આઇઆઇટીએફ 2025ના કેન્દ્રમાં યુવાઓ

નવી દિલ્હીમાં આયોજિત 44મા ભારતીય આંતરરાષ્ટ્રીય વેપાર મેળા (IITF)માં, "એક ભારત શ્રેષ્ઠ ભારત"ની ઝલક માત્ર પેવેલિયન કે સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોમાં જ નહીં, પરંતુ પોતાના સ્ટોલ પાછળ ગર્વથી ઊભેલા યુવા કારીગરો અને ઉદ્યોગસાહસિકોના ચહેરા પર પણ જીવંત બને છે. બિજનૌરથી મધુબની, અલવરથી કચ્છ સુધી અને એટલું જ નહીં ભૂમધ્ય સાગર પાર ટ્યુનિશિયા સુધી, 2025નો IITF એક નવી પેઢીને પ્રદર્શિત કરે છે, જે ભારત અને વિશ્વના આર્થિક અને સાંસ્કૃતિક પરિદૃશ્યને નવો આકાર આપવાની મહત્વાકાંક્ષા રાખે છે.

ભારત મંડપમના વિશાળ કોરિડોરમાં, આ યુવા સહભાગીઓ માત્ર ઉત્પાદનો જ નથી વેચી રહ્યા. તેઓ પોતાની પારિવારિક વિરાસતને આગળ વધારી રહ્યા છે, પરંપરાગત શિલ્પોને નવું રૂપ આપી રહ્યા છે, નવી તકનીકો સાથે પ્રયોગ કરી રહ્યા છે અને સાથે જ પોતાની ઉદ્યમશીલતાની યાત્રા શરૂ કરી રહ્યા છે.

તેમની વાર્તાઓમાં, MSMEના વિકાસ, કૌશલ્ય વિકાસ, ગ્રામીણ આજીવિકા અને વૈશ્વિક બજાર સાથે જોડાણને પ્રોત્સાહન આપતી નીતિઓની જીવંત અભિવ્યક્તિ જોવા મળે છે. આ પ્રયાસોને આગળ વધારતાં, ‘મેરા યુવા ભારત’ (MY BHARAT) નામનો કાર્યક્રમ રજૂ કરવામાં આવ્યો છે, જે ભારત સરકારની એક ઐતિહાસિક પહેલ છે. આ કાર્યક્રમ યુવાનોને નેતૃત્વ નિર્માણ, નવીનતાને આગળ વધારવા અને પોતાની ઊર્જાને રાષ્ટ્ર નિર્માણ માટે સાર્થક કાર્યોમાં લગાવવા માટે એક સમર્પિત મંચ ઉપલબ્ધ કરાવે છે.

IITF 2025માં, તેમની મહત્વાકાંક્ષાઓને અનેક અવસર મળી રહ્યા છે. અહીં યુવા ભારતીયોને એક રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય મંચ મળે છે જ્યાંથી તેઓ દેશના ભવિષ્યને નવો આકાર આપી શકે છે.

ઉત્તર પ્રદેશના બિજનૌરથી ગોળના નવા ઉત્પાદનો બનાવતા યુવા ઉદ્યમી

ભારતના સૌથી મોટા શેરડી ઉત્પાદક જિલ્લાઓમાંના એક, બિજનૌરના રહેવાસી 26 વર્ષીય નમન શર્મા નવી પેઢીના એક એવા યુવા છે જે પોતાની વિરાસતને પાછળ છોડવાને બદલે તેને આગળ વધારવા માટે દૃઢ સંકલ્પ છે. યુવા કૃષિ-ઉદ્યમી બનવાની તેમની સફર એક સામાન્ય મિશનથી શરૂ થઈ હતી. તે કહે છે: "હું ગોળ ઉદ્યોગને આધુનિક બનાવવા માંગુ છું અને તેમાંથી રસાયણ મુક્ત અને પ્રાકૃતિક ઉત્પાદનો બજારમાં લાવવા માંગુ છું."

