नवी दिल्‍ली, 1 सप्‍टेंबर 2021

भारताचे माननीय राष्ट्रपती राम नाथ कोविंद येत्या 6 सप्टेंबर 2021 रोजी गोवा येथे भारतीय नौदलाच्या आयएनएस हंस या जहाजावरील संचालन समारंभात भारतीय नौदलातील हवाई परिचालन विभागाला (नेव्हल एव्हीएशन)राष्ट्रपती ध्वज (प्रेसिडेंट्स कलर ) हा सर्वोच्च सन्मान प्रदान करणार आहेत. या निमित्ताने टपाल विभाग एक विशेषदिन कव्हर  जारी करणार आहे. या समारंभाला केंद्रीय संरक्षण मंत्री, गोव्याचे राज्यपाल,गोव्याचे मुख्यमंत्री, नौदल प्रमुख तसेच इतर लष्करी आणि प्रशासकीय मान्यवर उपस्थित राहतील. देशाची अतुलनीय सेवा बजावल्याबद्दल एखाद्या लष्करी विभागाला दिला जाणारा प्रेसिडेंट्स कलर हा सर्वोच्च सन्मान आहे. सर्व भारतीय संरक्षण दलांमध्ये सर्वात प्रथम प्रेसिडेंट्स कलर हा सर्वोच्च सन्मान मिळविण्याचा मान भारतीय नौदलाकडे जातो. तत्कालीन राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांच्या हस्ते 27 मे 1951 रोजी भारतीय नौदलाला हा सन्मान प्राप्त झाला. त्यानंतरच्या काळात, नौदलाची दक्षिणी कमांड, नौदलाची पश्चिमी कमांड, नौदलाचा पूर्व विभाग ताफा, पश्चिम विभाग ताफा, आयएनएस शिवाजी आणि भारतीय नौदल अकादमी यांना हा सन्मान प्राप्त झाला आहे. 

भारतीय नौदलाच्या हवाई परिचालन विभागाची सुरुवात 13 जानेवारी 1951 ला पहिले सीलँड विमान खरेदी करून आणि 11 मे 1953 रोजी आयएनएस गरुड या युद्धनौकेवरील पहिल्या नौदल हवाई तळाला संरक्षण दलांच्या सेवेत समाविष्ट करून झाली. या विभागात 1958 मध्ये सशस्त्र फायरफ्लाय विमानाचा समावेश झाल्याने विभागाच्या आक्रमकतेत भर पडली. नौदलाच्या हवाई परिचालन विभागाने सतत विभागातील साधनांचा विस्तार सुरु ठेवल्याने हवाई परिचालन विभाग शक्तिशाली भारतीय नौदलाचा अविभाज्य भाग बनला. 10 सीलँड, 10 फायरफ्लाय आणि तीन HT-2 प्रकारच्या विमानांसह 1959 मध्ये भारतीय नौदलाची हवाई परिचालन स्वार्डन (आयएनएएस) 550 देशाच्या सेवेत दाखल झाली. त्यानंतरच्या काळात रोटरी विंग प्लॅटफॉर्मची विविधता देखील जोडली गेली, त्यामध्ये, अलौटे, S-55, सी किंग  42A आणि 42B; कामोव्ह 25, 28 आणि 31; यूएच 3 एच; प्रगत हलक्या वजनाचे हेलिकॉप्टर आणि सर्वात अद्ययावत MH60R यांचा समावेश होता. भारतीय हवाई दलाकडून 1976 मध्ये सुपर-कन्स्टलेशन , 1977 मध्ये IL-38 आणि 1989 मध्ये TU 142 M च्या समावेशासह सागरी टेहळणीची क्षमता देखील सातत्याने वाढली. 1991 मध्ये डॉर्नियर 228 आणि 2013 मध्ये बोईंग पी 8I विमान यांच्या समावेशामुळे नौदलाच्या हवाई परिचालन विभागात उच्च कार्यक्षमता असलेल्या आधुनिक सागरी टेहळणी विमानांचा प्रवेश झाला.

