વિકાસ, સ્થિરતા, વિશ્વાસ: ભારતીય અર્થતંત્રના ત્રણ આધારસ્તંભ

ભારત વિશ્વના સૌથી ઝડપથી વિકસતા મુખ્ય અર્થતંત્રોમાંનું એક છે અને આ ગતિને ટકાવી રાખવા માટે સુસજ્જ છે.સ્વતંત્રતાના શતાબ્દી વર્ષ 2047 સુધીમાં ઉચ્ચ મધ્યમ આવકનો દરજ્જો હાંસલ કરવાની મહત્વાકાંક્ષા સાથે, દેશ આર્થિક વૃદ્ધિ, માળખાગત સુધારા અને સામાજિક પ્રગતિના મજબૂત પાયા પર નિર્માણ કાર્ય કરી રહ્યું છે.

ભારતે જાપાનને પાછળ છોડી વિશ્વની ચોથી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થાનું સ્થાન મેળવ્યું છે, જેનું જીડીપી 4.18 ટ્રિલિયન યુએસ ડોલર છે. આગામી અઢીથી ત્રણ વર્ષમાં જર્મનીને ત્રીજા ક્રમેથી પાછળ છોડવા ભારત સજ્જ છે, 2030 સુધીમાં તેનો અંદાજિત જીડીપી 7.3 ટ્રિલિયન યુએસ ડોલર થવાનો અંદાજ છે.વૃદ્ધિની ગતિએ અપેક્ષા કરતાં વધુ સકારાત્મક આશ્ચર્ય સર્જ્યું, 2025-26ના બીજા ક્વાર્ટરમાં જીડીપી દોઢ વર્ષના સર્વોચ્ચ સ્તરે પહોંચી, જે વૈશ્વિક વેપારની સતત અનિશ્ચિતતાઓ વચ્ચે ભારતની સ્થિતિસ્થાપકતા દર્શાવે છે. આ વિસ્તરણને ટેકો આપવામાં, મજબૂત ખાનગી વપરાશના નેતૃત્વ હેઠળના સ્થાનિક પરિબળોએ કેન્દ્રિય ભૂમિકા ભજવી.

ઉચ્ચ-આવૃત્તિ સૂચકાંકો સતત આર્થિક પ્રવૃત્તિ દર્શાવે છે: ફુગાવો નીચી સહનશીલતા મર્યાદાથી નીચે રહ્યો છે, બેરોજગારીમાં સતત ઘટાડો જોવા મળી રહ્યો છે, અને નિકાસ કામગીરીમાં સુધારો ચાલુ છે. વધુમાં, નાણાકીય સ્થિતિ અનુકૂળ રહી છે, જેમાં વાણિજ્યિક ક્ષેત્રને ધિરાણનો મજબૂત પ્રવાહ જોવા મળ્યો છે, જ્યારે શહેરી વપરાશમાં વધુ મજબૂતીના કારણે માંગની સ્થિતિ મક્કમ રહી છે.

વૃદ્ધિનો વેગ મજબૂત થઈ રહ્યો છે

નાણાકીય વર્ષ 2025-26ના બીજા ત્રિમાસિક ગાળામાં ભારતનો વાસ્તવિક જીડીપી 8.2% વધ્યો છે, જે અગાઉના ત્રિમાસિક ગાળામાં 7.8% અને 2024-25ના ચોથા ત્રિમાસિક ગાળામાં 7.4% થી વધુ છે. વૈશ્વિક વેપાર અને નીતિગત અનિશ્ચિતતાઓ વચ્ચે સ્થાનિક માંગની મજબૂતાઈને કારણે આ વૃદ્ધિ થઈ છે.વાસ્તવિક કુલ મૂલ્યવર્ધન (GVA)માં 8.1% નો વધારો નોંધાયો, જેને ઉત્સાહિત ઔદ્યોગિક અને સેવા ક્ષેત્રોએ વેગ આપ્યો.