શેરડી ઉગાડતા પરિવારમાં જન્મેલા નમન પોતાની જમીન સાથે જોડાયેલા રહેવા માંગતા હતા, જ્યારે તેમના સાથીઓ અભ્યાસ માટે વિદેશ ગયા હતા. 2021માં, નમને ઔપચારિક રીતે પોતાની પ્રાઇવેટ લિમિટેડ કંપનીની નોંધણી કરાવી, જોકે તેમણે 2018માં જ ગોળ સાથે નવા પ્રયોગો કરવા શરૂ કરી દીધા હતા.

તેમના નાના ભાઈ (21) અને બહેન (23) હવે તેમની મુખ્ય ટીમમાં છે અને તેઓ પેકેજિંગ યુનિટમાં 15 ફેક્ટરી શ્રમિકો અને 25 મહિલાઓને રોજગાર આપીને ગ્રામીણ આજીવિકાની તકો ઊભી કરી રહ્યા છે.

આ તેમનો પહેલો IITF છે અને અહીં પહોંચવું કોઈ સંયોગ નહોતો. બિજનૌર મહોત્સવથી લઈને વસંત મહોત્સવ સુધી, પ્રાદેશિક આયોજનોમાં મળેલી જબરદસ્ત સફળતા પછી આ મુકામ હાંસલ થયો. હવે, તેમની નજર નિકાસ પર છે અને તેઓ પોતાના એકમોને આગળ વધારવા માટે પ્રધાનમંત્રી રોજગાર સર્જન કાર્યક્રમ (PMEGP) માટે અરજી કરી રહ્યા છે.

પદ્મશ્રીની વિરાસત સંભાળી રહેલા મધુબનીના વારસ

બિહારના પેવેલિયનમાં મધુબની ચિત્રકલાના જીવંત રંગો તરત જ આંખોને આકર્ષિત કરે છે અને આ પ્રદર્શનના કેન્દ્રમાં બિહારના જિતવારપુર ગામના 18 વર્ષીય મધુરમ કુમાર ઝા છે જે આ કલાનું પર્યાય બની ગયા છે.

તેમની દાદી કોઈ સામાન્ય કલાકાર નથી. તેઓ પદ્મશ્રી બૌઆ દેવી છે, રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર વિજેતા અને મિથિલા પરંપરાની અગ્રણી હસ્તીઓમાંના એક છે. મધુરમ તેમની કલાત્મકતા અને કૌશલ્યને જોતાં મોટા થયા છે.

તે છ વર્ષની ઉંમરથી પોતાની શરૂઆતને યાદ કરતાં કહે છે, "જ્યારે મારી દાદી પેઇન્ટિંગ બનાવતાં હતાં, તો હું તેમની બાજુમાં બેસતો અને જે પણ તેઓ માંગતા, હું લાવી આપતો. મેં તેમના હાથોને ચિત્ર બનાવતાં જોઈને આ શીખ્યું છે."

પોતાની આ કલાને પ્રદર્શિત કરવા માટે તે પહેલાં જ ઘણા રાજ્યો અને પ્રદર્શનોમાં જઈ ચૂક્યા છે. પોતાના વ્યસ્ત કાર્યક્રમ છતાં, મધુરમ હજી પણ પોતાની પરીક્ષાની તૈયારી કરી રહ્યા છે. તે ગંભીરતાથી કહે છે, ''મેળો પૂરો થયા પછી હું અભ્યાસ શરૂ કરીશ.''

તે આ પેવેલિયનને પોતાની ઓળખ અને ઓળખનો અહેસાસ કરાવવાનો શ્રેય આપે છે: "મારી દાદીમાને કારણે સરકારે અમને એક નામ, એક મંચ આપ્યો છે."

