પરિચય

વિશ્વ એઇડ્સ દિવસ એ દર વર્ષે 1 ડિસેમ્બરે વિશ્વભરમાં HIV/AIDS રોગચાળા વિશે જાગૃતિ લાવવા, HIV સંબંધિત બીમારીઓથી મૃત્યુ પામેલા લોકોને યાદ કરવા અને HIV/AIDSથી જીવતા લોકોને ટેકો આપવા માટે ઉજવવામાં આવતો કાર્યક્રમ છે. તે સૌપ્રથમ 1988માં વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO) દ્વારા ઉજવવામાં આવ્યો હતો અને ત્યારથી તે સરકારો, સમુદાયો અને વ્યક્તિઓ માટે રોગ સામેની લડાઈમાં એક થવા માટે એક પ્લેટફોર્મ બની ગયું છે. આ વર્ષની થીમ "અવરોધોને દૂર કરીને, એઇડ્સ પ્રતિભાવમાં પરિવર્તન લાવવું" છે. તે ફક્ત ભૂતકાળની પ્રગતિને જાળવી રાખવાની જ નહીં પરંતુ HIV સેવાઓને વધુ મજબૂત, સમાન અને સમુદાય-સંચાલિત બનાવવા માટે પણ પરિવર્તન લાવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકે છે. થીમ રોગચાળા, સંઘર્ષ અને અસમાનતાઓ દ્વારા સર્જાયેલા અવરોધોને દૂર કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂકે છે જે સંભાળની પહોંચને મર્યાદિત કરે છે. ભારત આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય હેઠળ રાષ્ટ્રીય એઇડ્સ નિયંત્રણ સંગઠન (NACO)ના નેતૃત્વ હેઠળ રાષ્ટ્રવ્યાપી જાગૃતિ અભિયાનો, સમુદાય આઉટરીચ પ્રવૃત્તિઓ અને નવી સરકારી પ્રતિબદ્ધતાઓ દ્વારા દર વર્ષે વિશ્વ એઇડ્સ દિવસની ઉજવણી કરે છે.

 

ભારતની યાત્રા

ભારતના એઇડ્સ નિયંત્રણ કાર્યક્રમને વિશ્વભરમાં એક સફળતાની વાર્તા તરીકે બિરદાવવામાં આવે છે.[1] તેના પ્રારંભિક તબક્કામાં (1985-1991) HIV કેસોની ઓળખ, સુરક્ષિત રક્તદાન સુનિશ્ચિત કરવા અને જાગૃતિ લાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રતિભાવ રાષ્ટ્રીય એઇડ્સ અને STD નિયંત્રણ કાર્યક્રમ (NACP) અને રાષ્ટ્રીય એઇડ્સ નિયંત્રણ સંગઠન (NACO)ના લોન્ચ સાથે ઝડપી બન્યો, જેની સ્થાપના 1992માં આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય હેઠળ બહુ-ક્ષેત્રીય રાષ્ટ્રીય વ્યૂહરચનાનું સંકલન કરવા માટે કરવામાં આવી હતી. સમય જતાં, NACPનું ધ્યાન રાષ્ટ્રીય પ્રતિભાવથી વધુ વિકેન્દ્રિત પ્રતિભાવ અને NGO અને HIV (PLHIV) સાથે જીવતા લોકોના નેટવર્કની ભાગીદારી તરફ સ્થળાંતરિત થયું.

 

રાષ્ટ્રીય એઇડ્સ નિયંત્રણ કાર્યક્રમ (NACP)

તે મૂળભૂત જાગૃતિથી લઈને વ્યાપક નિવારણ, પરીક્ષણ, સારવાર અને ટકાઉપણું સુધીના પાંચ તબક્કામાં વિકસિત થયો છે.

NACP I (1992-1999)

• ભારતનો પ્રથમ મુખ્ય HIV/AIDS નિવારણ અને નિયંત્રણ કાર્યક્રમ શરૂ કરવામાં આવ્યો હતો.
• ઉદ્દેશ્ય: HIVના ફેલાવાને ધીમો કરવો અને AIDSની બીમારી, મૃત્યુદર અને એકંદર અસર ઘટાડવા.

NACP II (1999-2006)

• બે ચોક્કસ ઉદ્દેશ્યો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું:
  • ભારતમાં HIVના ફેલાવાને ઘટાડવા.
  • HIV/AIDS સામે લડવા માટે લાંબા ગાળાની રાષ્ટ્રીય ક્ષમતાને મજબૂત બનાવવી.