ભારતીય રિઝર્વ બેંકે નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માટે ભારતના જીડીપી વૃદ્ધિના અંદાજને અગાઉના 6.8% થી વધારીને 7.3% કર્યો.ભારતનો ઘરેલું વિકાસ વૃદ્ધિના પંથે અગ્રેસર છે, જે મજબૂત ઘરેલું માંગ, આવકવેરા અને માલ અને સેવા કર (જીએસટી)નું સરળીકરણ, ક્રૂડ ઓઈલના ભાવમાં નરમાઈ, સરકારના મૂડી ખર્ચ (કેપેક્સ) ને અગ્રિમતા આપીને તેનો વહેલો અમલ, તથા અનુકૂળ નાણાકીય અને આર્થિક પરિસ્થિતિઓ જેવા અનેક પરિબળોને આભારી છે, જે સાધારણ ફુગાવા દ્વારા સમર્થિત છે.

• , ઘરેલું પરિબળો - કૃષિ ક્ષેત્રે સાનુકૂળ સંભાવનાઓ, જીએસટી સરળીકરણની સતત અસરો, નિયંત્રિત ફુગાવો અને કોર્પોરેટ્સ તથા નાણાકીય સંસ્થાઓના મજબૂત સરવૈયા - સહાયક નાણાકીય અને આર્થિક પરિસ્થિતિઓ સાથે જોડાતાં આર્થિક પ્રવૃત્તિને સતત વેગ આપશે તેવી અપેક્ષા છે.બાહ્ય પરિબળો, જેવા કે સેવાઓની નિકાસ, મજબૂત રહેવાનો અંદાજ છે, અને તે જ સમયે, વર્તમાન વેપાર અને રોકાણ વાટાઘાટોના ઝડપી પૂર્ણ થવાથી વધારાની વૃદ્ધિની સંભાવના ઊભી થાય છે.ચાલુ સુધારાઓ વૃદ્ધિની સંભાવનાઓને વધુ વેગ આપશે.વર્તમાન મેક્રો આર્થિક પરિસ્થિતિ ઉચ્ચ વૃદ્ધિ અને ઓછો ફુગાવાનો દુર્લભ “સોનેરી સમયગાળો” રજૂ કરે છે.

ઘટતો બેરોજગારી દર

રોજગાર એ વિકાસ અને સમૃદ્ધિ વચ્ચેનો નિર્ણાયક સેતુ છે. ભારતમાં, જ્યાં વસ્તીના આશરે 26% લોકો 10-24 વર્ષની વયના છે, આ જનસાંખ્યિક ક્ષણ પેઢીગત સુવર્ણ તક પ્રદાન કરે છે.વિશ્વના સૌથી યુવાન રાષ્ટ્રોમાંનું એક હોવાથી, ભારતની વૃદ્ધિ ગાથા ગુણવત્તાયુક્ત રોજગાર નિર્માણ કરવાની તેની ક્ષમતા દ્વારા આકાર લઈ રહી છે, જે તેના વિસ્તરી રહેલા શ્રમબળને ઉત્પાદક રીતે સમાવી શકે અને સર્વસમાવેશી, ટકાઉ વિકાસ સુનિશ્ચિત કરે.

રોજગારના વલણો પર નજર રાખવી એ અસરકારક નીતિ ઘડતરમાં કેન્દ્ર સ્થાને છે.આ દિશામાં, રાષ્ટ્રીય આંકડા કચેરીએ 2017-18 માં સામયિક શ્રમ દળ સર્વેક્ષણ (પીએલએફએસ) શરૂ કર્યું, જે શ્રમ દળ ભાગીદારી દર (એલએફપીઆર), કાર્યકર વસ્તી ગુણોત્તર (ડબલ્યુપીઆર) અને બેરોજગારી દર (યુઆર) જેવા મુખ્ય શ્રમ સૂચકાંકો વિશે સમયસર અને મહત્વપૂર્ણ માહિતી પૂરી પાડે છે. અત્રે નોંધનીય છે કે, 2025ના સામયિક શ્રમ બળ સર્વેક્ષણમાં બેરોજગારીમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો જોવા મળ્યો છે, સાથે ભાગીદારી અને કામદાર વસ્તી ગુણોત્તરમાં પણ નોંધપાત્ર સુધારો થયો છે, જે રોજગારની સ્થિતિ મજબૂત થઈ રહી હોવાનો સંકેત આપે છે.

બેરોજગારી ઘટાડાના માર્ગે છે

ભારતમાં બેરોજગારીના ઘટતા વલણો ચાલુ રહ્યા છે, જે ઉત્પાદક રોજગારમાં કાર્યબળના મજબૂત શોષણને સૂચવે છે.