તેમનું સપનું તેમની કલા જેટલું જ વિશાળ છે—મધુબનીને "દરેક ગલી, દરેક દેશ" સુધી પહોંચાડવું અને અંતતઃ એક IRS અધિકારી બનવું અથવા ભારતીય નૌસેનામાં જોડાવું.

મધુરમ યાદ અપાવે છે કે સાંસ્કૃતિક વિરાસત ત્યારે જ આગળ વધે છે જ્યારે યુવા તેને અપનાવે છે, જૂની યાદોના રૂપમાં નહીં, પરંતુ જીવંત, વિકસિત થતી કલાના રૂપમાં.

યુવા કુંભાર પારિવારિક પરંપરાને વધારી રહ્યા છે આગળ

રાજસ્થાન પેવેલિયનમાં, ટેરાકોટાના વાસણોની કતારો, તેજ પ્રકાશમાં ચમકી રહી છે. તેમની વચ્ચે 20 વર્ષીય કરિશ્મા પરજાપત ઊભા છે, જે મૃદુભાષી હોવાની સાથે સાથે આત્મવિશ્વાસથી ભરપૂર છે અને પોતાના પરિવારની લાંબા સમયથી ચાલી આવતી માટીના વાસણ બનાવવાની કલાનું પ્રતિનિધિત્વ કરી રહ્યા છે.

"અમે માટીને કૂટીએ છીએ, પીગળીએ છીએ, પલાળીએ છીએ... પછી મારા પિતાજી તેને આકાર આપે છે અને માટીના ભઠ્ઠામાં પકવે છે," તે આ રીતે સ્પષ્ટ શબ્દોમાં સમજાવે છે જેમણે જીવનભર આ પ્રક્રિયાને થતી જોઈ હોય.

કરિશ્મા દૌસા જિલ્લામાંથી BAનો અભ્યાસ કરી રહી છે અને સાથે જ પોતાના પિતા, માતા, બહેન અને આ કામને સંભાળનારા બે મજૂરોનો પણ પૂરો સાથ આપે છે. તે કહે છે, "અમે ઘરે અભ્યાસ કરીએ છીએ, પરંતુ અમે આ કામમાં મદદ પણ કરીએ છીએ. આ અમારા પરિવારનું કામ છે."

તેમનો સ્ટોલ મહિલા સશક્તિકરણ નિર્દેશાલય દ્વારા પ્રાયોજિત છે: તે જણાવે છે, "સરકાર અમારી પાસેથી કોઈ પૈસા લેતી નથી." જ્યારે પણ પ્રવેશ માટે આમંત્રણ આપવામાં આવે છે, તેઓ અરજી કરે છે અને અત્યાર સુધી તેમના પરિવારની બે વાર પસંદગી થઈ ચૂકી છે.

કરિશ્માની સૌથી ખાસ વાત એ છે કે તે મોટી સહજતાથી પરંપરા અને આધુનિકતા વચ્ચે તાલમેલ બેસાડે છે, ગ્રાહકોની મદદ કરે છે, તકનીકો સમજાવે છે અને કોલેજ જીવન સાથે સંતુલન જાળવીને પોતાના શિલ્પ વિશે વાત કરે છે. તેમની હાજરી ભારતના શિલ્પ પરિદૃશ્યમાં યુવા મહિલાઓની વધતી હાજરી અને પ્રભાવને દર્શાવે છે.

IITFમાં, તેમના પરિવારના ટેરાકોટા ઉત્પાદનો, માત્ર ઉત્પાદનો જ નથી, પરંતુ તે રાજસ્થાનની માટીની છાપ છે જેને યુવા હાથોએ આકાર આપ્યો અને આગળ વધાર્યો છે.

યુવાઓ દ્વારા આગળ વધારાયેલી 800 વર્ષ જૂની વિરાસત

26 વર્ષીય લુહાર જાવેદ અબ્દુલ્લા જ્યારે પોતાના શિલ્પ વિશે વાત કરે છે તો તે રાષ્ટ્રો કરતાં પણ જૂના ઇતિહાસનું વર્ણન કરી રહ્યા હોય છે. "અમારું કામ 800-900 વર્ષ જૂનું છે, પરંતુ અમારો પરિવાર આ કામમાં લગભગ 400 વર્ષથી છે."

