ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଆର୍ଥିକ ବ୍ୟାପାର ସଂକ୍ରାନ୍ତ କ୍ୟାବିନେଟ ସମିତି (ସିସିଇଏ) ଭୂ-ବିଜ୍ଞାନ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ (ଏମଓଇଏସ)ର “ଗଭୀର ମହାସାଗର ଅଭିଯାନ”କୁ ମଞ୍ଜୁର କରିଛନ୍ତି। ଏହି ଅଭିଯାନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ରହିଥିବା ସମ୍ପଦଗୁଡ଼ିକର ଅନୁସନ୍ଧାନ କରିବା ଏବଂ ମହାସାଗରୀୟ ସମ୍ପଦର ସ୍ଥାୟୀ ଉପଯୋଗ ଲାଗି ଗଭୀର ସମୁଦ୍ର ପ୍ରଯୁକ୍ତିକୁ ବିକଶିତ କରିବା । 

ଏହି ଅଭିଯାନକୁ ପର୍ଯ୍ୟାୟକ୍ରମେ ଲାଗୁ କରିବା ଦିଗରେ 5 ବର୍ଷର ଅବଧି ଲାଗି ଆନୁମାନିକ 4,077 କୋଟି ଟଙ୍କା ବ୍ୟୟ କରାଯିବ। ତିନି ବର୍ଷ (2021-2024) ଲାଗି ପ୍ରଥମ ପର୍ଯ୍ୟାୟରେ ଆନୁମାନିକ 2823.4 କୋଟି ଟଙ୍କା ଖର୍ଚ୍ଚ କରାଯିବ। ଗଭୀର ମହାସାଗର ପ୍ରକଳ୍ପ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ନୀଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଯୋଜନାକୁ ସମର୍ଥନ କରିବା ଲାଗି ଏକ ମିଶନ ଆଧାରିତ ପ୍ରକଳ୍ପ ହେବ। ଭୂ-ବିଜ୍ଞାନ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ (ଏମଓଇଏସ) ନୋଡାଲ ମନ୍ତ୍ରଣାଳୟ ଭାବେ ଏହି ବହୁସଂସ୍ଥାଗତ ମହତ୍ୱାକାଂକ୍ଷୀ ଅଭିଯାନକୁ ଲାଗୁ କରିବ।

ଏହି ଗଭୀର ମହାସାଗର ଅଭିଯାନରେ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଛଅଟି ପ୍ରମୁଖ ଉପାଦାନ ସାମିଲ ରହିଛି:

ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ଖନନ ଓ ମାନବଯୁକ୍ତ ବୁଡ଼ା ଜଳଯାନ(ସବମର୍ସିବଲ) ନିର୍ମାଣ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରଯୁକ୍ତିର ବିକାଶ: ତିନି ଜଣ ଲୋକଙ୍କୁ ସମୁଦ୍ର ମଧ୍ୟରେ 6,000 ମିଟର ଗଭୀରତା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନେଇଯିବା ଲାଗି ବୈଜ୍ଞାନିକ ସେନ୍ସର ଓ ଉପକରଣ ସହିତ ଏକ ମାନବଯୁକ୍ତ ବୁଡ଼ା ଜଳଯାନ ବିକଶିତ କରାଯିବ। ଅଳ୍ପ କେତୋଟି ଦେଶ ଏହି କ୍ଷମତା ହାସଲ କରିପାରିଛନ୍ତି। ମଧ୍ୟ ଭାରତ ମହାସାଗରରେ 6,000 ମିଟର ଗଭୀରତାରୁ ପଲିମେଟାଲିକ ନୋଡ୍ୟୁଲ୍ସ ଖନନ ନିମନ୍ତେ ଏକ ସମନ୍ବିତ ଖନନ ପ୍ରଣାଳୀ ମଧ୍ୟ ବିକଶିତ କରାଯିବ। ଭବିଷ୍ୟତରେ ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ ସଂଗଠନ ଇଣ୍ଟରନ୍ୟାସନାଲ ସିବେଡ୍ ଅଥରିଟି ଦ୍ବାରା ବାଣିଜ୍ୟିକ ଖନନ କୋଡ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯିବା ସ୍ଥିତିରେ, ଖଣିଜ ପଦାର୍ଥଗୁଡ଼ିକର ଅନ୍ବେଷଣ ଫଳରେ ନିକଟ ଭବିଷ୍ୟତରେ ବାଣିଜ୍ୟିକ ଉତ୍ତୋଳନର ମାର୍ଗ ପ୍ରଶସ୍ତ ହେବ। ଏହି ଉପାଦାନ ନୀଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦେଉଥିବା କ୍ଷେତ୍ର, ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ଖଣିଜ ଓ ଇନ୍ଧନର ଅନୁସନ୍ଧାନ ଓ ଉତ୍ତୋଳନ ଦିଗରେ ସହାୟକ ହେବ।