NACP III (2007–2012)

• ધ્યે ઉદ્દેશ: 2012સુધીમાં HIV રોગચાળાને રોકવા અને ઉલટાવી દેવા.
• વ્યૂહરચના:
  • ઉચ્ચ જોખમ ધરાવતા જૂથો (HRGs) અને સામાન્ય વસ્તીમાં નિવારણ વધારવા.
  • નિવારણ, સંભાળ, સહાય અને સારવાર સેવાઓને એકીકૃત કરવા.
  • મુખ્ય હાઇલાઇટ્સ: જિલ્લા સ્તરે સંકલન અને દેખરેખ માટે જિલ્લા એઇડ્સ નિવારણ અને નિયંત્રણ એકમો (DAPCUs)ની રચના, જેમાં કલંક/ભેદભાવની જાણ કરવાનો સમાવેશ થાય છે.  

NACP IV (2012–2017)

• ધ્યેય: રોગચાળાનો ઝડપથી અંત લાવો અને સહયોગ સુનિશ્ચિત કરો.
• ઉદ્દેશ્યો:
  • નવા ચેપમાં 50% ઘટાડો (2007ની બેઝલાઇનની તુલનામાં).
  • બધા PLHIV માટે વ્યાપક સંભાળ, સહાય અને સારવાર પૂરી પાડો.
• 2030 સુધીમાં AIDSના અંત લાવવાના ધ્યેયને આગળ વધારવા માટે વિસ્તૃત (2017–2021).
• વિસ્તરણ દરમિયાન મુખ્ય પહેલ:
  • HIV/AIDS (નિવારણ અને નિયંત્રણ) અધિનિયમ, 2017 - HIV (PLHIV) સાથે જીવતા લોકો સામે ભેદભાવને પ્રતિબંધિત કરે છે, ગુપ્તતા સુનિશ્ચિત કરે છે અને પરીક્ષણ અને સારવાર માટે જાણકાર સંમતિની જરૂર છે, જ્યારે નિવારણ અને સંભાળની ઍક્સેસને પ્રોત્સાહન આપે છે.
  • મિશન સંપર્ક - તેનો ઉદ્દેશ HIV (PLHIV) સાથે જીવતા લોકોને "ફરીથી જોડવાનો" હતો જેમણે એન્ટિરેટ્રોવાયરલ થેરાપી (ART) બંધ કરી દીધી હતી - એટલે કે, "ફોલો-અપ ગુમાવનારા" લોકોને શોધી કાઢવા અને ફરીથી કનેક્ટ કરવાનો. તે સમુદાય-આધારિત પરીક્ષણ અને ફોલો-અપ અભિગમ અપનાવે છે.
  • "પરીક્ષણ અને સારવાર" નીતિ (બધા નિદાન થયેલા કેસો માટે ART શરૂ કરવી)
  • નિયમિત સાર્વત્રિક વાયરલ લોડ મોનિટરિંગ

NACP V (2021–2026)

₹15,471.94 કરોડના ખર્ચ સાથે કેન્દ્રીય ક્ષેત્ર યોજના તરીકે શરૂ કરાયેલ, તબક્કો V ભૂતકાળની સફળતાઓ પર નિર્માણ કરવાનો અને ચાલુ પડકારોનો સામનો કરવાનો છે. આ તબક્કાનો ઉદ્દેશ્ય 2030 સુધીમાં જાહેર આરોગ્ય ખતરા તરીકે HIV/AIDS રોગચાળાને દૂર કરવામાં મદદ કરીને સંયુક્ત રાષ્ટ્રના ટકાઉ વિકાસ ધ્યેય 3.3 ને સમર્થન આપવાનો છે, જે નિવારણ, પરીક્ષણ અને સારવાર સેવાઓની વ્યાપક અને જોખમ-મુક્ત ઍક્સેસ દ્વારા કરવામાં આવે છે.

HIV/AIDS જાગૃતિ માટે સરકારી પહેલ

1. દેશભરમાં જાગૃતિ ઝુંબેશને મજબૂત બનાવવી

 

 

 

NACO મોટા પાયે મલ્ટીમીડિયા ઝુંબેશ દ્વારા દેશભરમાં HIV/AIDS જાગૃતિના પ્રયાસોનું નેતૃત્વ કરે છે. વૃદ્ધ અને યુવાન બંને વસ્તી સુધી પહોંચવા માટે માસ મીડિયા, ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ અને સોશિયલ મીડિયાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

2. વિસ્તૃત આઉટડોર આઉટરીચ

બિલબોર્ડ, બસ પેનલ, માહિતી કિઓસ્ક, જાહેર પ્રદર્શનો અને IEC વાન દ્વારા જાગૃતિને મજબૂત બનાવવામાં આવે છે. આ સાધનો દેશભરમાં ઉપલબ્ધ સેવાઓ અને સુવિધાઓને પ્રોત્સાહન આપવામાં મદદ કરે છે.

