ਵਿਸ਼ਵ ਮਾਹਿਰਾਂ  ਅਤੇ 500 ਦੇ ਲਗਭਗ ਪ੍ਰਤੀਭਾਗੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ   ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ

ਥੀਮੈਟਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦਾ  ਢਾਂਚਾ  ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨਾ

ਜਲ ਸ਼ਕਤੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਆਵ੍ ਅਰਬਨ ਅਫੇਅਰਸ (ਐੱਨਆਈਯੂਏ) ਅਧੀਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਸ਼ਨ ਫਾਰ ਕਲੀਨ ਗੰਗਾ (ਐੱਨਐੱਮਸੀਜੀ) ਨੇ “ਨਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦਾ ਭਵਿੱਖ” ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਇਕ ਆਈਡੀਆਥੌਨ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਤਾਕਿ ਇਹ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਕੋਵਿਡ-19 ਸੰਕਟ ਦਰਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਰੂਪ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਕੋਵਿਡ -19 ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣਾ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ ਜਿਸਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਕਈ  ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੌਕਡਾਊਨ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਸਧਾਰਣ ਬਿਰਤਾਂਤ ਚਿੰਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਸਬੱਬ  ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸੰਕਟ ਨੇ ਕੁਝ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮਾਂ  ਨੂੰ ਵੀ ਅੱਗੇ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ ਹੈ ਕੁਦਰਤੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸੁਧਾਰ।  ਨਦੀਆਂ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ,  ਹਵਾ ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਗਈ ਹੈ,  ਜੀ ਐੱਚ ਜੀ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ,  ਜਾਨਵਰ ਅਤੇ ਪੰਛੀ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣ   ਰਹੇ ਹਨ। ਦਰਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਯਮੁਨਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਧਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ਪਿਛਲੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਗੰਗਾ ਦੀ  ਡਾਲਫਿ  ਇੱਕ ਸੂਚਕ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ, ਨਦੀ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਵੇਖਣ  ਉੱਤੇ ਇਹ ਸੁਧਾਰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਆਈ ਹੈ। ਗੰਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਸਹਾਇਕ ਨਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੌਕਡਾਊਨ ਦੌਰਾਨ  ਇਹ  ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਵੈਨਿਸ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਨਹਿਰਾਂ ਸਾਫ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸੈਲਾਨੀ ਅਕਸਰ ਦੂਰ ਰਹੇ  ਹਨ। ਹਾਲੀਆ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ, ਡਾਲਫਿਨ ਵਾਪਸ ਇਟਲੀ ਦੇ ਜਲ ਮਾਰਗਾਂ ਤੇ ਆ ਗਈਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਨੈਵੀਗੇਸ਼ਨ ਰੁਕ ਗਈ ਹੈ।

ਇਕੋ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਬਦਲਾਅ ਆਵਗਾ।  ਆਈਡੀਆਥੌਨ  ਨੇ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਕਿ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕੋਣ ਦਾ  ਹੋਰ ਸੰਕਟਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਮਾਰੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਨਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਕੀ ਸਬਕ ਸਿਖਾਇਆ ਹੈ? ਅਤੇ ਨਦੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਪ੍ਰਤਿਕ੍ਰਿਆ ਵਿਧੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ?

ਕੱਲ੍ਹ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵੈਬੀਨਾਰ ਵਿੱਚ 500 ਦੇ ਕਰੀਬ ਲੋਕ  ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਮਾਹਿਰ  ਪੈਨਾਲਿਸਟ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸਨ।

ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਸ਼ਨ ਫਾਰ ਕਲੀਨ ਗੰਗਾ ਨੇ ਨਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਉਣ ਅਤੇ ਨਦੀ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ  ਆਪਸੀ ਸੰਪਰਕ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਆਈਡੀਆਥੌਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ । ਜੇ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ  ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਨਜ਼ਰੀਆ, ਦਰਿਆ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਨਦੀ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ  ਵਾਤਾਵਰਣਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸਮਰੱਥਾ ਵੱਲ ਵੀ   ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖਧਾਰਾ ਨਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ, ਐੱਨਐੱਮਸੀਜੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਨਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਯੋਜਨਾ ਦਾ ਨਮੂਨਾ ਸ਼ਹਿਰੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ  ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।  ਆਈਡੀਆਥੌਨ ਨੇ ਕੋਵਿਡ-19 ਮਹਾਮਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਲੌਕਡਾਊਨ  ਅਤੇ ਦਰਿਆਈ  ਪ੍ਰਬੰਧਨ 'ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਸਿਖਲਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝਣ  ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।  ਡਾ. ਵਿਕਟਰ ਸ਼ਿੰਦੇ, ਐੱਨਆਈਯੂਏ ਨੇ ਵੈਬੀਨਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਨਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਐੱਨਐੱਮਸੀਜੀ ਨਾਲ ਐੱਨਆਈਯੂਏ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।

ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਜੀਵ ਰੰਜਨ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਡੀਜੀ, ਐੱਨਐੱਮਸੀਜੀ, ਨੇ ਨਮਾਮਿ ਗੰਗਾ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਤੋਂ  ਬੁਲਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਨਮਾਮਿ ਗੰਗੇ ਇੱਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪੁਨਰ-ਉਭਾਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਗੰਗਾ ਬੇਸਿਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਨਦੀ ਬੇਸਿਨ ਪਹੁੰਚ ਅਪਣਾ ਕੇ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਰਾਹੀਂ ਅੰਤਰ-ਖੇਤਰੀ ਤਾਲਮੇਲ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ  ਲੌਕਡਾਊਨ ਦੌਰਾਨ  ਦਰਿਆ ਸੈਲਾਨੀਆਂ  ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵਪਾਰਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲੇ ਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਤੇ ਸੁੱਟੇ ਗਏ ਕੂੜਾ- ਕਰਕਟ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੈ। ਮਿਊਂਸਪਲ   ਸੀਵਰੇਜ  ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਇਲਾਜ  ਦਾ ਕਾਰਕ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇਕੋ ਜਿਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਐੱਸਟੀਪੀਜ਼ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।  ਚੁਣੌਤੀ ਇਹ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਲੌਕਡਾਊਨ  ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਦੀ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ਜੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਵਿਵਹਾਰਕ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾਲ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੋਵਿਡ -19 ਅਤੇ ਲੌਕਡਾਊਨ ਨੇ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਨਦੀ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਦੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸ਼ਹਿਰੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੇ ਮਾਪਦੰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੋਵਿਡ 19 ਤੋਂ ਸਬਕ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਬੰਧੀ ਰੁਝਾਨ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।  ਨਦੀ - ਲੋਕ ਸੰਪਰਕਾਂ ਨੂੰ   ਵੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ.। ਨਾਗਰਿਕ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਵਹਾਰਵਾਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਵੱਲ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।  ਇਸ ਦੇ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੇ ਗੰਗਾ ਨਦੀ 'ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਵਜੋਂ 'ਗੰਗਾ ਕੁਐੱਸਟ' (ਗੰਗਾ ਕੁਐੱਸਟ ਡਾਟ ਕਾਮ' ਤੇ ਇਕ ਆਨਲਾਈਨ ਕਵਿਜ਼) ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਲੌਕਡਾਊਨ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, 600,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਨਾਲ  ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਿਆ।

ਸਥਿਰ ਵਿਕਾਸ ਟੀਚੇ,  ਜੋ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਨਿਸ਼ਚਤ ਨਜ਼ਰੀਆ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ,  ਖ਼ਾਸਕਰ ਭਾਰਤ ਲਈ ਨਦੀ ਦੇ ਬੇਸਿਨ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਹੁ-ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ, ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵੱਲ ਬਦਲਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।  ਗੰਗਾ ਨਦੀ ਦੇ ਬੇਸਿਨ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਨਮਾਮਿ ਗੰਗੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਅਨੁਕੂਲ ਢਾਂਚਾ  ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਐੱਨਐੱਮਸੀਜੀ ਨਦੀ ਬੇਸਿਨ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਨਦੀ ਬੇਸਿਨ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜੀਆਈਜ਼ੈੱਡ ਨਾਲ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੰਤਰਾਲਿਆਂ ਵਲੋ ਐਕੁਆਇਰ ਅਤੇ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਡਾਟਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦਾ ਬੇਸਲਾਈਨ ਏਕੀਕਰਣ ਕਾਰਜ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਬਿਹਤਰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋਵੇਗਾ।  ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਜਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ  ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸਰਕਾਰੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ, ਬਲਕਿ ਸਮਾਜਾਂ, ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ, ਗ਼ੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ, ਕਾਰਜ ਸਮੂਹਾਂ, ਸਟਾਰਟ ਅੱਪਸ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ,  ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਟੱਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਲ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਪਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਆਰਥਿਕ ਮੁੱਲਾਂਕਣ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੇ ਬਿਹਤਰ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣ  ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। . ਹੋਰ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਦੱਸਦਿਆਂ ਸ਼੍ਰੀ ਮਿਸ਼ਰਾ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੰਗਾ ਪਰਿਸ਼ਦ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਕਰਦਿਆਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕਲਪਿਤ ‘ਅਰਥ ਗੰਗਾ’ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ। ਸਿੰਚਾਈ, ਹੜ੍ਹ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਡੈਮਾਂ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਖਰਚੇ, ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ, ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ, ਮੈਡੀਕਲ ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣ, ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨ ਪਾਰਕ ਅਰਥ ਗੰਗਾ ਦੇ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਮਾਡਲ ਹਨ।