ମହାସାଗର ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପରାମର୍ଶ ସେବାର ବିକାଶ : ଅବଧାରଣା ଉପାଦାନର ଏହି ତଥ୍ୟ ଅନ୍ତର୍ଗତ ପାଣିପାଗ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଦଶକୀୟ ସମୟ (ଡେସିମାଲ୍ ଟାଇମ୍) ଆଧାରରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତ୍ତନର ଭବିଷ୍ୟଜନିତ ପୂର୍ବାନୁମାନକୁ ବୁଝିବା ଏବଂ ତଦନୁଯାୟୀ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବା ଲାଗି ଏକ ପର୍ଯ୍ୟବେକ୍ଷଣ ଓ ମଡେଲ ସମୂହ ବିକଶିତ କରାଯିବ। ଏହି ଉପାଦାନ ନୀଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦେଉଥିବା କ୍ଷେତ୍ର ଉପକୂଳ ପର୍ଯ୍ୟଟନରେ ସହାୟକ ହେବ।

ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ଜୈବ ବିବିଧତାର ଅନୁସନ୍ଧାନ ଏବଂ ସଂରକ୍ଷଣ ଲାଗି ବୈଷୟିକ ନବୋନ୍ମେଷ : ସୂକ୍ଷ୍ମ ଜୀବ ସମେତ ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରର ବନସ୍ପତି ଓ ଜୀବଗୁଡ଼ିକର ଜୈବ-ଅନୁସନ୍ଧାନ ଏବଂ ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ଜୈବ ସମ୍ପଦର ସ୍ଥାୟୀ ଉପଯୋଗ ଉପରେ ଅଧ୍ୟୟନ ଏହାର ମୁଖ୍ୟ କେନ୍ଦ୍ରରେ ରହିବ। ଏହି ଉପାଦାନ ନୀଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦେଉଥିବା କ୍ଷେତ୍ର ସାମୁଦ୍ରିକ ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ ଓ ଆନୁସଙ୍ଗିକ ସେବାକୁ ସହାୟତା ପ୍ରଦାନ କରିବ।

ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ଓ ଅନ୍ବେଷଣ : ଏହି ଉପାଦାନର ପ୍ରାଥମିକ ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ଭାରତ ମହାସାଗରର ମଧ୍ୟ ମହାସାଗରୀୟ ଭାଗ ସହିତ ବହୁ-ଧାତୁ ହାଇଡ୍ରୋଜେନ ସଲ୍ଫାଇଡ ଖଣିଜର ସମ୍ଭାବ୍ୟ ସ୍ଥଳୀକୁ ଖୋଜିବା ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଚିହ୍ନଟ କରିବା। ଏହି ଉପାଦାନ ନୀଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦେଉଥିବା କ୍ଷେତ୍ର, ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ମହାସାଗରୀୟ ସମ୍ପଦର ଅନ୍ବେଷଣରେ ସହାୟକ ହେବ।

ମହାସାଗରରୁ ଇନ୍ଧନ ଓ ମଧୁର ଜଳ : ଉପକୂଳ ଠାରୁ ଦୂର ମହାସାଗରରେ ତାପଜ ଇନ୍ଧନ ରୂପାନ୍ତରଣ (ଓଟିଇସି) କ୍ଷମତାସମ୍ପନ୍ନ ସମୁଦ୍ର ଜଳରୁ ଲବଣ ପୃଥକୀକରଣ (ଡିସାଲିସେନସନ) ପ୍ଲାଣ୍ଟ ସ୍ଥାପନ ନିମନ୍ତେ ଏହି ପ୍ରସ୍ତାବ ଅବଧାରଣାରେ ପରିକଳ୍ପନା କରାଯାଇଛି। ଏହି ଉପାଦାନ ନୀଳଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦେଉଥିବା କ୍ଷେତ୍ର ଅଫଶୋର (ଉପକୂଳ ଦୂରବର୍ତ୍ତୀ) ଇନ୍ଧନ ବିକାଶରେ ସହାୟକ ହେବ।

ମହାସାଗର ଜୀବବିଜ୍ଞାନ ଲାଗି ଉନ୍ନତ ସାମୁଦ୍ରିକ ଷ୍ଟେସନ : ଏହି ଉପାଦାନର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି ମହାସାଗରୀୟ ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଇଞ୍ଜିନିୟରିଂ ମାନବ କ୍ଷମତା ଓ ଉଦ୍ୟୋଗର ବିକାଶ କରିବା। ଏହି ଉପାଦାନ ଅନ-ସାଇଟ ବିଜନେସ ଇନକ୍ୟୁବେଟର ସୁବିଧା ମାଧ୍ୟମରେ ଗବେଷଣାର ଔଦ୍ୟୋଗିକ ପ୍ରୟୋଗ ଓ ଉତ୍ପାଦ ବିକାଶରେ ପରିବର୍ତ୍ତିତ କରିବ। ଏହି ଉପାଦାନ ମହାସାଗର ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ, ନୀଳ ବାଣିଜ୍ୟ ଓ ନୀଳ ଉତ୍ପାଦନ ଭଳି ନୀଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରାଥମିକତା ଦେଉଥିବା କ୍ଷେତ୍ରରେ ସହାୟକ ହେବ।

ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ଖନନ ଲାଗି ଆବଶ୍ୟକ ପ୍ରଯୁକ୍ତିର ରଣନୈତିକ ମହତ୍ବ ରହିଛି କିନ୍ତୁ ଏହା ବାଣିଜ୍ୟିକ ରୂପରେ ଉପଲବ୍ଧ ନାହିଁ। ସେଥିପାଇଁ ଅଗ୍ରଣୀ ସଂସ୍ଥା ଓ ଘରୋଇ ଉଦ୍ୟୋଗଗୁଡ଼ିକର ସହଯୋଗରେ ପ୍ରଯୁକ୍ତିକୁ ସ୍ବଦେଶରେ ନିର୍ମାଣ କରିବା ଲାଗି ପ୍ରୟାସ କରାଯିବ। ଗୋଟିଏ ଭାରତୀୟ ଶିପୟାର୍ଡରେ ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ଅନୁସନ୍ଧାନ ଲାଗି ଏକ ଗବେଷଣା ପୋତ ନିର୍ମାଣ କରାଯିବ ଯାହା ରୋଜଗାର ସୁଯୋଗ ସୃଷ୍ଟି କରିବ। ଏହି ମିଶନ ସାମୁଦ୍ରିକ ଜୀବ ବିଜ୍ଞାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ କ୍ଷମତା ବିକାଶ ଦିଗରେ ମଧ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶିତ, ଏହା ଭାରତୀୟ ଉଦ୍ୟୋଗରେ ରୋଜଗାର ଲାଗି ନୂତନ ଅବସର ସୃଷ୍ଟି କରିବ। ଏହାବ୍ୟତୀତ, ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଉପକରଣ, ଜାହାଜଗୁଡ଼ିକର ଡିଜାଇନ, ବିକାଶ ଓ ନିର୍ମାଣ, ଏବଂ ଆବଶ୍ୟକ ମୌଳିକ ଢାଞ୍ଚା ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବା ଫଳରେ ଭାରତୀୟ ଉଦ୍ୟୋଗ, ବିଶେଷ କରି ଏମଏସଏମଇ ଓ ଷ୍ଟାର୍ଟଅପ୍ ବିକାଶ ତ୍ବରାନ୍ବିତ ହେବ ବୋଲି ଆଶା କରାଯାଉଛି।

ବିଶ୍ବର ପାଖାପାଖି 70 ପ୍ରତିଶତ ଭାଗରେ ଥିବା ମହାସାଗର, ଆମ ଜୀବନର ଏକ ଅଭିନ୍ନ ଅଙ୍ଗ ହୋଇସାରିଛି। ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରର ପାଖାପାଖି 95 ପ୍ରତିଶତ ଅଂଶ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଅନୁସନ୍ଧାନ କରାଯାଇପାରିନାହିଁ। ଭାରତର ତିନି ଦିଗରେ ମହାସାଗର ଘେରି ରହିଛି ଏବଂ ଦେଶର ପାଖାପାଖି 30 ପ୍ରତିଶତ ଜନସଂଖ୍ୟା ଉପକୂଳ କ୍ଷେତ୍ରରେ ରହିଥାନ୍ତି। ମହାସାଗର ହେଉଛି ମତ୍ସ୍ୟଚାଷ ଏବଂ ଜଳଜକୃଷି, ପର୍ଯ୍ୟଟନ, ଜୀବିକା ଓ ନୀଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହନ ଦେଉଥିବା ଏକ ପ୍ରମୁଖ ଆର୍ଥିକ କାରକ । ମହାସାଗର କେବଳ ଖାଦ୍ୟ, ଇନ୍ଧନ, ଖଣିଷ, ଔଷଧ, ଜଳବାୟୁ ଓ ପାଣିପାଗର ଭଣ୍ଡାର ନୁହେଁ ବରଂ ପୃଥିବୀରେ ଜୀବନର ଆଧାର ମଧ୍ୟ। ଦୀର୍ଘକାଳିନ ରୂପରେ ମହାସାଗରର ମହତ୍ବକୁ ଧ୍ୟାନରେ ରଖି ମିଳିତ ଜାତିସଂଘ 2021-2030 ଦଶନ୍ଧିକୁ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ବିକାଶ ନିମନ୍ତେ ମହାସାଗର ବିଜ୍ଞାନର ଦଶନ୍ଧି ଭାବେ ଘୋଷଣା କରିଛି। ଭାରତର ସାମୁଦ୍ରିକ ସ୍ଥିତି ଅଦ୍ବିତୀୟ ଅଟେ। ଏହାର 7517 କିମି ଲମ୍ବ ଉପକୂଳ ନଅଟି ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ରାଜ୍ୟ ଏବଂ 1382 ଦ୍ବୀପଗୁଡ଼ିକର ଆବାସସ୍ଥଳୀ। 2030 ସୁଦ୍ଧା ନୂତନ ଭାରତ ବିକାଶ ଲାଗି ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ସଂକଳ୍ପ 2019 ଫେବୃଆରୀରେ ପ୍ରତିପାଦିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହି ସଂକଳ୍ପର ଦଶଟି ପ୍ରମୁଖ ଲକ୍ଷ୍ୟ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରମୁଖ ଲକ୍ଷ୍ୟ ହେଉଛି ନୀଳ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା। 

***********

P.S