पूर्वोत्तर अब भारतको परिधिमा छैन - यो भारतको विकास यात्राको नयाँ केन्द्रबिन्दु हो, राइजिङ नर्थइस्ट निवेशक शिखर सम्मेलन 2025 मा कौशल विकास तथा उद्यमशीलता राज्यमन्त्री (स्वतन्त्र प्रभार) र शिक्षा राज्यमन्त्री श्री जयन्त चौधरीले भने। यस क्षेत्रमा अहिलेसम्म आयोजना गरिएको सबैभन्दा ठूलो क्रस-सेक्टर निवेश संवादको रूपमा आयोजना गरिएको यो शिखर सम्मेलनले वैश्विक निवेशक, नीति निर्माता, उद्यमी र सामुदायिक नेताहरू सहित सहभागीहरूलाई एकै ठाउँमा ल्यायो।

शिक्षादेखि उद्यमशीलतासम्म: पूर्वोत्तरको सबैभन्जदा उज्यालो सम्भावनालाई खोल्ने शीर्षकको मुख्य सत्रमा मन्त्रीले क्षेत्रको लागि एक आकर्षक दृष्टिकोण व्यक्त गरे। उनले भने, “पूर्वोत्तर केवल एउटा क्षेत्र मात्र होइन; यो भारतको भविष्यलाई पुनर्निर्माण गर्ने जीवन्त शक्ति हो। 100% साक्षरता दर हासिल गर्ने मिजोरमदेखि लिएर युवाहरूको उद्यमशीलताको भावनासम्म यो क्षेत्रले लचिलोपन र सामुदायिक शक्तिको उदाहरण दिन्छ। हामी यो रूपान्तरण मनाउँदै गर्दा हामीले यसको क्षमतालाई अनलक गर्न जोखिम लिने, कौशल विकास गर्ने र पारिस्थितिक प्रणाली समर्थनलाई पोषण गर्नुपर्छ।”

‘स्किलिङ फर एआई रेडिनेस’ (एसओएआर) कार्यक्रमको उल्लेख गर्दै जसले कौशल विकास तथा उद्यमशीलता मन्त्रालयले वर्तमानमा शिक्षा मन्त्रालय र एनसीभीईटीसँगको सहकार्यमा विकास गरिरहेको छ, उनले थपे, “भविष्य एआईमा निहित छ र भारतले स्वदेशी मोडेलहरू निर्माण गरेर र हाम्रा युवाहरूलाई एआई-सञ्चालित संसारको लागि तयार गरेर नेतृत्व गर्नुपर्छ। एआई रेडिनेसको लागि सीपिङको माध्यमद्वारा हामी विद्यार्थीहरूलाई एआई प्रयोग गरेर नैतिक रूपमा नवीनता ल्याउन उपकरणहरू प्रदान गर्ने योजना बनाउँछौं। राष्ट्रिय समर्थनसँग जोडिएको पूर्वोत्तरको सामूहिक भावना प्रगतिको प्रकाश हो। हामीले यो ऊर्जालाई उपयोग गर्नुपर्छ, पुरानो मानसिकतालाई तोड्नुपर्छ र भविष्य निर्माण गर्नुपर्छ जहाँ अरुणाचलदेखि लिएर असमसम्मका प्रत्येक युवा दिमागले भारतको विश्वव्यापी कथालाई आकार दिन्छ”, उनले थपे।

श्री चौधरीले यस क्षेत्रको सम्भावना देखाउन वास्तविक जीवनबाट उदाहरणहरू पनि निकाले। यस्तै एउटा उदाहरण असमका श्री भाभेन्द्र मोहन बोरगोहेनको थियो, जसले 500 चिया उत्पादकहरूसँग एक किसान उत्पादक कम्पनी स्थापना गरे र वार्षिक 1 लाख किलो जैविक र विशेष चिया प्रशोधन गर्ने क्षमता भएको अत्याधुनिक साझा सुविधा केन्द्र स्थापना गरे।