ਕੋਵਿਡ 19 ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਮੁੱਖ ਸਿੱਖਿਆ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਹੁਣ ਹੈ, “ਸਭ ਤੋਂ ਤਕਡ਼ੇ ਹੋਣ ਦਾ ਬਚਾਅ ਨਹੀਂ , ਬਲਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਣ ਦਾ ਬਚਾਅ.ਹੈ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਕੂਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਇਹ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ  ਹੈ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਯੋਗੀ ਭਾਈਵਾਲੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਤੱਕ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾਵੇ।

ਆਈਡੀਆਥੌਨ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬੁਲਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਪੀਟਰ ਕਿੰਗ, ਸੀਨੀਅਰ ਨੀਤੀ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ ਫਾਰ ਗਲੋਬਲ ਇਨਵਾਰਨਮੈਂਟਲ ਸਟਰੈਟਜੀਜ਼, ਬੈਂਕਾਕ, ਥਾਈਲੈਂਡ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।  ਡਾ. ਕਿੰਗ ਏਸ਼ੀਅਨ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਅਤੇ ਇਨਫੋਰਸਮੈਂਟ ਨੈੱਟਵਰਕ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ  ਮੁਖੀ ਹਨ। ਉਹ ਮੌਸਮ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਬਾਰੇ ਏਸ਼ੀਆ ਤਾਲਮੇਲ ਸਮੂਹ ਦੇ  ਮੈਂਬਰ ਹਨ ਅਤੇ ਯੂਐੱਸਏਡ ਅਡੈਪਟ ਏਸ਼ੀਆ-ਪੈਸੀਫਿਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਉੱਤੇ ਅਡੈਪਟੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤ ਟੀਮ ਦੇ ਲੀਡਰ ਹਨ।  ਡਾ. ਕਿੰਗ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਰਿਆ ਦੀ  ਬੇਸਿਨ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਯੋਜਨਾ ਲਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਡਰਾਈਵਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਦਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਵੇਗਾ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਨੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਲਈ ਨਦੀ ਉੱਤੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ, ਇਹ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨਗੇ  ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਵਹਾਅ ਅਤੇ ਨੀਵੇਂ ਵੱਲ  ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ,  ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਹਾਅ ਉੱਪਰਲੀ ਧਾਰਾ ਉੱਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਇੱਕ ਨਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਹੱਦ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਉਸੇ ਗੁਣ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਾਲ ਛੱਡਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।  ਪਣਬਿਜਲੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ,  ਜੋ ਦਰਿਆਵਾਂ 'ਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੜ੍ਹਾਂ, ਨੀਵੇਂ ਈ-ਪ੍ਰਵਾਹ, ਤਿਲਕਣ  ਆਦਿ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਲਈ ਅੰਤਰ-ਸੀਮਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਮੁੱਲਾਂਕਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।  ਨਦੀ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦਰਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਪਹਿਲੂ ਹਨ।  ਨਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਡਾਟਾ ਬੇਸ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਬੁੱਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।  ਡਾ. ਕਿੰਗ ਨੇ ਕੋਵਿਡ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ‘ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਸਿੱਖੋ’ ਵਜੋਂ ਵੇਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਨ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦੀ। ਉਨ੍ਹ੍ਵਾਂ ਨੇ  ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਉਪਰੋਕਤ ਪਹਿਲੂਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕੀ ਸਿਖਾਇਆ ਹੈ ਬਾਰੇ ਸਮਝਣ  ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ।

ਸ਼੍ਰੀ ਮਿਸ਼ੇਲ ਐਫੇਲਡ, ਮੁਖੀ, ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ (ਐੱਲਏ) ਰਿਵਰ ਵਰਕਸ ਅਥਾਰਟੀ, ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ, ਯੂਐੱਸਏ ਵੀ ਆਈਡੀਆਥੌਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬੁਲਾਰੇ ਸਨ।  ਮਾਈਕਲ ਐਫੇਲਡ ਮੇਅਰ ਐਰਿਕ ਗ਼ੈਰਸਟੀ ਦੇ ਸਿਟੀ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਐੱਲਏ ਰਿਵਰ ਵਰਕਸ ਟੀਮ ਦੇ  ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਹਨ। ।  ਐੱਲ ਏ ਰਿਵਰ ਵਰਕਸ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਦਰਿਆ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤੀ ਮਾਸਟਰ ਪਲਾਨ ਅਤੇ ਐੱਲ ਏ ਨਦੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਤਾਲਮੇਲ, ਨੀਤੀ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਭਿਆਸ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਐੱਲ ਏ ਨਦੀ ਮਾਸਟਰ ਪਲਾਨ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ। ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਸ਼ਹਿਰ ਇਕ ਵਾਰ ਐੱਲਏ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕਾਂ  ਨੂੰ ਦਰਿਆ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਪਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਕਾਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਜੋੜਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਯੋਜਨਾ ਲਈ, ਕੁਦਰਤ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਨਦੀ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦੀ  ਅਬਾਦੀ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਹੈ।

