पत्र सूचना कार्यालय

শ্ৰম সংস্কাৰ: ভাৰতত অস্থায়ী আৰু অনলাইন প্লেটফৰ্মত কাম কৰা শ্ৰমিকসকলক চৰকাৰী স্বীকৃতি আৰু সুৰক্ষা প্ৰদান

ভাৰতৰ অস্থায়ী অৰ্থনীতিৰ বাবে এক যুগান্তকাৰী সংস্কাৰ

ভাৰতৰ দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধি পোৱা অস্থায়ী আৰু অনলাইন প্লেটফৰ্ম কৰ্মশক্তি নতুন অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাৰ মূল চালক হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে, যি যুৱ জনসংখ্যা, ডিজিটেল প্ৰযুক্তি গ্ৰহণ আৰু দ্ৰুত নগৰীকৰণৰ দ্বাৰা পৰিচালিত। তেওঁলোকৰ ভূমিকাক স্বীকৃতি দি সামাজিক সুৰক্ষা সংহিতা, ২০২০-য়ে (শেহতীয়া শ্ৰম সংস্কাৰত কাৰ্যকৰী কৰা চাৰিটা শ্ৰম সংহিতাৰ ভিতৰত এটা) আনুষ্ঠানিকভাৱে অস্থায়ী আৰু প্লেটফৰ্ম কৰ্মীসকলক বিস্তৃত সুৰক্ষাৰ অধীনলৈ আনে। এই সংস্কাৰে পৰ্যাপ্ত সুৰক্ষা অবিহনে ভাৰতৰ ডিজিটেল অৰ্থনীতিক দীৰ্ঘদিন ধৰি পৰিচালিত কৰি অহা কৰ্মশক্তিৰ বাবে বহু প্ৰত্যাশিত নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰে।

অস্থায়ী আৰু অনলাইন প্লেটফৰ্ম কৰ্মীৰ সবলীকৰণ

আইনী স্বীকৃতি, বহনযোগ্য সামাজিক সুৰক্ষা সুবিধা, এটা নিৰ্ধাৰিত কল্যাণ পুঁজি আৰু এটা ৰাষ্ট্ৰীয় পঞ্জীয়ন পৰিকাঠামোৰ জৰিয়তে, এই বৰ্ধিত বিধানসমূহে অস্থায়ী আৰু প্লেটফৰ্ম কৰ্মীসকলৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰে, তেওঁলোকক বহনযোগ্য অধিকাৰৰ সৈতে সৱলীকৰণ কৰে আৰু অনানুষ্ঠানিক কামক এক সুৰক্ষিত, স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত আৰু বহনক্ষম জীৱিকালৈ ৰূপান্তৰিত কৰে।

আইনী স্বীকৃতি

অস্থায়ী আৰু অনলাইন প্লেটফৰ্ম কৰ্মীসকলক অসংগঠিত খণ্ডৰ অংশ হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল, কিয়নো মজুৰি প্ৰদান আইন (১৯৩৬), নূন্যতম মজুৰি আইন (১৯৪৮), EPF বা ESI আইনৰ অধীনত তেওঁলোকক কোনো স্বীকৃতি দিয়া নাছিল। সামাজিক সুৰক্ষা সংহিতাই প্ৰথমবাৰৰ বাবে অস্থায়ী কৰ্মী আৰু প্লেটফৰ্ম কৰ্মীসকলক আনুষ্ঠানিক স্বীকৃতি প্ৰদান কৰি তেওঁলোকক সামাজিক সুৰক্ষা আৰু আইনী সুৰক্ষাৰ পৰিসৰৰ অধীনলৈ আনিছে। ইয়াৰ উপৰি এই স্বীকৃতিক আৰু অধিক শক্তিশালী কৰিবলৈ কিছুমান সংজ্ঞা অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে :

• ‘এগ্ৰিগেটৰ’: এক ডিজিটেল মধ্যস্থতাকাৰী বা বজাৰ, যি কোনো সেৱাৰ ক্ৰেতা বা ব্যৱহাৰকাৰীক বিক্ৰেতা বা সেৱা প্ৰদানকাৰীৰ সৈতে সংযোগ কৰে।
• ‘অস্থায়ী কৰ্মী’ঃ যিজন ব্যক্তিয়ে পৰম্পৰাগত নিয়োগকৰ্তা-কৰ্মচাৰীৰ সম্পৰ্কৰ ঊৰ্ধ্বত কাম কৰে বা কোনো কামৰ বাবে চুক্তিবদ্ধ হৈ সেই কামৰ পৰা উপাৰ্জন কৰে।
• ‘প্লেটফৰ্ম কৰ্মী’ : কোনো অনলাইন প্লেটফৰ্মৰ সৈতে জড়িত বা কাম কৰা ব্যক্তি, আৰু
• ‘প্লেটফৰ্ম কৰ্ম’ : পৰম্পৰাগত নিয়োগকৰ্তা-কৰ্মচাৰীৰ সম্পৰ্কৰ ঊৰ্ধ্বৰ কামৰ ব্যৱস্থা, য’ত সংস্থা বা ব্যক্তিয়ে অনলাইন প্লেটফৰ্ম ব্যৱহাৰ কৰি আন সংস্থা বা ব্যক্তিৰ সৈতে জড়িত হৈ নিৰ্দিষ্ট সমস্যা সমাধান বা নিৰ্দিষ্ট সেৱা প্ৰদান কৰে বা ধনৰ বিনিময়ত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে অৱগত কৰা আন যিকোনো কামৰ বাবে জড়িত হয়।

কল্যাণ/সামাজিক সুৰক্ষা পুঁজি

সামাজিক সুৰক্ষা সংহিতা অনুসৰি এতিয়া এগ্ৰিগেটৰ কোম্পানীসমূহে তেওঁলোকৰ বাৰ্ষিক টাৰ্ণঅভাৰৰ ১-২% (কিন্তু ই অস্থায়ী/প্লেটফৰ্ম কৰ্মীসকলক প্ৰদান কৰা বা প্ৰদান কৰিবলগীয়া মুঠ ধনৰ ৫%তকৈ অধিক নহ’ব) সামাজিক সুৰক্ষা পুঁজিত জমা কৰিব লাগিব। এই পুঁজিৰ জৰিয়তে এই শ্ৰমিকসকলৰ বাবে বিভিন্ন কল্যাণমূলক আঁচনিৰ বাবে ধন আগবঢ়োৱা হ’ব। আগতে এই শ্ৰমিকসকলে নিজেই সকলো বিপদাশংকা বহন কৰিছিল আৰু এগ্ৰিগেটৰৰ ওপৰত তেওঁলোকৰ কল্যাণত অৰিহণা যোগোৱাৰ কোনো বাধ্যবাধকতা নাছিল। এই সংহিতাত চৰকাৰৰ পৰা আগবঢ়োৱা একাধিক বিত্তীয় ব্যৱস্থা, CSR পদক্ষেপ আদিৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে।

সামাজিক সুৰক্ষা আঁচনি

এসময়ত কেৱল স্বেচ্ছামূলক আঁচনি বা CSR পদক্ষেপৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল অস্থায়ী আৰু প্লেটফৰ্ম কৰ্মীসকলৰ PF, ESI, পেঞ্চন বা বীমাৰ কোনো বিধিগত অধিকাৰ নাছিল। কিন্তু এতিয়া তেওঁলোক চৰকাৰে অধিসূচিত কৰা সামাজিক সুৰক্ষাৰ সুবিধা, যেনে- দুৰ্ঘটনা বীমা, স্বাস্থ্যসেৱা আৰু প্ৰসূতিৰ সুবিধা আৰু অন্যান্য সুবিধাৰ বাবে যোগ্য হ’ব। এই যুগান্তকাৰী সংস্কাৰৰ লগে লগে এই শ্ৰমিকসকল আইনী পৰিকাঠামোৰ পৰা ওলাই আহি আনুষ্ঠানিক সামাজিক সুৰক্ষাৰ পৰিকাঠামোৰ অংশ হৈ পৰিছে।