બેરોજગારી આર્થિક પ્રવૃત્તિની ગતિને ગાઢ રીતે પ્રતિબિંબિત કરે છે - એક જ સિક્કાની બે બાજુ.વૃદ્ધિ વેગ પકડે છે તેમ, ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓનું વધુ ઉત્પાદન શ્રમ માટે વધુ માંગ ઊભી કરે છે, જેના પરિણામે રોજગારની વધુ તકો મળે છે અને બેરોજગારી ઘટે છે. આ સંદર્ભમાં, ભારતની ઘટતી બેરોજગારી તેના આર્થિક વેગની મજબૂતાઈ દર્શાવે છે.વૃદ્ધિ મજબૂત રહેશે તેવી ધારણા સાથે, ભારતના રોજગારના સુધરતા પરિણામો સતત વૃદ્ધિ અને રોજગાર સર્જન વચ્ચેના સકારાત્મક ચક્રને રેખાંકિત કરે છે.

• નવેમ્બર 2025માં, 15 અને તેથી વધુ વયના લોકો માટેનો બેરોજગારી દર (CWS અનુસાર) ઓક્ટોબર 2025ના 5.4 ટકા ની સરખામણીમાં ઘટીને 4.8 ટકા થયો છે, જે એપ્રિલ 2025 (5.1 ટકા) પછીનું સૌથી નીચું સ્તર છે.આ ઘટાડો મહિલાઓમાં બેરોજગારી દરમાં તીવ્ર ઘટાડાને કારણે મોટા ભાગે થયો છે.શહેરી મહિલાઓમાં બેરોજગારીનો દર 9.7% થી ઘટીને 9.3% થયો, જ્યારે ગ્રામીણ મહિલાઓ માટે તે 4.0% થી ઘટીને 3.4% થયો.
• એકંદરે, ગ્રામીણ બેરોજગારી દર 3.9%ની નવી નીચી સપાટીએ પહોંચ્યો, જ્યારે શહેરી બેરોજગારી દર ઘટીને 6.5% થયો.

શ્રમ દળ અને શ્રમિકોની ભાગીદારીમાં વૃદ્ધિ

બેરોજગારીનું રેકૉર્ડ સ્તર નીચે પર હોવાથી, અન્ય બે મુખ્ય સૂચકાંકો - LFPR (શ્રમ દળ ભાગીદારી દર) અને WPR (કાર્યકર વસ્તી ગુણોત્તર) (CWS અનુસાર) - પણ એક મજબૂત અને સમાવેશી શ્રમ બજારનું વચન દર્શાવે છે.

• શ્રમ દળ ભાગીદારી દર (LFPR) એટલે વસ્તીમાં શ્રમ દળમાં (એટલે ​​કે કામ કરતા, કામ શોધી રહેલા કે કામ માટે ઉપલબ્ધ વ્યક્તિઓ) સમાવિષ્ટ વ્યક્તિઓની ટકાવારી.જેમ-જેમ વધુ લોકો કાર્યબળમાં પ્રવેશી રહ્યા છે, તેમ તેમ શ્રમ દળ ભાગીદારી દરમાં થતો વધારો શ્રમ બજારની સુધરતી સક્રિયતાનો સંકેત આપે છે. 15 વર્ષ અને તેથી વધુ વયના લોકો માટે કુલ શ્રમ દળ ભાગીદારી દર નવેમ્બર 2025માં સાત મહિનાની ઊંચી સપાટીએ 55.8 ટકા પર પહોંચ્યો (જૂન 2025માં 54.2 ટકા).
• WPR એ વસ્તીમાં નોકરી કરતા લોકોની ટકાવારી છે.વધતો કાર્યબળ ભાગીદારી દર એ કેટલા લોકો ખરેખર કામ કરી રહ્યા છે અને બેરોજગાર નથી તેનો એક મુખ્ય સૂચક છે.નવેમ્બર 2025માં 15 અને તેથી વધુ વયના લોકો માટે એકંદર કાર્ય સહભાગિતા દર (WPR) ઓક્ટોબરના 52.5% અને જૂન 2025ના 51.2% થી વધીને 53.2% થયો.