1957 मध्ये आयएनएस विक्रांत हे पहिले विमानवाहू जहाज आणि नंतर संपूर्ण सी हॉक आणि अलिझ तुकडी यांच्या समावेशामुळे जगाने भारतीय नौदलातील हवाई परिचालन विभागाच्या वाहक शाखेची मजबुती पाहिली.  1961 मध्ये गोव्याच्या मुक्ती अभियानात आणि पूर्व समुद्रातली उपस्थिती निर्णायक ठरवत 1971 च्या भारत-पाक युद्धात आयएनएस विक्रांतने महत्वाची भूमिका बजावली. 1980  च्या दशकाच्या मध्यावर सी हॅरियर्ससह आयएनएस विराटच्या समावेशामुळे नौदलाच्या वाहतूक अभियानांना बळकटी मिळाली,  गेल्या दशकात बलाढ्य आयएनएस विक्रमादित्यवर मिग  29K च्या आगमनाने यात मोलाची भर पडली.  

स्वदेशी बनावटीची, नव्या रूपातील आयएनएस विक्रांत ही विमानवाहू नौका सागरी चाचण्यांसाठी सज्ज झाल्यामुळे, भारतीय नौदलाच्या  क्षमतेला आणखी धार आली आहे.

आज, भारतीय किनारपट्टीवर आणि अंदमान आणि निकोबार बेटांवर भारतीय नौदलाच्या हवाई परिचालन विभागाची नऊ हवाई केंद्रे आणि तीन नौदल एअर एन्क्लेव्ह आहेत.  गेल्या सात दशकांमध्ये, हा विभाग आधुनिक, तांत्रिकदृष्ट्या प्रगत आणि अत्यंत सामर्थ्यवान दलात रुपांतरीत झाला असून त्यात लढाऊ विमाने,  सागरी टेहळणी विमान, हेलिकॉप्टर आणि रिमोटली पायलटेड  विमान (आरपीए) या प्रकारच्या 250 हून अधिक विमानांचा समावेश आहे. नौदलाचा हवाई ताफा  तीनही दिशांनी नौदलाच्या अभियानांना मदत पुरवू  शकतो आणि हा विभाग हिंद महासागर क्षेत्रातील सागरी टेहळणी आणि एचएडीआरसाठी पहिला  प्रतिसाद देणारा असेल.  नौदलाच्या हवाई विभागाने ऑपरेशन कॅक्ट्स, ऑप. ज्युपिटर, ऑप शिल्ड, ऑप विजय आणि ऑप पराक्रम यांसारख्या मोहिमांमधून  उल्लेखनीय कामगिरी बजावली आहे.  भारतीय नौदलातर्फे या विभागाने एचएडीआर ऑपरेशन्सचे नेतृत्व करून  आपल्या देशवासियांव्यतिरिक्त हिंदी महासागर परिसरातील अनेक देशांना दिलासा दिला आहे, 2004 मध्ये ऑप कॅस्टर,  2006 मध्ये ऑप सुकून ,  2017 मध्ये ऑप सहाय्यम , 2018 मध्ये ऑप मदद , 2019 मध्ये ऑप सहायता  आणि 2019 अलीकडेच मे 21 मध्ये तौते  चक्रीवादळाच्या दरम्यान मुंबई किनाऱ्याजवळ केलेले बचाव  कार्य ही त्यातील काही उदाहरणे आहेत.

नौदलाच्या लढाऊ विभागात महिलांचा समावेश करण्यात आणि त्यांना पुरुष सहकाऱ्यांसोबत खांद्याला खांदा भिडवून एकत्रितपणे काम करण्याची संधी  देण्यात भारतीय नौदलाचा हवाई परिचालन विभाग आघाडीवर आहे. या विभागातील लढाऊ विमाने चालविणाऱ्या वीरांना आतापर्यंत  एक महावीर चक्र, सहा वीर चक्र, एक कीर्ती चक्र, सात शौर्य चक्र, एक युध्द सेवा पदक आणि मोठ्या प्रमाणात नौसेना (शौर्य) पदके देऊन गौरवण्यात आले आहे. प्रेसिडेंट कलर सन्मान प्राप्त करणे हा देशाच्या सेवेत स्वतःचे अस्तित्व निर्माण करणाऱ्या नौदलाच्या हवाई परिचालन विभागातील उत्कृष्ट कामगिरीचा आणि या विभागाच्या उच्च व्यावसायिक दर्जाचा पुरावा आहे.

* * *

M.Iyengar/S.Chitnis/D.Rane

सोशल मिडियावर आम्हाला फॉलो करा: @PIBMumbai    /PIBMumbai    /pibmumbai  pibmumbai[at]gmail[dot]com