ਭਾਰਤ ਦੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਰਵੇਖਣ (GSI) ਨੇ 7 ਮਈ 2025 ਨੂੰ "ਦ ਮੌਰਨਿੰਗ ਸਟੈਂਡਰਡ" ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ "ਪੋਟਾਸ਼ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਮਿਲਿਆ, ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ" ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਦਾਅਵਿਆਂ ਦਾ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜੀਐੱਸਆਈ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਪੋਟਾਸ਼ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਫੈਸਲੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਗਿਆਨਕ ਯੋਗਤਾ, ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਡੇਟਾ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ-ਆਰਥਿਕ ਵਿਵਹਾਰਕਤਾ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹਨ - ਖੇਤਰੀ ਤਰਜੀਹਾਂ 'ਤੇ ਨਹੀਂ।

ਮਾਈਨਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਗਿਆਨਕ ਏਜੰਸੀ, ਜੀਐੱਸਆਈ, ਆਪਣੀ ਦੀਰਘਕਾਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੋਟਾਸ਼-ਯੁਕਤ ਬਣਤਰ ਵੱਡੇ ਨਾਗੌਰ-ਗੰਗਾਨਗਰ ਈਵੇਪੋਰਾਈਟ ਬੇਸਿਨ (NGEB) ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਵਿਸਥਾਰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੈ।

ਜੀਐੱਸਆਈ ਨੇ 1985-86 ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ, ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਖੋਜ (ਜੀ4 ਸਟੇਜ) ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਚਲਾਏ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੇ 630 ਤੋਂ 770 ਮੀਟਰ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ 'ਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਖਣਿਜਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੈਲਾਇਟ, ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਡੋਲੋਮਾਇਟ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਜੀਐੱਸਆਈ ਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਫੀਲਡ ਸੀਜ਼ਨ 2025-26 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਰਾਜਪੁਰਾ-ਰਾਜਾਵਲੀ ਅਤੇ ਗਿਦਰਾਵਾਲੀ-ਅਜ਼ੀਮਗੜ੍ਹ ਬਲਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਨਵੇਂ ਜੀ4 ਸਟੇਜ ਖੋਜ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਹ ਛੇ ਬੋਰਹੋਲਾਂ ਵਿੱਚ 5100 ਮੀਟਰ ਦੀ ਡ੍ਰਿਲਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ 128 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਜਨਵਰੀ 2025 ਵਿੱਚ ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਕੇਂਦਰੀ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ਬੋਰਡ (CGPB) ਦੀ 64ਵੀਂ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਦੇ ਇਨਪੁਟਸ ਪ੍ਰਤੀ ਜੀਐੱਸਆਈ ਦੀ ਜਵਾਬਦੇਹੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਬਲਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਦਾ ਕੰਮ ਹਾਲੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਜੀਐੱਸਆਈ ਨਤੀਜਿਆਂ ਅਤੇ ਆਸ਼ਾਜਨਕ ਸੂਚਕਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਲਾਕਾਂ ਨੂੰ ਜੀ3 ਅਤੇ ਜੀ2 ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰਨ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜੀਐੱਸਆਈ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਖੇਤਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੋਟੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਚਤੁਰਭੁਜ ਤਲਛਟੀ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖਣਿਜ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭੂ-ਭੌਤਿਕ ਮੈਪਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (NGPM) ਦੇ ਤਹਿਤ ਗੁਰੂਤਾ-ਚੁੰਬਕੀ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।

ਜੀਐੱਸਆਈ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਖਣਿਜ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੁਹਰਾਈ ਹੈ। ਚੱਲ ਰਹੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਜੀਐੱਸਆਈ ਨੇ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੋਜ ਰਣਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਜੀਐੱਸਆਈ ਸਾਰੇ ਹਿਤਧਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਇੱਕ ਤਕਨੀਕੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ, ਜੋ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਬੂਤਾਂ, ਸਰੋਤ ਸੰਭਾਵਨਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਰਜੀਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ।

****

ਸ਼ੂਹੈਬ ਟੀ