 

3. સમુદાય-સ્તરીય જાગૃતિ કાર્યક્રમો

• સ્વ-સહાય જૂથો (SHG), આંગણવાડી કાર્યકરો, આશા, પંચાયતી રાજ સભ્યો અને અન્ય લોકો માટે તાલીમ અને સંવેદનશીલતા હાથ ધરવામાં આવે છે. આ પાયાના સ્તરે પહેલ વર્તન પરિવર્તન અને સમુદાય-વ્યાપી જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપે છે.

4. ઉચ્ચ જોખમ ધરાવતા જૂથો માટે લક્ષિત હસ્તક્ષેપો

• ઓક્ટોબર 2025 સુધીમાં, દેશભરમાં 1,587 લક્ષિત હસ્તક્ષેપ પ્રોજેક્ટ્સ શરૂ કરવામાં આવ્યા છે. આ નિવારણ, પરીક્ષણ, સારવાર અને સંભાળ સેવાઓની સમાન પહોંચ સુનિશ્ચિત કરે છે.

5. કલંક અને ભેદભાવ સામે થીમ આધારિત ઝુંબેશ

HIV (PLHIV) ધરાવતા લોકો સામે ભેદભાવ ઘટાડવા અને તેમના સમાવેશને પ્રોત્સાહન આપવા માટે દેશભરમાં વિષયોનું અભિયાન શરૂ કરવામાં આવ્યું છે. આ અભિયાનો કાર્યસ્થળો, આરોગ્યસંભાળ સેટિંગ્સ, શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ અને સમુદાયોમાં લાગુ કરવામાં આવે છે.

 

6. રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં લોકપાલની નિમણૂક

• HIV અને AIDS (નિવારણ અને નિયંત્રણ) અધિનિયમ, 2017 હેઠળ, PLHIV સામે ભેદભાવની ફરિયાદોને સંબોધવા માટે 34 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં લોકપાલની નિમણૂક કરવામાં આવી છે. આ PLHIV ના ગૌરવ અને અધિકારોનું રક્ષણ કરવા માટે સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને વધુ મજબૂત બનાવે છે.[4]

નિષ્કર્ષ

HIV/AIDS સામે લડવામાં ભારતની સફર શક્તિ, નવીનતા અને સહિયારા સમર્પણની શક્તિશાળી વાર્તા રહી છે. પ્રારંભિક રાષ્ટ્રીય AIDS અને STD નિયંત્રણ કાર્યક્રમના પાયાના પ્રયાસોથી લઈને NACP-Vના અદ્યતન લક્ષ્યો સુધી, દેશે અધિકાર-કેન્દ્રિત નીતિઓ, સમુદાય-સંચાલિત નિવારણ વ્યૂહરચનાઓ અને મોટા પાયે મીડિયા પહેલ દ્વારા નેતૃત્વ દર્શાવ્યું છે. ભારતમાં એઇડ્સમાં ઘટાડો વૈશ્વિક સરેરાશ કરતા વધુ સ્પષ્ટ છે, જે વ્યાપક પરીક્ષણ, એન્ટિરેટ્રોવાયરલ થેરાપીની સુધારેલી પહોંચ, ઉચ્ચ જોખમ ધરાવતા જૂથો સુધી ચોક્કસ પહોંચ અને કલંક સામે લડવાના પ્રયાસો દ્વારા નોંધપાત્ર રીતે સરળ બનાવવામાં આવ્યો છે, આ બધું સરકાર અને સમુદાય વચ્ચે સહયોગી પ્રયાસો દ્વારા અમલમાં મૂકવામાં આવ્યું છે. HIV/AIDS સામેની આ ચાલુ લડાઈ તાત્કાલિક કટોકટી વ્યવસ્થાપનથી સતત જોડાણ, માનવ અધિકારોનું રક્ષણ અને મોખરે સમુદાયના અવાજોને મજબૂત બનાવવા તરફ સતત પરિવર્તન દર્શાવે છે.

 

સંદર્ભ:

આરોગ્ય અને પરિવાર કલ્યાણ મંત્રાલય:

• UNAIDS અંદાજ 2025
• સંકલક 7 ^મી આવૃત્તિ
• ભારત HIV અંદાજ 2025

પીડીએફ જોવા માટે અહીં ક્લિક કરો

 

SM/JY/GP/JT

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com

(रिलीज़ आईडी: 2196511) आगंतुक पटल : 2