આ વલણો મજૂર બજારની સ્થિતિ મજબૂત થઈ રહી હોવાનું દર્શાવે છે, જેને ગ્રામીણ રોજગારમાં વધારો, મહિલાઓની ભાગીદારીમાં વૃદ્ધિ અને શહેરી મજૂર માંગમાં ધીમી પુનઃપ્રાપ્તિનો ટેકો મળ્યો છે.

2025માં ફુગાવામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો જોવા મળ્યો.

ગ્રાહક ભાવ સૂચકાંક (સીપીઆઈ) એ પરિવારોના ચોક્કસ સમૂહો દ્વારા સામાન્ય રીતે ખરીદવામાં આવતી ચીજવસ્તુઓ અને સેવાઓના ટોપલાના ભાવમાં થતો ફેરફાર છે.2025માં ભારતે એકંદરે સૌમ્ય ફુગાવાનો માહોલ અનુભવ્યો.વર્ષની શરૂઆતમાં જાન્યુઆરીમાં સીપીઆઈ ફુગાવો 4.26% હતો અને મધ્ય વર્ષ સુધીમાં તે ક્રમશઃ ઘટ્યો હતો, ત્યારબાદ વર્ષના બીજા અર્ધવાર્ષિક ગાળામાં તે વધુ ઘટીને ઘણા વર્ષોના નીચા સ્તરે પહોંચી ગયો હતો.જૂન મહિનામાં, ગ્રાહક ભાવ સૂચકાંક (સીપીઆઇ) ફુગાવો 2.10% નોંધાયો, જે ભારતીય રિઝર્વ બેંક (આરબીઆઇ) ના મધ્યમ ગાળાના 4% ના ફુગાવાના લક્ષ્યાંક અને +/- 2% ની સહનશીલતા શ્રેણીની અંદર હતો.મુખ્ય ગ્રાહક ભાવ સૂચકાંક ઘટાડાના માર્ગે આગળ વધ્યો અને ઓક્ટોબરમાં લગભગ 0.25 ટકાના ઐતિહાસિક નીચલા સ્તરે પહોંચ્યો.સપ્ટેમ્બર-ઓક્ટોબર મહિના દરમિયાન જોવા મળતા સામાન્ય વલણથી વિપરીત, ફુગાવામાં અપેક્ષા કરતાં વધુ ઝડપથી આવેલો ઘટાડો ખાદ્ય પદાર્થોના ભાવમાં થયેલા સુધારાને કારણે હતો.નવેમ્બર સુધીમાં, સીપીઆઈ ફુગાવો 0.71 ટકા પર પહોંચી ગયો, જે વ્યાપક વપરાશ બાસ્કેટમાં સતત ભાવ સ્થિરતાને રેખાંકિત કરે છે.

બદલાતી સ્થૂળ આર્થિક અને નાણાકીય પરિસ્થિતિના સંદર્ભમાં, ભારતીય રિઝર્વ બેંકે નીતિ રેપો દર 25 બેઝિસ પોઈન્ટ ઘટાડીને 5.25% સુધી કર્યો છે, તટસ્થ વલણ સાથે.હેડલાઇન અને કોર બંને સ્તરે મોંઘવારીના સૌમ્ય દૃષ્ટિકોણને કારણે આર્થિક વૃદ્ધિ અને ફુગાવા વચ્ચે સંતુલનનો સંકેત મળે છે, જે આર્થિક વૃદ્ધિના વેગને ટેકો આપવા માટે નીતિગત અવકાશ પૂરો પાડવાનું ચાલુ રાખે છે.2025માં ફુગાવાનો એકંદર માર્ગ ભારતની ફુગાવા નિયંત્રણ માળખાની અસરકારકતાને પુષ્ટિ આપી, જ્યારે સીપીઆઈના પરિણામો આરબીઆઈ દ્વારા નિર્ધારિત મર્યાદામાં સુરક્ષિતપણે વર્ષના મોટા ભાગના સમયગાળા દરમિયાન સમાયેલા રહ્યા.

