ ਸੈਲਾ ਦੇ ਸੁਪਰ-ਕਾਂਸਟੇਲੇਸ਼ਨ, 1977 ਵਿੱਚ ਆਈਐਲ-38 ਅਤੇ 1989 ਵਿੱਚ ਟੀਊ 142 ਐਮ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਾਲ 1991 ਵਿੱਚ ਡੋਰਨਿਅਰ ਅਤੇ 2013 ਵਿੱਚ ਉੱਤਮ ਬੋਇੰਗ ਪੀ-81 ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੜੀ ’ਚ ਉੱਨਤ ਐਮਆਰ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ।

ਦੁਨੀਆ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਜਹਾਜ਼ ਵਾਹਕ ਪਨਡੁੱਬੀ ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ. ਵਿਕ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ. ਵਿਕ੍ਰਾਂਤ 1957 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸੀ-ਹਾਕ ਅਤੇ ਐਲਾਇਜ ਸਕਵਾਡਰਨ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ. ਵਿਕ੍ਰਾਂਤ ਨੇ 1961 ਵਿੱਚ ਗੋਵਾ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਅਤੇ 1971 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਪਾਕ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜੋਧਾ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਵਿਖਾਈ ਸੀ । ਪੂਰਵੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਨੇ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ. ਵਿਰਾਟ ਅਤੇ ਨਾਮੀ-ਗਿਰਾਮੀ ਸੀ ਹੈਰੀਅਰ ਨੂੰ 1980 ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਤੋਂ ਨੌਸੇਨਾ ਦਾ ਦਮ-ਖਮ ਹੋਰ ਵਧਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੇਨਾ ਜਹਾਜ਼ ਵਾਹਕ ਸਮਰੱਥਾ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਰ ਜ਼ੋਰ ਫੜ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਸਵੇਦਸ਼ੀ ਜਹਾਜ਼ ਵਾਹਕ ਪਨਡੁੱਬੀ ਅਤੇ ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ. ਵਿਕ੍ਰਾਂਤ ਦੇ ਨਵੇਂ ਅਵਤਾਰ ਦੀ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ।

ਅੱਜ ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਦੇ ਕੋਲ ਨੌ ਹਵਾਈ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਨੌਸੇਨਾ ਹਵਾਈ ਠਿਕਾਨੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਟਰੇਖਾ ਅਤੇ ਅੰਡਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦਵੀਪ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ । ਪਿਛਲੇ ਸੱਤ ਦਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਆਧੁਨਿਕ, ਤਕਨੀਕੀ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਉੱਨਤ ਅਤੇ ਅਤਿਅੰਤ ਸਮਰੱਥਾਵਾਨ ਜੋਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਸਦੇ ਕੋਲ 250 ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜੋਧਾ ਜਹਾਜ਼ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਹਾਜ਼ ਵਾਹਕ ਪੋਤਰੀਆਂ ’ਤੇ ਤੈਨਾਤ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼, ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਟੋਹ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼, ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਅਤੇ ਦੂਰੋਂ ਯੰਤਰ ਨਾਲ ਚਲਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ।

ਨੌਸੇਨਾ ਦਾ ਹਵਾਈ ਬੇੜਾ ਸਾਰੇ ਤਿੰਨ ਮਾਪ ’ਚ ਨੌਸੈਨਾ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥ ਹੈ । ਉਹ ਹਿੰਦ ਮਹਾਸਾਗਰ ਖੇਤਰ (ਆਈ.ਓ.ਆਰ.) ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਟੋਹੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਮਾਨਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਰਾਹਤ ਵਾਲੀ ਐਚ.ਏ.ਡੀ.ਆਰ. ਕਾਰਵਾਈ ’ਚ ਫਰੰਟ ਲਾਈਨ ’ਚ ਕਾਇਮ ਰਹੇਗਾ। ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਨੇ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕੈਕਟਸ, ਆਪ ਜੁਪਿਟਰ, ਆਪ ਸ਼ੀਲਡ, ਆਪ ਵਿਜਯ ਅਤੇ ਆਪ ਪਰਾਕ੍ਰਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣਾ ਦਮ-ਖਮ ਵਿਖਾਇਆ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸ਼ਾਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਨੌਸੇਨਾ ਵੱਲੋਂ ਐਚ.ਏ.ਡੀ.ਆਰ. ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕਈ ਆਈ.ਓ.ਆਰ. ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰਾਹਤ ਪਹੁੰਚਾਈ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉਸਨੇ 2004 ਵਿੱਚ ਆਪ ਕੈਸਟਰ, 2006 ਵਿੱਚ ਆਪ ਸੁਕੂਨ, 2017 ਵਿੱਚ ਆਪ ਸਹਾਇਮ, 2018 ਵਿੱਚ ਆਪ ਮਦਦ, 2019 ਵਿੱਚ ਆਪ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਹਾਲ ’ਚ ਮਈ, 2021 ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਤੱਟ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਟੌਕਤੇ ਤੂਫਾਨ ’ਚ ਬਚਾਵ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਸਦੀ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਇਹ ਕੁੱਝ ਉਦਾਹਰਣ ਹਨ ।

ਨੌਸੇਨਾ ਦੇ ਫੌਜੀ ਦਸਤੇ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਆਗੂ ਹੈ । ਔਰਤਾਂ ਇੱਥੇ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਮਿਲਾਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਾਵੀਰ ਚੱਕਰ, 6 ਵੀਰ ਚੱਕਰ, ਇੱਕ ਕੀਰਤੀ ਚੱਕਰ, ਸੱਤ ਬਹਾਦਰੀ ਚੱਕਰ, ਇੱਕ ਯੁੱਧ ਸੇਵਾ ਪਦਕ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨੌਸੇਨਾ ਪਦਕ (ਬਹਾਦਰੀ ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ‘ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦਾ ਝੰਡਾ’ ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਦੇ ਉੱਚ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਨਾ ਮਾਨਕਾਂ ਅਤੇ ਨੌਸੇਨਾ ਜ਼ਹਾਜ ਖੇਤਰ ’ਚ ਉਸਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਉਸਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ ।

*********

ਏਬੀਬੀਬੀ/ਵੀਐਮ/ਪੀਐਸ