નદીઓની સફાઈ/પુનરુત્થાન એ એક સતત પ્રક્રિયા છે. નદીઓ અને અન્ય જળ સંસ્થાઓમાં છોડતા પહેલા ગટર અને ઔદ્યોગિક ગંદા પાણીનું નિર્ધારિત ધોરણો અનુસાર જરૂરી શુદ્ધિકરણ સુનિશ્ચિત કરવું એ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો (UTs) અને શહેરી સ્થાનિક સંસ્થાઓની પ્રાથમિક જવાબદારી છે. ભારત સરકાર દેશમાં નદીઓના પ્રદૂષણ ઘટાડવા માટે નમામી ગંગે કાર્યક્રમ, રાષ્ટ્રીય નદી સંરક્ષણ યોજના (NRCP) અને અટલ કાયાકલ્પ અને શહેરી પરિવર્તન મિશન (AMRUT) જેવી યોજનાઓ દ્વારા રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના પ્રયાસોને સમર્થન આપી રહી છે.

સ્થાનિક સત્તાવાળાઓ, સમુદાયો અને NGOs કર્ણાટક અને મહારાષ્ટ્ર સહિત દેશભરમાં નદી પ્રદૂષણ ઘટાડવાના પ્રયાસોમાં સામેલ છે. નદી સંરક્ષણમાં હિસ્સેદારોને સામેલ કરવા માટે લેવામાં આવેલી કેટલીક પહેલ નીચે મુજબ છે:

ફેબ્રુઆરી 2025માં, જનજાગૃતિ અભિયાન હેઠળ, આંધ્રપ્રદેશ, આસામ, છત્તીસગઢ, જમ્મુ અને કાશ્મીર, કેરળ, મણિપુર, મહારાષ્ટ્ર, નાગાલેન્ડ સિક્કિમ, તમિલનાડુ, ઓરિસ્સા, ઉત્તર પ્રદેશ અને ઉત્તરાખંડ વગેરેમાં નદીઓના સંરક્ષણમાં જનતાની જાગૃતિ/ભાગીદારી માટે વિવિધ સ્થળોએ સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ, નદીઓના કિનારે આરતી, નદી સફાઈ અભિયાન, યાત્રાઓ, સૂત્રો/ચિત્ર/નિબંધ સ્પર્ધાઓ વગેરે જેવી વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવી હતી.

સામુદાયિક ભાગીદારી અને સંરક્ષણ જાગૃતિને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રાષ્ટ્રીય સ્વચ્છ ગંગા મિશન દ્વારા ડોલ્ફિન સફારી, હોમ સ્ટે, આજીવિકા કેન્દ્રો, જાગૃતિ અને વેચાણ બિંદુઓ વગેરે જેવા વિવિધ મોડેલો પર જલજ કેન્દ્રોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. વધુમાં, ગંગા પહાડીઓને ગંગા બેસિનમાં નદીઓની જૈવવિવિધતા અને સ્વચ્છતાના રક્ષણ અને સંરક્ષણ માટે સ્વયંસેવકો તરીકે તાલીમ પામેલા સ્થાનિક સમુદાયના સભ્યો તરીકે તૈનાત કરવામાં આવ્યા છે.

નમામી ગંગે કાર્યક્રમને યુએન ડિકેડ દ્વારા જૈવિક વિવિધતા પર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર પરિષદ દરમિયાન ટોચના દસ વિશ્વ પુનઃસ્થાપન ફ્લેગશિપ પહેલોમાંની એક તરીકે માન્યતા મુખ્યત્વે લોકોની સક્રિય ભાગીદારી સાથે નદીના પર્યાવરણીય અધોગતિને રોકવા અને તેને ઉલટાવી દેવા માટે આપવામાં આવી છે.

ગંગા ઉત્સવ પવિત્ર ગંગાને આદરાંજલિ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે, જેમાં નદીના કાયાકલ્પ અને પર્યાવરણીય જાગૃતિ પર ભાર મૂકવામાં આવે છે. નદીઓના મહત્વ અને તેમના સંરક્ષણ વિશે જનજાગૃતિ વધારવા માટે રાષ્ટ્રવ્યાપી કવાયત હાથ ધરવામાં આવી હતી.

સ્વચ્છ ભારત મિશન હેઠળ નદીઓની સ્વચ્છતા, સ્વચ્છતા અને ઘન કચરા વ્યવસ્થાપનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રાષ્ટ્રવ્યાપી વિવિધ પહેલ કરવામાં આવી છે.

જળ શક્તિ અભિયાન: કેચ ધ રેઈન જળ શક્તિ મંત્રાલય દ્વારા વાર્ષિક સુવિધા તરીકે પાણી સંરક્ષણ અને વ્યવસ્થાપન, નદીઓ સહિત જળ સંસ્થાઓને પુનર્જીવિત કરવા, જાહેર જાગૃતિ, સ્થાનિક સંસ્થાઓ અને સમુદાયોની સંડોવણી અને પાણીના ઉપયોગ કાર્યક્ષમતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે શરૂ કરવામાં આવ્યું છે.

આ માહિતી જળ શક્તિ રાજ્યમંત્રી શ્રી રાજભૂષણ ચૌધરીએ આજે રાજ્યસભામાં એક પ્રશ્નના લેખિત જવાબમાં પૂરી પાડી હતી.

AP/IJ/GP/JD

(Release ID: 2155056)