2025માં જથ્થાબંધ ભાવની ગતિશીલતાએ પણ મધ્યમ ફુગાવાના આ વલણને પ્રતિબિંબિત કર્યું.અર્થતંત્રમાં જથ્થાબંધ ભાવની સરેરાશ ગતિવિધિને માપતા જથ્થાબંધ ભાવ સૂચકાંક (ડબલ્યુપીઆઈ) ફુગાવાએ જાન્યુઆરીમાં 2.31%ના હકારાત્મક દર સાથે વર્ષની શરૂઆત કરી હતી. તૈયાર ખાદ્ય ઉત્પાદનો, ખાદ્ય પદાર્થો, અન્ય ઉત્પાદન ક્ષેત્ર, બિન-ખાદ્ય પદાર્થો અને કાપડના ઉત્પાદન વગેરેના ઊંચા ભાવોને કારણે તેને મદદ મળી હતી. એપ્રિલના 0.85% ના નીચા ફુગાવાના સ્તરથી, જથ્થાબંધ ભાવ ફુગાવો હળવા સકારાત્મક સ્તરો વચ્ચે વધઘટ થતો રહ્યો, જે નવેમ્બર 2025 માં કામચલાઉ -0.32% ના વાર્ષિક ડબલ્યુપીઆઈ ફુગાવાના દરમાં પરિણમ્યો.આ વિકાસ છૂટક અને જથ્થાબંધ બંને સ્તરે ભાવ દબાણમાં એકંદર ઘટાડો દર્શાવે છે, જે નીતિ નિર્ધારણ અને વિકાસ માટે સાનુકૂળ બૃહદ આર્થિક વાતાવરણ પૂરું પાડે છે.

વેપારની કામગીરી સુધરી

જાન્યુઆરી 2025માં, ભારતનો વિદેશ વેપાર વર્ષની મજબૂત ગતિ સાથે શરૂ થયો, જેમાં કુલ નિકાસ (માલસામાન અને સેવાઓ સંયુક્ત) 74.97 અબજ અમેરિકી ડોલરનો અંદાજ હતો, જે જાન્યુઆરી 2024ની સરખામણીમાં 9.72% નો વધારો દર્શાવે છે.જૂન 2025 સુધીમાં સંચિત નિકાસ (એપ્રિલ-જૂન 2025) યુએસ ડોલર 210.31 બિલિયન પર પહોંચી (5.94% નો વધારો), જ્યારે બિન-પેટ્રોલિયમ નિકાસે પણ સકારાત્મક ગતિ જાળવી રાખી.વર્ષના પ્રારંભિક અને મધ્ય ગાળાના આ વલણોએ નિકાસમાં સ્થિર વિસ્તરણ અને વૈવિધ્યસભર બાહ્ય માંગ દર્શાવ્યા હતા.નવેમ્બર 2025 સુધીમાં, તે વર્ષની વેપારની ગતિશીલતાએ બાહ્ય ક્ષેત્ર સાથે સતત જોડાણ દર્શાવ્યું.

ભારતની વેપારી માલની નિકાસ કામગીરી 2025માં મુખ્ય ઉત્પાદન જૂથોમાં અને વૈશ્વિક બજારોમાં મજબૂત બની.શરૂઆતમાં, જાન્યુઆરી 2025માં 36.43 અબજ અમેરિકી ડોલરના નિકાસ મૂલ્ય સાથે, ભારતીય નિકાસકારોએ વર્ષભર નિકાસ જાળવી રાખવા માટે વિવિધ માંગની પરિસ્થિતિઓનો આધાર લીધો. એન્જિનિયરિંગ માલસામાન, ઇલેક્ટ્રોનિક માલસામાન, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, રત્ન અને આભૂષણો, અને પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનો જેવા ક્ષેત્રોના મજબૂત યોગદાનને કારણે, વેપારી ચીજવસ્તુઓની નિકાસે સકારાત્મક વેગ જાળવી રાખ્યો હતો, જે ભારતીય ઉત્પાદનની સ્પર્ધાત્મકતા અને વૈશ્વિક મૂલ્ય શૃંખલાઓ સાથેના વેપાર જોડાણોને દર્શાવે છે.નવેમ્બર 2025 સુધીમાં, માલસામાનની નિકાસ મૂલ્ય 38.13 અબજ યુએસ ડોલર સુધી વધ્યું, જે વૈશ્વિક વ્યાપાર અવરોધો દરમિયાન પણ બાહ્ય ક્ષેત્રના પ્રદર્શનમાં સતત વૃદ્ધિનો પ્રવાહ દર્શાવે છે.