সুবিধাসমূহৰ বহনযোগ্যতা

অস্থায়ী আৰু অনলাইন প্লেটফৰ্ম কৰ্মীসকলে চাকৰি বা প্লেটফৰ্ম সলনি কৰিলেও তেওঁলোকৰ সামাজিক সুৰক্ষাৰ সুবিধাসমূহ উপভোগ কৰি থাকিব পাৰিব, যাৰ ফলত ধাৰাবাহিকতা আৰু নিৰাপত্তা নিশ্চিত হ’ব। পূৰ্বতে চাকৰি সলনি কৰাৰ সময়ত এই সুবিধাসমূহ হেৰাই গৈছিল। কিন্তু এতিয়া প্ৰতিজন শ্ৰমিকে ই-শ্ৰম পৰ্টেলত পঞ্জীয়নৰ জৰিয়তে আধাৰ-সংলগ্ন একক ID লাভ কৰিব, যাৰ ফলত তেওঁলোকৰ সামাজিক সুৰক্ষাৰ সুবিধাসমূহ প্লেটফৰ্মসমূহৰ মাজেৰে হস্তান্তৰযোগ্য হ’ব। একাধিক প্লেটফৰ্মত কাম কৰাই হওক বা এটা প্লেটফৰ্মৰ পৰা আন এটা প্লেটফৰ্মলৈ যোৱাই হওক, শ্ৰমিকসকলে একেখিনি সুবিধা লাভ কৰিব, যিবোৰ নিৰৱচ্ছিন্নভাৱে অব্যাহত থাকিব।

পঞ্জীয়ন আৰু তথ্যকোষ

অস্থায়ী আৰু প্লেটফৰ্মৰ কৰ্মীসকলে চৰকাৰৰ ই-শ্ৰম পৰ্টেলত পঞ্জীয়ন কৰিব পাৰিব। ইয়াৰ দ্বাৰা সামাজিক সুৰক্ষা, দক্ষতা বিকাশ, কল্যাণমূলক সুবিধা প্ৰদান আৰু নীতি প্ৰণয়নক সমৰ্থন কৰাৰ এক বিস্তৃত ৰাষ্ট্ৰীয় তথ্যকোষৰ সৃষ্টি হ’ব।

অভিযোগ নিৰাময়

ইয়াৰ পূৰ্বে অস্থায়ী আৰু প্লেটফৰ্ম কৰ্মীসকলৰ কোনো আনুষ্ঠানিক শ্ৰম আইন নাছিল, সেয়েহে অভিযোগ নিৰাময়ৰ কোনো সুসংগঠিত ব্যৱস্থা নাছিল। সামাজিক সুৰক্ষা সংহিতাৰ অধীনত চৰকাৰে শ্রমিকসকলৰ অভাৱ-অভিযোগৰ সমাধান আৰু সময়মতে সাহায্য নিশ্চিত কৰিবলৈ টোল-ফ্ৰী হেল্পলাইন, কল চেণ্টাৰ বা সহায়ক কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰিব পাৰে।

অস্থায়ী অৰ্থনীতিৰ ৰূপান্তৰ : অনানুষ্ঠানিকৰ পৰা সুৰক্ষিতলৈ

এসময়ত বহুলাংশে অদৃশ্য, অত্যন্ত দুৰ্বল আৰু একেধৰণৰ সুবিধাৰ পৰা বঞ্চিত অস্থায়ী আৰু প্লেটফৰ্ম কৰ্মীসকলে এতিয়া সুৰক্ষা আৰু সামাজিক সুৰক্ষাৰ পৰিসীমাৰ মৌলিক স্তৰ লাভ কৰিছে। এই সংস্কাৰ হৈছে এই শ্ৰমিকসকলক আইনী স্বীকৃতি, স্পষ্ট সমৰ্থন আৰু এতিয়ালৈকে উপলব্ধ নোহোৱা কল্যাণমূলক আঁচনিৰ সুবিধা প্ৰদান কৰি অস্থায়ী অৰ্থনীতি আনুষ্ঠানিক কৰাৰ দিশত এক ডাঙৰ পদক্ষেপ। এটা উৎসর্গীকৃত সামাজিক সুৰক্ষা পুঁজি, হস্তান্তৰযোগ্য সুবিধা আৰু ই-শ্ৰমৰ জৰিয়তে ৰাষ্ট্ৰীয় পঞ্জীয়ন পৰিকাঠামোৰ সামাজিক সুৰক্ষা সংহিতা, ২০২০-এ কেৱল আজিৰ কৰ্মশক্তিক সুৰক্ষা দিয়াই নহয়, অধিক অন্তৰ্ভুক্তিমূলক, সুস্থিৰ আৰু ভৱিষ্যতৰ বাবে সাজু অস্থায়ী অৰ্থনীতিৰ ভেটিও স্থাপন কৰিছে।

***

DPS/KD

(तथ्य सामग्री आईडी: 150571) आगंतुक पटल : 5