ગુજરાતના કચ્છથી આવનારા જાવેદ તાંબાની ઘંટડીઓ બનાવે છે, જેને ક્યારેક ભારતીય કાઉબેલ (Cowbell) તરીકે ઓળખવામાં આવતી હતી અને આ ઘંટડીઓને પશુઓના ગળામાં લટકાવવામાં આવતી હતી. હવે તેમને સંગીત વાદ્યો, પવન ઘંટડીઓ (wind chimes) અને ડોરબેલમાં બદલી દેવામાં આવી છે.

તેમના પારિવારિક વ્યવસાયમાં 20 લોકો કાર્યરત છે, જેમાંથી મોટા ભાગની મહિલાઓ છે, અને તેમનું કામ ભારતની બહાર પણ ફેલાયેલું છે; તેમના એક પિતરાઈ ભાઈ નિયમિતપણે સંયુક્ત રાજ્ય અમેરિકામાં થતા પ્રદર્શનોમાં પોતાના શિલ્પનું પ્રદર્શન કરે છે અને તેમને લોકોની ખૂબ સારી પ્રતિક્રિયા મળે છે.

જાવેદ તે કારીગર સમુદાયનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે જેણે પરંપરાની અંદરથી કંઈક નવું કરવાનું શીખ્યું છે અને સદીઓ જૂની ધાતુના કામની તકનીકોને જાળવી રાખીને આધુનિક જરૂરિયાતો અનુસાર ઉત્પાદનોને ઢાળ્યા છે. જાવેદ માટે, IITF એક બજાર કરતાં ઘણું વધારે છે, તે એક સાંસ્કૃતિક મંચ છે. તેમના સ્ટોલ પર વાગતી દરેક ઘંટડી કચ્છના ગ્રામીણ ઇતિહાસનો પડઘો છે, જેને આ શિલ્પના એક યુવા સંરક્ષકે સાચવ્યો અને નવું રૂપ આપ્યું છે.

સરહદોથી આગળ: IITFના આંતરરાષ્ટ્રીય પેવેલિયનમાં નવયુવાન ચહેરા

IITF 2025નો આંતરરાષ્ટ્રીય પેવેલિયન પોતે જ એક અલગ દુનિયા છે. આ વર્ષે મેળામાં 12 દેશો ભાગીદારી કરી રહ્યા છે. તેઓ મળીને આ વાતની ઝલક આપે છે કે IITF કેવી રીતે વિવિધ ખંડોની સંસ્કૃતિઓ, શિલ્પો અને યુવા ઉદ્યમીઓને જોડતા એક વૈશ્વિક બજાર તરીકે ઉભરી આવ્યો છે.

ભીડભાડવાળા વિદેશી સ્ટોલોની વચ્ચે 26 વર્ષના ટ્યુનિશિયાના અહેમદ શાહિદ ઊભા દેખાય છે. તેમના સ્ટોલ પર ઉત્તર આફ્રિકી શિલ્પની ઝલક જોવા મળે છે. આ સ્ટોલ પર હાથથી ચિત્રિત માટીના વાસણો, જૈતૂનની લાકડીમાંથી બનેલા રસોઈમાં કામ આવતા વાસણો, લેમ્પ અને સુશોભનની વસ્તુઓ પોતાની સુંદરતાથી લોકોનું ધ્યાન ખેંચી રહી છે. તેમની સુંદરતા અહેમદના વતનના શિલ્પની વિરાસતને પ્રતિબિંબિત કરે છે.