વર્ષ 2025માં નિકાસના મજબૂત વિકાસમાં ફાળો આપતી વેપારી ચીજવસ્તુઓમાં કાજુ, દરિયાઈ ઉત્પાદનો, અન્ય અનાજ, ઇલેક્ટ્રોનિક ચીજવસ્તુઓ, એન્જિનિયરિંગ ચીજવસ્તુઓ અને પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોનો સમાવેશ થતો હતો, જેમણે 11 વર્ષમાં 10% થી વધુ વૃદ્ધિનો અનુભવ કર્યો હતો.

2025માં યુનાઇટેડ કિંગડમ, ઓમાન અને ન્યુઝીલેન્ડ સાથે વેપારી ભાગીદારીને સુદૃઢ કરીને, ભારતે વૈશ્વિક નિકાસ ક્ષેત્રે તેનો વ્યાપ વધાર્યો અને ઉભરતા બજારોમાં તેની નિકાસ માટેની પહોંચ સુધારી.જાન્યુઆરી 2025 થી, ભારતે વેપાર વૈવિધ્યકરણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને ચીન, હોંગકોંગ, બ્રાઝિલ, ઇટાલી, ફ્રાન્સ, ઓસ્ટ્રેલિયા, સંયુક્ત આરબ અમીરાત, બેલ્જિયમ, જર્મની અને અન્ય ઘણા દેશો સાથેનો પોતાનો વેપાર વધાર્યો છે.

સેવાઓની નિકાસ સ્થિતિસ્થાપકતાનો મુખ્ય આધારસ્તંભ રહી છે, જે એપ્રિલ-નવેમ્બર 2025 દરમિયાન 248.56 બિલિયન અમેરિકી ડોલરથી 8.65%ના વધારા સાથે અંદાજિત 270.06 બિલિયન અમેરિકી ડોલર પર પહોંચી છે. આ વૃદ્ધિ કમ્પ્યુટર સેવાઓ અને વ્યવસાય સેવાઓમાં ભારતની વધી રહેલી વૈશ્વિક સ્પર્ધાત્મકતા દર્શાવે છે. એકંદરે, નિકાસ ક્ષેત્ર ભારતીય અર્થતંત્રની સ્થિરતા અને વૃદ્ધિની સંભાવનાઓને મજબૂત કરવાનું ચાલુ રાખે છે.

બાહ્ય ક્ષેત્ર સ્થિતિસ્થાપકતા દર્શાવે છે

ભારતનું બાહ્ય ક્ષેત્ર સ્થિતિસ્થાપક રહે છે.મજબૂત સેવાઓની નિકાસ અને મજબૂત રેમિટન્સને કારણે, ચાલુ ખાતાની ખોટ નાણાકીય વર્ષ 2024-25ના બીજા ત્રિમાસિક ગાળામાં જીડીપીના 2.2% થી ઘટીને 2025-26ના બીજા ત્રિમાસિક ગાળામાં 1.3% થઈ.વધુમાં, નાણાકીય વર્ષ 2025-26ના બીજા ત્રિમાસિક ગાળામાં પ્રેષિત નાણાંમાં 10.7% (વર્ષ-દર-વર્ષ)નો વધારો થયો.સેવા ક્ષેત્રની નિકાસના સકારાત્મક દેખાવ અને વિદેશમાંથી આવતી રેમિટન્સમાં વૃદ્ધિને કારણે 2025-26 દરમિયાન ચાલુ ખાતાની ખાધ (CAD) મર્યાદિત રહેશે તેવી અપેક્ષા છે.

બાહ્ય નાણાકીય સહાયના મોરચે, વિદેશી પ્રત્યક્ષ રોકાણ (એફડીઆઈ) એ વર્ષના પ્રથમ છ મહિના દરમિયાન નોંધપાત્ર વેગ મેળવ્યો.એપ્રિલથી સપ્ટેમ્બર 2025-26ના સમયગાળા માટે, એક વર્ષ અગાઉના સમાન સમયગાળાની સરખામણીમાં; કુલ વિદેશી પ્રત્યક્ષ રોકાણમાં 19.4% નો વધારો થયો, જે US$ 43.4 બિલિયનથી વધીને US$ 51.8 બિલિયન થયું, જ્યારે ચોખ્ખું વિદેશી પ્રત્યક્ષ રોકાણ 127.6% વધીને US$ 3.4 બિલિયનથી US$ 7.7 બિલિયન થયું.પ્રત્યાવર્તનમાં ઘટાડાને કારણે નોંધપાત્ર વધારો જોવા મળ્યો છે, જોકે વિદેશી સીધા રોકાણમાં વૃદ્ધિ થઈ છે.

