પરિચય

વક્ફ સંપત્તિઓના  સંચાલન અને શાસનમાં સમસ્યાઓને ઠીક કરવા માટે વક્ફ સુધારા બિલ, 2025 રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તેનો ઉદ્દેશ્ય નિયમોને સ્પષ્ટ કરવાનો, નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયામાં વધુ લોકોને સામેલ કરવાનો અને વક્ફની સંપત્તિનો ઉપયોગ કેવી રીતે થાય છે તે સુધારવાનો છે.

 8 ઓગસ્ટ, 2024 ના રોજ, લોકસભામાં બે બિલ રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા; વક્ફ (સુધારા) બિલ, 2024 અને મુસ્લિમ વક્ફ (રદ) બિલ, 2024. આ બીલોનો હેતુ વક્ફ બોર્ડને વધુ સરળતાથી કાર્ય કરવા અને વક્ફની મિલકતોનું સંચાલન સારી રીતે કરવામાં આવે તેની ખાતરી કરવાનો છે.

 મુસ્લિમ વક્ફ (રદ) બિલ, 2025 માં મુસ્લિમ વક્ફ એક્ટ, 1923 ને રદ કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો છે, જે બ્રિટીશ શાસન દરમિયાન બનાવવામાં આવ્યો હતો અને હવે જૂનો થઈ ગયો છે. આ જૂના કાયદાને દૂર કરવાથી વક્ફ અધિનિયમ, 1995 હેઠળ વધુ સુસંગત, પારદર્શક અને જવાબદાર વ્યવસ્થા  ઊભી કરવામાં મદદ મળશે, જે જૂના કાયદાને કારણે ઊભી થયેલી મૂંઝવણને દૂર કરશે.

 વક્ફ (સુધારા) બિલ, 2025 નો હેતુ વક્ફ એક્ટ, 1995 ને અપડેટ કરવાનો છે, જેથી વક્ફ સંપત્તિઓના સંચાલનમાં સમસ્યાઓનું નિરાકરણ લાવી શકાય. તે કેટલાક સુધારાઓ સૂચવે છે, જેમ કે:

• અગાઉના કાયદાની ખામીઓ દૂર કરવી અને કાયદાનું નામ બદલવા જેવા ફેરફારો રજૂ કરીને વક્ફ બોર્ડની કાર્યક્ષમતામાં વધારો કરો
• વક્ફની વ્યાખ્યાઓ અપડેટ કરી રહ્યા છીએ
• નોંધણી પ્રક્રિયામાં સુધારો કરવો
• વક્ફ રેકોર્ડ્સના સંચાલનમાં તકનીકીની ભૂમિકામાં વધારો.

આ વિધેયકના વિશિષ્ટ પાસાઓ:

•  9 ઓગસ્ટ, 2024 ના રોજ, સંસદના બંને ગૃહોએ બિલને સમીક્ષા અને અહેવાલ માટે સંયુક્ત સમિતિને મોકલવા માટે અલગ અલગ દરખાસ્તો દ્વારા સંમતિ આપી હતી. આ સંયુક્ત સમિતિમાં લોકસભાના 21 સભ્યો અને રાજ્યસભાના 10 સભ્યો સામેલ હતા.
• આ વિધેયક મહત્ત્વપૂર્ણ હોવાથી અને તેની વ્યાપક અસર હોવાથી સમિતિએ  તેની જોગવાઈઓ અંગે લોકો, નિષ્ણાતો, હિતધારકો અને અન્ય સંબંધિત સંસ્થાઓ પાસેથી અભિપ્રાયો એકત્ર કરવાનો નિર્ણય લીધો હતો.
• પ્રથમ બેઠક 22 ઓગસ્ટ, 2024 ના રોજ યોજાઇ હતી  અને બેઠકો દરમિયાન મુખ્ય સંસ્થાઓ / હોદ્દેદારોની સલાહ લેવામાં આવી હતી:

1. અખિલ ભારતીય સુન્ની જમિયતઉલ ઉલેમા, મુંબઈ;
2. ઇન્ડિયન મુસ્લિમ ઓફ સિવિલ રાઇટ્સ (આઇએમસીઆર), નવી દિલ્હી
3. મુત્તાહેડા મજલિસ-એ-ઉલેમા, જમ્મુ-કાશ્મીર (મીરવાઈઝ ઉમર ફારૂક)
4. જકાત ફાઉન્ડેશન ઓફ ઇન્ડિયા
5. અંજુમન એ શિતેવાલી દાઉદી વ્હોરા સમુદાય
6. ચાણક્ય નેશનલ લો યુનિવર્સિટી, પટના
7. ઓલ ઈન્ડિયા પસમંદા મુસ્લિમ મહાઝ, દિલ્હી
8. ઓલ ઇન્ડિયા મુસ્લિમ પર્સનલ લો બોર્ડ (એઆઈએમપીએલબી), દિલ્હી
9. ઓલ ઇન્ડિયા સૂફી સજ્જાનાશીન કાઉન્સિલ (એઆઇએસએસસી), અજમેર
10. મુસ્લિમ રાષ્ટ્રીય મંચ, દિલ્હી
11. મુસ્લિમ મહિલા બૌદ્ધિક જૂથ - ડો.શાલિની અલી, રાષ્ટ્રીય સંયોજક
12. જમિયત ઉલેમા-એ-હિન્દ, દિલ્હી
13. શિયા મુસ્લિમ ધર્મગુરુ અને બૌદ્ધિક જૂથ
14. ઉલૂમ દેવબંદની ભેટ