“अर्की लाभार्थी सुश्री मेरिना लाहिरीले आफ्नो सपना कौशल र उद्देश्यका धागोहरूले बुनेकी छिन्। उनी अब 300 महिला किसान र 15 कारीगरहरूको टोलीको नेतृत्व गर्छिन्, जसले परम्परामा जरा गाडेको एरी सिल्क उत्पादन उत्पादन गर्छिन् जुन एक दिगो अभ्यास हो। उनको एफपीओ अब एफपीओको लागि भारत सरकारको कार्यक्रम द्वारा मान्यता प्राप्त छ। यी सबै सफलताका कथाहरू हुन् जुन भारतको अर्थतन्त्रमा देखा पर्ने हरित जराको ठूलो प्रवाहको सङ्केत हो”, श्री चौधरीले भने।

मुख्यधाराको आर्थिक योजनामा ऐतिहासिक रूपमा कम प्रतिनिधित्व भएको क्षेत्रमा आजको शिखर सम्मेलनले एक शक्तिशाली संकेत पठाएको छ। श्री चौधरीले भनेझैं, “असमको चिया बगानदेखि लिएर शिलङका डिजिटल रचनाकारहरूसम्म, पूर्वोत्तर परिवर्तनको लागि पर्खिरहेको छैन - यो यसको वास्तुकला गरिरहेको छ। र यो समय हो कि बाँकी भारत - र विश्व - त्यो भावनामा निवेश गरौँ।”

उनले संरचनात्मक सुधारहरू सक्षम पार्ने, विश्व स्तरीय संस्थानहरू निर्माण गर्ने र पूर्वोत्तरका युवाहरूमा निवेशलाई तीव्र पार्ने सरकारको प्रतिबद्धतालाई पुन: पुष्टि गर्दै निष्कर्ष निकाले। “हामी पाइलटहरूबाट प्लेटफर्महरूमा पृथक सफलताहरूबाट प्रणालीगत रूपान्तरणमा सरौं। पूर्वोत्तरका अष्ट लक्ष्मी केवल सांस्कृतिक आइकनहरू होइनन् - तिनीहरू विकास इन्जिन हुन्। हामी तिनीहरूसँगै उठौं।”

शिखर सम्मेलनको क्रममा, एमएसडीईद्वारा स्थापित एक समर्पित उद्यमिता से आत्मनिर्भर मण्डपले पूर्वोत्तरको उद्यमशील भावना प्रदर्शन गर्‍यो, जसमा भारतीय उद्यमशीलता संस्थान (आईआईई) द्वारा प्रशिक्षित आठ गतिशील उद्यमीहरू समावेश थिए। कृषि प्रशोधनदेखि लिएर इको-पर्यटनसम्मका विविध क्षेत्रहरूको प्रतिनिधित्व गर्दै - तिनीहरूले क्षेत्रमा स्किल इण्डिया पहलहरूको परिवर्तनकारी प्रभावलाई मूर्त रूप दिए। उनीहरूको धैर्य र विकासका कथाहरूले सही प्रशिक्षण र पारिस्थितिक प्रणालीको साथ, स्थानीय प्रतिभाले राष्ट्रिय महत्वाकांक्षाहरू मापन गर्न सक्छन् भन्ने शक्तिशाली सम्झना गराए।

पूर्वोत्तर क्षेत्रमा कौशल विकास तथा उद्यमशीलता मन्त्रालयको प्रयासले 2015 देखि 49,000 भन्दा बढी युवाहरूलाई प्रशिक्षुता अवसरहरू र ईएपी र ईडीपी कार्यक्रमहरूको माध्यमद्वारा 3 लाखभन्दा बढीलाई उद्यमशीलता सहयोग प्रदान गरेको छ। अनि उद्यमशीलता कार्यक्रमहरूमा महिलाको सहभागिता 75% भन्दा बढी छ।

राइजिङ नर्थइस्ट इन्भेस्टर्स समिट 2025 अरुणाचल प्रदेश, असम, मणिपुर, मेघालय, मिजोरम, नागाल्याण्ड, सिक्किम र त्रिपुरामा सार्वजनिक नीति, निजी पूँजी र ग्रासरुट नवप्रवर्तन बीच अभिसरणलाई बढावा दिन एक ऐतिहासिक प्लेटफर्म हो। पर्यटन, कृषि, रसद, डिजिटल अर्थतन्त्र, र हरित उद्यम जस्ता क्षेत्रहरूमा केन्द्रित चर्चा सहित, शिखर सम्मेलनले यस क्षेत्रलाई दिगो, समावेशी र सीमाहीन विकासको इञ्जिनको रूपमा स्थापित गर्ने लक्ष्य राखेको छ।

******