ભારતમાં વિદેશી પોર્ટફોલિયો રોકાણ (FPI) એ 2025-26માં અત્યાર સુધી (એપ્રિલ-ડિસેમ્બર 03) ઇક્વિટી સેગમેન્ટમાં થયેલા બહિર્પ્રવાહને કારણે 0.7 બિલિયન યુએસ ડોલરનો ચોખ્ખો બહિર્પ્રવાહ નોંધાવ્યો.

વધુમાં, વ્યાવસાયિક બાહ્ય ધિરાણ અને બિનનિવાસી થાપણ ખાતાઓ હેઠળનો પ્રવાહ એક વર્ષ અગાઉના 8.1 અબજ યુએસ ડોલરથી એપ્રિલ-ઓક્ટોબર 2025-26 દરમિયાન 6.2 અબજ યુએસ ડોલર સુધી ઘટ્યો.બિન-નિવાસી થાપણોએ એપ્રિલ-સપ્ટેમ્બર 2025-26માં 6.1 અબજ યુએસ ડોલરનો ચોખ્ખો પ્રવાહ નોંધાવ્યો હતો, જે ગયા વર્ષના સમાન સમયગાળાના 10.2 અબજ યુએસ ડોલર કરતાં ઓછો છે.

વ્યાપક વેગ ભારતની વૃદ્ધિ ગાથાને મજબૂત કરે છે

ભારતનો વૃદ્ધિ દૃષ્ટિકોણ તેજસ્વી રહે છે, મજબૂત આર્થિક પાયાને કારણે વૈશ્વિક અને સ્થાનિક સંસ્થાઓ તેમના અંદાજોમાં સુધારો કરી રહી છે.મુખ્ય ક્ષેત્રોમાં જોવા મળેલા વ્યાપક વેગને ધ્યાનમાં રાખીને, ભારતીય રિઝર્વ બેંકે નાણાકીય વર્ષ 2025-26 માટે જીડીપી વૃદ્ધિનો પોતાનો અંદાજ 6.8 ટકાથી વધારીને 7.3 ટકા કર્યો છે.

આ આશાવાદને આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીઓએ પણ સમર્થન આપ્યું છે: વર્લ્ડ બેંક 2026માં ૬.૫% વૃદ્ધિનો અંદાજ મૂકે છે; મૂડીઝ 2026માં 6.4% અને 2027માં 6.5% વૃદ્ધિ સાથે ભારત જી20 અર્થતંત્રમાં સૌથી ઝડપથી વિકસતું રહેશે તેવી અપેક્ષા રાખે છે; આઇએમએફએ 2025 માટે તેના અંદાજો 6.6% અને 2026 માટે 6.2% સુધી વધાર્યા છે; ઓઇસીડી 2025માં 6.7% વૃદ્ધિ અને 2026માં 6.2% વૃદ્ધિની આગાહી કરે છે; એસએન્ડપી ચાલુ નાણાકીય વર્ષમાં 6.5% અને આગામી નાણાકીય વર્ષમાં ૬.૭% વૃદ્ધિની અપેક્ષા રાખે છે; એશિયન ડેવલપમેન્ટ બેંકે 2025 માટે પોતાનો અંદાજ 7.2% સુધી વધાર્યો છે; અને ફિચે મજબૂત ગ્રાહક માંગને કારણે નાણાકીય વર્ષ 2026 માટે પોતાનું અનુમાન 7.4% સુધી વધાર્યું છે.

ટકાઉ આંતરરાષ્ટ્રીય વિશ્વાસ, મજબૂત સ્થાનિક માંગ, ઘટી રહેલી બેરોજગારી અને ફુગાવામાં ઘટાડો - આ તમામ પરિબળો દેશને 2047ના તેના વિકાસ લક્ષ્યો તરફ સ્થિર ગતિએ આગળ વધવા માટે અનુકૂળ સ્થિતિ પૂરી પાડે છે.