•  સંયુક્ત સંસદીય સમિતિએ 36 બેઠકો યોજી હતી, જેમાં તેમણે વિવિધ મંત્રાલયો, વિભાગો, રાજ્ય સરકારો, રાજ્ય વક્ફ બોર્ડ અને નિષ્ણાતો/હિતધારકોના પ્રતિનિધિઓના અભિપ્રાયો અને સૂચનો સાંભળ્યા હતા. કુલ મળીને, તેમને  ભૌતિક અને ડિજિટલ એમ બંને માધ્યમો દ્વારા 97,27,772 મેમોરેન્ડમ મળ્યા હતા.
• વક્ફ સુધારા વિધેયક, 2024ની સંપૂર્ણ સમીક્ષા કરવા માટે, સમિતિએ  ભારતના અનેક શહેરોમાં વિગતવાર અભ્યાસ મુલાકાતો હાથ ધરી હતી. 10 શહેરોમાં અભ્યાસ મુલાકાતોની વિગતો નીચે મુજબ છે:

1. 26.09.2024 થી 010.2024: મુંબઇ, અમદાવાદ, હૈદરાબાદ, ચેન્નાઇ અને બેંગલુરુ
2. 09.11.2024 થી 11.11.2024: ગુવાહાટી, ભુવનેશ્વર
3. 18.01.2025 થી 21.01.2025: પટના, કોલકાતા અને લખનઉ

• આ સમિતિએ 284 હિતધારકો, 25 રાજ્ય વક્ફ બોર્ડ, 15 રાજ્ય સરકારો, 5 લઘુમતી પંચો અને 20 મંત્રીઓ/સાંસદો/ધારાસભ્યો/એમએલસી સાથે ઊંડાણપૂર્વક ચર્ચા કરી હતી. આ મુલાકાતોથી સમિતિના સભ્યોને જમીન પરની પરિસ્થિતિને સમજવામાં અને પ્રદેશ-વિશિષ્ટ આંતરદૃષ્ટિ એકત્રિત કરવામાં મદદ મળી હતી.
• વક્ફ (સુધારા) બિલમાં 44 કલમો છે અને વક્ફ સુધારા બિલ (જેસીડબ્લ્યુએબી) પરની સંયુક્ત સમિતિએ 19 કલમોમાં ફેરફાર કરવાની ભલામણ કરી છે.
• સંયુક્ત સમિતિએ 31 જાન્યુઆરી 2025 ના રોજ લોકસભાના માનનીય અધ્યક્ષને પોતાનો અહેવાલ સુપરત કર્યો હતો, અને 13 ફેબ્રુઆરી 2025 ના રોજ સંસદના બંને ગૃહો સમક્ષ અહેવાલ રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો.

સુપરત કરવામાં આવેલી ભલામણોનું ઉદાહરણ:

  તેમના ઉત્થાન માટે કામ કરતી સંસ્થા ઓલ ઈન્ડિયા પસમંદા મુસ્લિમ મહાઝે વક્ફ (સુધારા) બિલ, 2024 અંગેની સંયુક્ત સમિતિ સમક્ષ તેના સૂચનો રજૂ કર્યા હતા.

1. અપીલેટ સિસ્ટમનો પરિચય
2. વક્ફ રેકોર્ડનું વધુ સારું સંચાલન
3. અતિક્રમણ અને દુરુપયોગ માટે કડક દંડ
4. અનિયમિતતામાં સામેલ બોર્ડના સભ્યોને ગેરલાયક ઠેરવવા
5. વક્ફની મિલકતની આવકનો યોગ્ય ઉપયોગ
6. વાજબી તપાસ માટે મહેસૂલી વરિષ્ઠ અધિકારીઓને સશક્ત બનાવવા

નિષ્કર્ષ

 વક્ફ (સુધારા) બિલ, 2024 પર સંયુક્ત સંસદીય સમિતિનો અહેવાલ વક્ફ સંપત્તિ વ્યવસ્થાપનને ન્યાયી, પારદર્શક અને કાર્યક્ષમ બનાવવાના પ્રયાસને પ્રકાશિત કરે  છે. સમિતિએ વિવિધ દ્રષ્ટિકોણોને સાંભળ્યા હતા. અભ્યાસ મુલાકાતો હાથ ધરી હતી અને હિતધારકોની ચિંતાઓને દૂર કરવા વિસ્તૃત ચર્ચાઓ કરી હતી. બિલમાં સૂચિત ફેરફારોનો હેતુ વધુ સમાવિષ્ટ અને જવાબદાર સિસ્ટમ બનાવવાનો છે જે સમાજની બદલાતી જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરે છે.

AP/IJ/GP

સોશિયલ મીડિયા પર અમને ફોલો કરો :  @PIBAhmedabad    /pibahmedabad1964    /pibahmedabad  pibahmedabad1964[at]gmail[dot]com