હૈદરાબાદના નેશનલ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ એનિમલ બાયોટેકનોલોજી (એનઆઈએબી)ના વૈજ્ઞાનિક ડૉ. સોનૂ ગાંધીને પ્રતિષ્ઠિત એસઇઆરબી મહિલા શ્રેષ્ઠતા એવોર્ડથી નવાજવામાં આવ્યા છે. તેણે તાજેતરમાં સંધિવા (આરએ), હ્રદયરોગ (સીવીડી) અને જાપાનીઝ એન્સેફાલીટીસ (જેઈ) ને શોધવા માટે એક સ્માર્ટ નેનો-ડિવાઇસ વિકસિત કર્યું છે.

વિજ્ઞાન અને તકનીકી વિભાગ (ડીએસટી) ના વિજ્ઞાન અને એન્જિનિયરિંગ રિસર્ચ બોર્ડ (એસઇઆરબી) દ્વારા સ્થાપિત આ એવોર્ડ, વિજ્ઞાન અને એન્જિનિયરિંગના સીમા ક્ષેત્રમાં યુવા મહિલા વિજ્ઞાનિકોની ઉત્કૃષ્ટ સંશોધન સિદ્ધિઓને માન્યતા આપે છે.

તેના જૂથ દ્વારા વિકસિત સ્માર્ટ નેનો-ડિવાઇસ, ફંક્શનલ ગ્રાફિન અને વિશિષ્ટ એન્ટિબોડીઝ સાથે એમિનાના મિશ્રણનો ઉપયોગ કરીને રોગોના બાયોમાર્કર્સને શોધવામાં મદદ કરે છે.

વિકસિત સેન્સર અતિ-ઉચ્ચ સંવેદનશીલતા, ઓપરેશનની સરળતા અને ટૂંકા પ્રતિભાવ સમય જેવા ઘણા મહત્વપૂર્ણ ફાયદાઓ પ્રદાન કરે છે, જેને પોઇન્ટ-ઓફ-કેર પરીક્ષણ માટે ચીપમાં સરળતાથી માઉન્ટ કરી શકાય છે. આ વિકસિત સેન્સરે પરંપરાગત તકનીકો પર સ્પષ્ટ ફાયદો દર્શાવ્યો છે અને તે ખૂબ સંવેદનશીલ છે. તેઓ રોગોની વહેલી તકે તપાસ કરીને ઝડપી અને વધુ અસરકારક અને ઓછી ખર્ચાળ સારવારની ખાતરી કરી શકે છે.

તેનું સંશોધન ટ્રાન્સડ્યુસર્સ તરીકે ઓળખાતા ઉપકરણોની સપાટી પર નેનો મેટર અને બાયોમોલેક્યુલ્સ વચ્ચેની ક્રિયા પ્રતિક્રિયાની સમજ પર આધારિત છે, જે સિસ્ટમમાંથી ઉર્જા મેળવે છે અને બેક્ટેરિયલ અને વાયરલ રોગોને શોધી કાઢવા, પશુચિકિત્સા અને કૃષિ અનુપ્રયોગો, ખોરાક વિશ્લેષણ અને પર્યાવરણીય નિરીક્ષણને લઈને બાયોસેન્સરની નવી પેઢીના વિકાસ માટે આનો પ્રસાર કરે છે

ડૉ. સોનૂની પ્રયોગશાળાએ ફળો અને શાકભાજીમાં મુખ્યત્વે ફંગલ અને જમીનમાં જીવાતોને નિયંત્રણમાં લેવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતા પેસ્ટિસાઇડ્સને શોધવા માટે ઇલેક્ટ્રો-કેમિકલ તેમજ માઇક્રોફ્લુઇડિક આધારિત નેનોસેન્સર વિકસિત કર્યા છે. સમાંતર અધ્યયનમાં, તેની લેબોરેટરીએ એક કેન્સર બાયોમાર્કરની અલ્ટ્રાફાસ્ટ સેન્સિંગ વિકસાવી છે. આ વિકસિત કેન્સર બાયોસેન્સર, જેને યુરોકીનાઝ પ્લાઝ્મિનોજેન એક્ટિવેટર રીસેપ્ટર (યુપીઆરએ) કહેવામાં આવે છે, તેનો ઉપયોગ માત્રાત્મક સાધન તરીકે થઈ શકે છે, જેનાથી કેન્સરના દર્દીઓમાં યુપીઆરએ શોધી કાઢવાનો વિકલ્પ બને છે. આ સંશોધન 'બાયોસેન્સર અને બાયોઇલેક્ટ્રોનિક્સ' જર્નલમાં પ્રકાશિત થયું છે.

તાજેતરમાં, તેમની લેબોરેટરીએ દૂધ અને માંસના નમૂનાઓમાં ઝેર (અફલાટોક્સિન એમ 1) શોધવા માટે ઝડપી અને સંવેદનશીલ માઇક્રોફ્લુઇડિક ઉપકરણો બનાવ્યા છે, જેને એપ્ટામર્સ તરીકે ઓળખાય છે. તેમણે ખોરાકની સલામતીમાં ગુણાત્મક અને માત્રાત્મક વિશ્લેષણ માટે તાત્કાલિક ખોરાકના ઝેર શોધવા માટે અફલાટોક્સિન બી-1ની વહેલી તપાસ માટે માઇક્રોફ્લુઇડિક પેપર ડિવાઇસ વિકસાવી છે. તેમના હાલના એક પ્રોજેક્ટમાં આરોગ્યના પાસાના સંવેદનશીલ, આર્થિક અને ઝડપી નિદાન માટે સીઆરઆઇએસપીઆર-સીએએસ 13નો ઉપયોગ કરીને સાલ્મોનેલા મલ્ટિમોડલ ઘટકો અને ક્વોન્ટમ બિંદુઓ આધારિત ઇલેક્ટ્રોકેમિકલ બાયોસેન્સર્સ શોધવાનું લક્ષ્ય છે.

તે નવા પરવડે તેવા અને ફિલ્ડ-લાગુ વિશ્લેષણાત્મક સાધનોના વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી રહી છે જે રોગની વહેલી તકે તપાસ માટે પોઇન્ટ ઓફ કેર (પી.ઓ.સી.) ડાયગ્નોસ્ટિક્સ પ્રદાન કરે છે, ત્યાં આરોગ્ય સમસ્યાઓ હલ કરવા માટે સમય વ્યવસ્થાપનની સુવિધા મળી છે.

 [વધુ માહિતી માટે ડો. સોનુ ગાંધી (gandhi@niab.org.in) નો સંપર્ક કરી શકાય છે.]

SD/GP/JD