પીઆઈબી સંશોધન

સંદર્ભ

નાણા મંત્રાલય

https://www.indiabudget.gov.in/economicsurvey/doc/echapter.pdf

શ્રમ અને રોજગાર મંત્રાલય

https://dge.gov.in/dge/sites/default/files/2024-02/Employment_Situation_in_India_NOV_2023.pdf

https://labour.gov.in/sites/default/files/pib2097939.pdf

આંકડાશાસ્ત્ર અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલય

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2204089®=3&lang=2

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2128833®=3&lang=2

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2161834®=3&lang=2

https://www.mospi.gov.in/sites/default/files/press_release/CPI_PR_12Mar25.pdf

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2202940®=3&lang=1

વાણિજ્ય અને ઉદ્યોગ મંત્રાલય

https://eaindustry.nic.in/uploaded_files/WPI_Manual.pdf

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2103131®=3&lang=2

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2128568®=3&lang=2

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2204071®=3&lang=1

https://www.commerce.gov.in/wp-content/uploads/2025/02/PIB-Release-January-2025-fin-1.pdf

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2144870®=3&lang=2

https://www.commerce.gov.in/wp-content/uploads/2025/12/PIB-Release-Nov-2025.pdf

https://static.pib.gov.in/WriteReadData/specificdocs/documents/2025/feb/doc2025217504101.pdf

https://static.pib.gov.in/WriteReadData/specificdocs/documents/2025/dec/doc20251215732101.pdf

ભારતીય રિઝર્વ બેંક

https://rbidocs.rbi.org.in/rdocs/Bulletin/PDFs/DEC25A728ED88AE074D6092BB300124563772.PDF

https://rbidocs.rbi.org.in/rdocs/PressRelease/PDFs/PR16331051154700094ACFB40DE08AE141531C.PDF

રિઝર્વ બેંકની અખબારી યાદી (પીડીએફ)

https://rbidocs.rbi.org.in/rdocs/PressRelease/PDFs/PR1634B0D9F50971B34688AAED3CA902AB3B0B.PDF

આર્થિક સહકાર અને વિકાસ સંગઠન

https://www.oecd.org/en/publications/oecd-economic-outlook-volume-2025-issue-2_9f653ca1-en/full-report/india_65a8d75a.html

https://www.oecd.org/en/data/indicators/inflation-cpi.html

https://www.oecd.org/en/publications/2025/09/oecd-economic-outlook-interim-report-september-2025_ae3d418b.html

વિશ્વ બેંક

https://www.worldbank.org/ext/en/country/india

https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/71109bfe-cb0e-47d6-b2c5-722341e42b99/content

આંતરરાષ્ટ્રીય મજૂર સંગઠન

https://www.ilo.org/sites/default/files/2024-08/India%20Employment%20-%20web_8%20April.pdf

મૂડીઝ

https://www.moodys.com/web/en/us/insights/credit-risk/outlooks/macroeconomics-2026.html

આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય ભંડોળ

https://www.imf.org/external/pubs/ft/fandd/basics/unemploy.htm#:~:text=Unemployment%20is%20highly%20dependent%20on,sides%20of%20the%20same%20coin

https://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO/IND?zoom=IND&highlight=IND

ભારત બ્રાન્ડ ઇક્વિટી ફાઉન્ડેશન

https://www.ibef.org/economy/indian-economy-overview

પીઆઇબી આર્કાઇવ્ઝ

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2195990®=3&lang=1

https://www.pib.gov.in/PressReleasePage.aspx?PRID=2174773®=3&lang=2

પીઆઇબીની વેબસાઇટ પર આ હકીકત પત્રક ઉપલબ્ધ છે.

એશિયન વિકાસ બેંક

https://www.adb.org/sites/default/files/publication/1102431/ado-december-2025.pdf

અન્ય

https://www.newsonair.gov.in/sps-global-rating-projects-indias-economy-to-grow-6-5-in-current-fiscal-year/

https://ddnews.gov.in/en/fitch-raises-indias-fy26-gdp-growth-forecast-to-7-4-on-strong-consumption-tax-reforms/

પીડીએફ ફાઇલ માટે અહીં ક્લિક કરો.

SM/DK/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com