નેશનલ કાઉન્સિલ ઓફ એપ્લાઇડ ઇકોનોમિક રિસર્ચના ઉપાધ્યક્ષ મનીષ સાબરવાલ દ્વારા 11મી ડિસેમ્બર, 2025 ના રોજ “ભારતની રોજગાર સંભાવનાઓ: નોકરીઓ તરફના માર્ગો” શીર્ષકવાળો એક અભ્યાસ બહાર પાડવામાં આવ્યો. NCAER ખાતે પ્રોફેસર ફરઝાના આફ્રિદી અને તેમની સંશોધકોની ટીમ દ્વારા લખાયેલ આ અહેવાલ, દેશમાં રોજગાર સર્જનના મુખ્ય ચાલક તરીકે કૌશલ્ય અને નાના ઉદ્યોગોની ભૂમિકાને રેખાંકિત કરે છે. વધુમાં, NCAERના અહેવાલ મુજબ, તે શ્રમબળની ભાગીદારી અને શ્રમ ઉત્પાદકતાની ગુણવત્તા અને જથ્થા બંનેમાં વધારો કરવાના અવરોધોને દૂર કરવાની જરૂરિયાત પર પ્રકાશ પાડે છે.

અહેવાલ જણાવે છે કે રોજગારમાં વધારો મુખ્યત્વે સ્વ-રોજગારમાં વધારાને કારણે થયો છે, જ્યારે કુશળ શ્રમબળ તરફનું સંક્રમણ ધીમું રહ્યું છે. શ્રમ-સઘન ઉત્પાદન અને સેવા ક્ષેત્રોમાં રોજગારની તકોને મજબૂત કરવાથી વિકસિત ભારતના વિઝન સાથે સુસંગત રહીને, જીડીપીના વૃદ્ધિ દરને લગભગ 8 ટકા પર જાળવવામાં મદદ મળી શકે છે, એમ તે કહે છે.

અહેવાલ રજૂ કરતાં NCAERના ઉપાધ્યક્ષ, મનીષ સાબરવાલે જણાવ્યું કે, “ભારત વિશ્વની ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનવા તરફ આગળ વધી રહ્યું છે, અને જ્યારે તેની માથાદીઠ જીડીપી હાલમાં 128મા ક્રમે છે, ત્યારે આ રોજગાર અને સર્વસમાવેશક વૃદ્ધિને પ્રાથમિકતા આપવાની મૂલ્યવાન તકોને પ્રકાશિત કરે છે.”

પ્રોફેસર આફ્રિદીએ જણાવ્યું હતું કે, "ભારતમાં સ્વરોજગારનું વર્ચસ્વ ઉદ્યોગસાહસિક ગતિશીલતાને બદલે આર્થિક જરૂરિયાત દ્વારા પ્રેરિત છે. નાના ખેડૂતોની જેમ, મોટાભાગના નાના ઉદ્યોગો નિર્વાહ સ્તરે કાર્ય કરે છે. ભારતે વાસ્તવિકતાનો સામનો કરવો પડશે કે તેનું રોજગાર ભવિષ્ય તેના નાના સાહસોની ઉત્પાદકતા સાથે જોડાયેલું છે." મુખ્ય પડકાર એ છે કે નોંધણી વગરના ઘરગથ્થુ સાહસો મૂડી, ઉત્પાદકતા અને ટેકનોલોજીના નીચા સ્તર સાથે કાર્ય કરે છે.

મુખ્ય લેખકે જણાવ્યું કે, “ડિજિટલ તકનીકોનો ઉપયોગ કરતા ઉદ્યોગો, ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ ન કરતા ઉદ્યોગોની સરખામણીમાં 78% વધુ કામદારોને નોકરી પર રાખે છે. ધિરાણની પહોંચમાં 1% નો વધારો પણ ભાડે રાખેલા કામદારોની અપેક્ષિત સંખ્યામાં 45% નો વધારો કરે છે.”