અહેમદ પોતાના પરિવારની કલાને શીખતા મોટા થયા અને પિતાની વિરાસતને આગળ વધારવાની ઈચ્છા રાખે છે. એક નાનું નિકાસલક્ષી સાહસ ચલાવનારા અહેમદને આ મેળા દ્વારા લાંબા ગાળાના વેપાર સંબંધો બનાવવાની આશા છે. તેમને આ વાતની ખુશી છે કે ભારતીય લોકો તેમની કલામાં ખરેખર રસ લઈ રહ્યા છે. તેમણે હસતાં હસતાં કહ્યું, ‘‘અહીં લોકો સવાલ બહુ પૂછે છે. તેઓ જાણવા માંગે છે કે અમે આ વસ્તુઓ કેવી રીતે બનાવીએ છીએ.’’

આંતરરાષ્ટ્રીય ભાગીદારો માટે IITF માત્ર દર્શકો જ પૂરા પાડતો નથી. તે સ્થાનિક પસંદને સમજવા, જથ્થાબંધ વેપારીઓથી મળવા, વિદેશો સાથે સહયોગની સંભાવના શોધવા અને પોતાને સ્થાપિત કરવાનો અવસર પણ ઉપલબ્ધ કરાવે છે.

પરિવર્તનના પ્રેરક તરીકે યુવા

IITF 2025 માત્ર પોતાના પેવેલિયનોના માધ્યમથી જ નહીં, પરંતુ મેળાને ઊર્જા અને ઉદ્દેશ્ય પ્રદાન કરનારા યુવા સહભાગીઓના માધ્યમથી પણ, એક ભારત, શ્રેષ્ઠ ભારતનું એક સશક્ત પ્રતિબિંબ છે. આ યુવા ઉદ્યમીઓ, કારીગરો, નવીનતાઓ, ભારતની વિવિધતાને તેના સૌથી જીવંત રૂપમાં દર્શાવે છે. તેમનું કામ સ્થાનિક જ્ઞાનને આધુનિક મહત્વાકાંક્ષા સાથે જોડે છે અને તે દર્શાવે છે કે જ્યારે દરેક ક્ષેત્રની પ્રતિભાને ઓળખવામાં આવે છે, પોષિત કરવામાં આવે છે અને આગળ ધપાવવાનો અવસર આપવામાં આવે છે, તો એકતા કેવી રીતે વધુ મજબૂત થાય છે.

તેમની હાજરીને ખરેખર મહત્વ આપતી બાબત એ છે કે તે સશક્તિકરણનું પ્રતીક છે. તેમાંથી ઘણા લોકો માટે, IITF એ તેમનું પહેલું મોટું પ્લેટફોર્મ છે જ્યાં તેઓ તેમની કુશળતા પ્રદર્શિત કરી શકે છે અને નવા પ્રેક્ષકોને મળી શકે છે, સાથે સાથે રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે બજારને સમજવા અને તેમની કુશળતાનું મૂલ્ય નક્કી કરવાની તકો પણ મેળવે છે.

તેમની વાર્તાઓ એક સરળ સત્યને રજૂ કરે છે. એક ભારત, શ્રેષ્ઠ ભારતની ભાવના મજબૂત બને છે જ્યારે તેના યુવાનો સશક્ત બને છે. તેમને સ્વપ્ન જોવા, સર્જન કરવા અને નેતૃત્વ કરવા માટે પ્લેટફોર્મ આપવામાં આવે છે. તેમની યાત્રાઓ આપણને યાદ અપાવે છે કે ભારતની પ્રગતિ ફક્ત મોટા હોલ અથવા ભવ્ય મંડપમાં જ નહીં, પરંતુ યુવા નાગરિકોના દૃઢ નિશ્ચયમાં રહેલી છે, જે દરેક કારીગરી, નવીનતા અને વિચાર સાથે, રાષ્ટ્રની વાર્તાને આકાર આપે છે.

PDFમાં ડાઉનલોડ કરો -

(रिलीज़ आईडी: 2194107) आगंतुक पटल : 6