ਡਾ. ਅਲੈਕਸ ਸਮੈਗਲ, ਮੈਨੇਜਿੰਗ ਡਾਇਰੈਕਟਰ,ਮੇਕਾਂਗ ਫਿਊਚਰਜ਼ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਟਿਊਟ, ਬੈਂਕਾਕ, ਥਾਈਲੈਂਡ ਨੇ ਵੱਖਰੀ  ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਗੀਆਂ ਦੇ  ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਨਾ ਦੇਣ  ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ।  ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦੇ ਸਫਲ ਹੋਣ ਲਈ ਨੀਤੀ-ਵਿਗਿਆਨ ਇੰਟਰਫੇਸ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।  ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਵੇ।  ਦਰਿਆ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਬਕਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਉਹ ਹਨ  ਇੱਕ ਬਹੁ-ਪੱਧਰੀ, ਬਹੁ ਖੇਤਰੀ ਜਾਂ ਅੰਤਰ-ਪੱਧਰੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸਮੂਹ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ,  ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਵਿਚਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣਾਏਗਾ।  ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜੋਖਮ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਅਤੇ ਤੱਥਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।. ਡਾ. ਅਲੈਕਸ ਸਮੈਗਲ ਵਾਤਾਵਰਣਿਕ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਮਾਹਿਰ ਹਨ ਹੈ, ਜੋ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਵਿਕਾਸ, ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਂਸ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਮਾਡਲਿੰਗ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। 

ਡਾ: ਕ੍ਰਿਸ ਡਿਕਨਸ, ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਖੋਜਕਰਤਾ ਈਕੋਸਿਸਟਮ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਸੰਸਥਾ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ  30 ਸਾਲਾਂ ਦੇ  ਤਜਰਬਾ ਵਾਲੇ  ਇੱਕ ਜਲਵਾਯੂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹਨ: ਜਲ-ਵਾਤਾਵਰਣ ਸਿਹਤ, ਜਲ ਸਰੋਤ ਸੁਰੱਖਿਆ,  ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਅਤੇ ਸਰੋਤ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਜਲ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ। ਡਾ. ਡਿਕਨਸ ਨੇ ਨਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਜੈਵ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ। ਸ਼ਹਿਰ ਸਿੱਧੇ ਅਤੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਦਰਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਜਲ ਭੰਡਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।  ਸਾਫ ਨਦੀਆਂ ਅਤੇ ਜਲਘਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।  ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਸ਼ੈਵਾਲ ਦੇ ਖਿੜਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਰੀ ਧਾਤਾਂ ਲਈ ਨਦੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਨਦੀ ਦੀ  ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ  ਵਿਗਾੜ ਜਾਂ ਵਿਨਾਸ਼ ਨਾ ਹੋਵੇ. ਨਦੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀਆਂ  ਸੂਖਮ ਜੈਵ  ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਤੇ ਅੰਕੜੇ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।  ਇਸ ਦੀ  ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਨਦੀ ਅਤੇ ਜਲ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ  ਸਮਝਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਆਈਡੀਆਥੌਨ ਨੇ  ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਪਰਸਪਰ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।  ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਨੇ ਸਮਾਨੰਤਰ ਪੋਲ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ,  ਜੋ ਆਈਡੀਆਥੌਨ   ਦੌਰਾਨ ਕਰਵਾਈ  ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।  ਹਾਜ਼ਰੀਨ ਵੱਲੋਂ ਕਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਵੀ ਭੇਜੇ ਗਏ।

ਡੀਜੀ, ਐੱਨਐੱਮਸੀਜੀ ਨੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਲਈ ਸਾਰੇ ਪੈਨਲ  ਮੈਂਬਰਾਂ  ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਤਜਰਬੇ ਆਦਿ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥੀਮੈਟਿਕ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ   ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਐੱਨਆਈਯੂਏ ਅਤੇ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਥੀਮੈਟਿਕ ਵੈਬੀਨਾਰ / ਗੋਲ ਮੇਜ਼ ਕਾਨਫਰੈਂਸਾਂ  ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। . ਇਸ ਨਾਲ ਗੰਗਾ ਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੇਗੀ।

 ਨਮਾਮਿ ਗੰਗੇ ਅਤੇ ਐੱਨਆਈਯੂਏ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਆਈਡੀਆਥੌਨ ਦੇ  ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਨੀਤੀਗਤ ਪੇਪਰ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਹੈ।  ਸੈਸ਼ਨ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਜਲਦੀ ਹੀ ਐੱਨਐੱਮਸੀਜੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਉੱਤੇ  ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ।

****

ਏਪੀਐੱਸ/ਪੀਕੇ