સ્પષ્ટ વસ્તી વિષયક લાભ હોવા છતાં રોજગાર સર્જનમાં સતત પડકારો અંગે, અહેવાલ કહે છે કે સપ્લાય બાજુએ, ભારતનું શ્રમબળ અપસ્કિલિંગથી ઘણો ફાયદો મેળવી શકે છે, ખાસ કરીને નવી તકનીકો અને AI ના આગમન સાથે. મધ્યમ-કુશળ નોકરીઓ રોજગાર વૃદ્ધિ પર પ્રભુત્વ ધરાવે છે, ખાસ કરીને સેવાઓમાં, જ્યારે ઉત્પાદન ઓછું-કુશળ સઘન રહે છે. તે કહે છે કે, “ઔપચારિક કૌશલ્યમાં રોકાણ દ્વારા કુશળ શ્રમબળનો હિસ્સો 12 ટકા પોઇન્ટ્સ વધારવાથી 2030 સુધીમાં શ્રમ-સઘન ક્ષેત્રોમાં રોજગારમાં 13% થી વધુનો વધારો થઈ શકે છે.”

અભ્યાસમાં સિમ્યુલેશન્સ દર્શાવે છે કે મધ્યમ વૃદ્ધિના દૃશ્ય હેઠળ ઔપચારિક રીતે કુશળ શ્રમબળમાં વધારો કરવાથી શ્રમ-સઘન ક્ષેત્રોમાં નોંધપાત્ર નોકરીઓનો લાભ થઈ શકે છે. તે કહે છે કે, “કુશળ શ્રમબળનો હિસ્સો 9 ટકા પોઇન્ટ્સ વધારવાથી 2030 સુધીમાં 9.3 મિલિયન નોકરીઓનું સર્જન થઈ શકે છે.”

અહેવાલ પર ચર્ચા કરતા, NCAERના વરિષ્ઠ સલાહકાર ડૉ. જીસી મન્નાએ જણાવ્યું કે અહેવાલ રોજગાર વૃદ્ધિને વેગ આપવાની મજબૂત સંભાવના ધરાવતા મુખ્ય ક્ષેત્રોને પ્રકાશિત કરે છે.

ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ફોર સ્ટડીઝ ઇન ઇન્ડસ્ટ્રિયલ ડેવલપમેન્ટના વિઝિટિંગ પ્રોફેસર આદિત્ય ભટ્ટાચારજીયાએ જણાવ્યું કે, “આ અહેવાલ ભારતને આંતરરાષ્ટ્રીય સંદર્ભમાં મૂકે છે અને તે ક્ષેત્રોને પ્રકાશિત કરે છે જ્યાં દેશમાં સુધારા માટે અને વૈશ્વિક બેન્ચમાર્ક્સ સાથે વધુ મજબૂત જોડાણ માટે અનન્ય તકો છે.”

અહેવાલ આંતર-ક્ષેત્રીય જોડાણોની ગુણક અસરોનો અંદાજ લગાવે છે કે ઉત્પાદન અને સેવાઓ ક્ષેત્રમાં પ્રમાણમાં વધુ શ્રમ-સઘન પેટા-ક્ષેત્રોના ગ્રોસ આઉટપુટ (GO) માં મધ્યમ વૃદ્ધિ 2030 સુધીમાં બહુ-સ્તરીય નોકરીઓનું સર્જન કરશે. જેમકે, ઉત્પાદનમાં કાપડ, વસ્ત્રો અને સંબંધિત ઉદ્યોગોમાં 53% અને વેપાર, હોટેલ, અને સંબંધિત સેવાઓમાં 79% વધુ નોકરીઓનું સર્જન થશે.

તે ચોક્કસ ક્ષેત્રોમાં રોજગારની સંભાવનાને અનલૉક કરવા માટે લક્ષિત હસ્તક્ષેપોની ભલામણ કરે છે. ઉત્પાદનમાં, કાપડ, વસ્ત્રો, ફૂટવેર અને ફૂડ પ્રોસેસિંગ જેવા શ્રમ-સઘન ઉદ્યોગો તરફ પ્રોડક્શન-લિંક્ડ ઇન્સેન્ટિવ્સનું પુનર્ગઠન ઉચ્ચ નોકરી ગુણક આપી શકે છે. સેવાઓમાં, પ્રવાસન, શિક્ષણ અને આરોગ્ય માટે નીતિગત સમર્થન મોટા પાયે, સર્વસમાવેશક રોજગારનું સર્જન કરી શકે છે.

SM/BS/GP/JD

(रिलीज़ आईडी: 2202960) आगंतुक पटल : 8